U fondach Dziaržaŭnaha Ruskaha muzieja ŭ Sankt-Pieciarburhu, siarod šedeŭraŭ suśvietnaha žyvapisu i skulptury, zachoŭvajecca ścipłaja, na pieršy pohlad, ale ŭnikalnaja dla našaj historyi kalekcyja. Heta 73 frahmienty kieramičnaj kafli XVI—XVII stahodździaŭ, znojdzienyja na terytoryi staražytnaha Navahrudka. Jany dazvalajuć pa-novamu pahladzieć na pobyt i mastackija husty biełarusaŭ u časy Vialikaha Kniastva Litoŭskaha.
U śviežym numary časopisa «Aktualnyja prablemy teoryi i historyi mastactva» daśledčyca Alena Papova apublikavała hruntoŭny analiz hetaha zboru, na što źviarnuŭ uvahu telehram-kanał «De facto. Biełaruskaja navuka».
Hetaja kalekcyja — nie vypadkovy trafiej, a vynik karpatlivaj navukovaj pracy. Jana trapiła ŭ muziejnyja schoviščy jašče ŭ 1979 hodzie, staŭšy vynikam maštabnych archieałahičnych ekśpiedycyj 1950— 60‑ch hadoŭ pad kiraŭnictvam lehiendarnaj Frydy Hurevič. Raskopki vialisia na terytoryi novaharodskaha pasada — tak zvanaha Małoha zamka. I kali raniej navukoŭcy čaściej źviartali ŭvahu na damanholski pieryjad horada, to ciapierašniaje daśledavańnie viartaje ź niebyćcia paźniejšuju epochu — XVII stahodździe, kali Navahrudak, choć i sastupiŭšy staličnyja pazicyi, zastavaŭsia virlivym centram ramiastva i handlu.
Samaje cikavaje ŭ hetych hlinianych čarapkach — toje, što jany raspaviadajuć pra svojeasablivuju «demakratyzacyju» raskošy. Daśledavańnie pakazała, što ŭ Navahrudku isnavała raźvitaja industryja kaflarstva, jakaja pracavała litaralna na ŭsich. Miascovyja majstry vykarystoŭvali adny i tyja ž draŭlanyja matrycy dla vytvorčaści pradukcyi roznaha cenavaha siehmienta.
Dla zamožnych haradžan rabiłasia «muraŭlenaja» kafla, pakrytaja zialonaj hłazuraj, a dla biadniejšych słajoŭ — zvyčajnaja terakotavaja («čyrvonaja»). Takim čynam, navat u domie prostaha ramieśnika pieč mahła mieć tyja ž vytančanyja reniesansnyja ŭzory, što i ŭ domie bahataha kupca, roźnica była tolki ŭ kolery i blasku.
Pry hetym navahrudskija majstry mieli svoj unikalny technałahičny počyrk. U adroźnieńnie ad mnohich uschodniejeŭrapiejskich kaleh, jany nie vykarystoŭvali anhob — pramiežkavy słoj biełaj hliny pad hłazuru. Zialonaja paliva nanosiłasia naŭprost na čyrvony čarapok, što nadavała vyrabam bolš ciomnaje, nasyčanaje i hłybokaje adcieńnie.
Što tyčycca siužetaŭ, to navahrudskaja pieč taho času była sapraŭdnaj encykłapiedyjaj jeŭrapiejskich mastackich stylaŭ, pierakładzienaj na movu miascovaj kultury.
Tut možna ŭbačyć adhałoski italjanskaha Reniesansu: naprykład, składanyja hieamietryčnyja sietki, jakija imitavali «ałmazny rust» (abjomnaje azdableńnie muravanych pałacaŭ). Sustrakajucca i matyvy niderłandskich kvietkavych naciurmortaŭ — vazy z bukietami ŭ aračnych prajomach, što było vielmi modna ŭ toj čas.
Asablivaje zamiłavańnie vyklikaje toje, jak miascovyja hančary interpretavali składanyja mifałahičnyja vobrazy. Na kafli možna znajści, naprykład, hipakampaŭ — marskich koniej z rybinymi chvastami. Ale kali ŭ Vilni ci Krakavie hetyja istoty vyjaŭlalisia z anatamičnaj dakładnaściu, ułaścivaj vysokamu mastactvu, to ŭ Navahradku jany nabyvali rysy naiŭnaha spraščeńnia, pieratvarajučysia ŭ kazačnych piersanažaŭ.
Siarod arnamientalnaha rossypu vyłučajecca i adziny palichromny (na žal, usie fotazdymki ŭ publikacyi čorna-biełyja. — NN) frahmient z vyjavaj hierba «Laliva» — šaścikancovaj zorki nad miesiacam. Heta znak prysutnaści elity: takim hierbam karystalisia mahutnyja rody Tyškievičaŭ, Hlabovičaŭ i Manividaŭ. Najaŭnaść takoha ekzemplara śviedčyć pra toje, što miascovyja majsterni vykonvali i indyvidualnyja šlachieckija zamovy vysokaha ŭzroŭniu.
Na dumku daśledčycy, navahrudskaja kafla — heta nie pravincyjnaje kapiravańnie zachodnich uzoraŭ. Heta prykład žyvoha kulturnaha sintezu. Znachodziačysia na skryžavańni šlachoŭ, biełaruskija majstry ŭbirali ŭ siabie jeŭrapiejskija trendy — ad arnamientaŭ uschodnich dyvanoŭ da baročnaj pyšnaści, — ale pierapracoŭvali ich praz pryzmu ŭłasnaha bačańnia i techničnych mahčymaściaŭ.
Mienavita ŭ hetaj ščyraści, u spałučeńni vysokaj jeŭrapiejskaj mody ź niepasrednaściu narodnaha majsterstva i chavajecca sakret abajańnia navahrudskaj kieramiki.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆCiapier čytajuć
Bližejšym časam buduć vyzvaleny bolš za 150 palitźniavolenych17
Kamientary
Sučasnaść: raspaviadajem ab našaj historyi pa tamu, što było vyvieziena ŭ Maskoviju: knihi, kryžy, kafiel