«Terarystka» Dzierbyš, jakaja atrymała 20 hadoŭ: Śledčy prapanoŭvaŭ abyłhać Aŭtuchoviča ŭ abmien na lahčejšaje pakarańnie
Halinu Dzierbyš abvinavacili ŭ «sprobie zachapić uładu» ŭ Biełarusi i asudzili na 20 hadoŭ kałonii. Jana raskazała Radyjo Svaboda, jak pahavaryła ŭ aŭtobusie ź Mikołam Statkievičam, jak trapiła ŭ spravu «ab zachopie ŭłady» ŭ krainie i jak rychtavałasia pamierci ŭ turmie.
Halina Dzierbyš ź vioski Abuchava pad Hrodna. Joj 64 hady. Pabudavali z mužam svoj dom. Jość dzieci, unuki. Halina ŭsio žyćcio pracavała buchhałtaram u kałhasie. U śniežni 2020 hoda jaje zatrymali i abvinavacili va «ŭdziele ŭ złačynnaj arhanizacyi», «akcie teraryzmu», «zamachu z metaj zachopu dziaržaŭnaj ułady niekanstytucyjnym šlacham».
Vynik suda — 20 hadoŭ źniavoleńnia. 11 vieraśnia hetaha hoda Halinu i jašče 51 źniavolenaha dastavili da litoŭskaj miažy ŭ vyniku pieramovaŭ uładaŭ Biełarusi z pradstaŭnikami administracyi ZŠA. Ciapier jana ŭ jeŭrapiejskaj krainie, biez pašparta na rukach.
«Stała «voraham narodu». Praz maje ruki stolki hrošaj prajšło. Ja ni razu ničoha nie skrała — ni ŭ ludziej, ni ŭ dziaržavy», — kaža Halina.
U pasiołku jaje nazyvali «maci Terezaj». Jana dapamahała ludziam vyrašać pytańni, ratavała biazdomnych katoŭ i sabak. Z 2010 hoda była naziralnicaj na vybarach. Paśla aŭtamabilnaj avaryi ŭ pačatku 2000‑ch joj dali druhuju hrupu invalidnaści.
Padstavaj dla zatrymańnia ŭ 2020 hodzie stała toje, što jana puściła troch čałaviek pieranačavać. Jana pryznajecca, što rychtavałasia pamierci ŭ turmie. Piensijanierka praviała za kratami amal piać hadoŭ.
Čornaje adzieńnie i pamada
«Z rečaŭ u mianie było: dvoje čornych štanoŭ, dźvie čornyja majki z doŭhim rukavom, dźvie čornyja majki z karotkim rukavom, čorny śvitar-bajka, boty humovyja, čaraviki čornyja i basanožki čornyja. Krem darahi, dźvie blašanki, zabrali ŭ SIZA KDB pry pieratrusie», — pieraličvaje Halina rečy, ź jakimi jaje vyvieźli za miažu.
Taksama ŭ jaje zastalisia srodki hihijeny z kałonii. Padčas razmovy jana dastaje pamadu i padfarboŭvaje vusny. Uspaminaje, jak štodnia ŭ kałonii farbavała ałoŭkam sabie brovy — «kab nie apuścicca».
Surazmoŭnica kaža, što ŭ jaje zabrali ŭsie papiery, u tym liku i pa kryminalnaj spravie. Halina pakazvaje daviedku, jakuju vydali zamiest pašparta — na arkušy papiery farmatu A4. Dziejničaje jana mienš za miesiac — da 4 kastryčnika.
«Ja jašče nie vieru, što ja na voli. Ja jašče nie mahu dajści sama da siabie», — apisvaje Halina svoj stan praź niekalki dzion paśla vyzvaleńnia.
Jana šmat razoŭ pieraprašaje, što joj ciažka razmaŭlać, bo ŭ kałonii nie było z kim, i jana amal advykła. Havoryć pa-biełarusku, hučna, biez doŭhich paŭz. Časam sumniavajecca ŭ niekatorych słovach, jak «bałakłava» abo «struktura».
«Ja viedaju, što heta — stoł, ale nie viedaju, jak vymavić hetaje słova», — tłumačyć jana.
Pobač ź Mikałajem Statkievičam da miažy
Uviečary 10 vieraśnia ŭ kałonii jaje vyklikali na dahlad z usimi rečami, — raskazvaje Halina Dzierbyš. Skazali, što pieravodziać u inšy atrad. Nadzieli miedycynskuju masku na vočy, kajdanki — i niekudy pavieźli. Raniej jana pisała prašeńnie ab pamiłavańni.
«Tut chataj i nie pachnie. Dumała, moža, u SIZA KDB. Kali na rasstreł — to jašče lepš», — dzielicca jana tym, jak dumki źmianiali adna adnu, kali jaje biez tłumačeńniaŭ kudyści vyvozili.
Jaje pryvieźli ŭ niejki budynak i dali padpisać papiery.
«Ja pračytała: «SIZA KDB». U mianie adrazu ŭsio apuściłasia. Ja padumała, što heta moj apošni prytułak. Dumała, mianie na rasstreł pryvieźli, mianie tut źniščać, moža, nie adrazu, a pastupova zakatujuć», — uspaminaje jana.
Jaje źmiaścili ŭ kamieru sa ścienami i padłohaj, ababitymi dermatynam.
«Musić, heta kamiera, dzie katavańni. Tam, jak sabaku, kinuli matrac, skazali: «Ściałajsia». Ni vakna nie było, ničoha», — raskazvaje jana.
Na nastupny dzień jaje znoŭ pavieźli. Pryjechali da karjera, dzie stajali aŭtobusy. Halina sieła ŭ aŭtobus kala akna, pierad siarednimi dźviaryma. Pobač ź joj sieŭ Mikałaj Statkievič. Raniej jany byli znajomyja — jon pryjazdžaŭ da jaje ŭ hości, jana jaho karmiła blinami. Jany paznali adzin adnaho, abnialisia.
«Bačna, što ŭ čałavieka niezdarovaja aciočnaść, što čałaviek chvory. Uvieś čas siadzieŭ, puls ličyŭ i zakryvaŭ majkaj hrudzi. Moža, jamu chałodna było ci bajaŭsia zastudzicca», — apisvaje Statkieviča surazmoŭca.
Jana kaža, što ŭsiu darohu, pakul jechali da miažy, cicha pierahavorvalisia ź im, choć za imi sačyŭ siłavik.
«Kazaŭ, što jaho pavažajuć u kałonii. Raskazvaŭ, što jaho prasili tyja, chto tam siadzić — chłopcy — kab jon lekcyi čytaŭ», — pierakazvaje hutarku ź Mikałajem Statkievičam byłaja palitźniavolenaja.
Halina pieražyvała, što dva dni padčas etapu jana nie mahła rasčasać vałasy, bo ŭ jaje zabrali hrebień. Jana spytała ŭ Statkieviča, ci nie tyrčać vałasy. Z uśmieškaj uzhadvaje jahony adkaz:
«Pryhažość ničym nie sapsuješ».
Byłaja źniavolenaja kaža, što Statkievič pieršym zdahadaŭsia, što ich viazuć da miažy, pa znakach z nazvami nasielenych punktaŭ, jakija jany minavali. Jon skazaŭ joj, što nie pajedzie ź Biełarusi.
«Kažu: «Dyk jany zakatujuć vas». A jon: «Nu i što? Ja nie pajedu! Čamu ja pavinien pakidać Biełaruś? Ja budu buntavać! Ničoha nie źmienicca. Ja za miažu nie pajedu. Na jakoj padstavie ja pavinien tudy jechać?» Ja jaho ŭhavorvała, kab pajechaŭ z nami. A jon: «Nie, ja jašče pavajuju!»», — pierakazvaje jana hutarku.
Kali aŭtobusy z vyzvalenymi zajechali na niejtralnuju pałasu, kadebisty, što jechali razam ź imi, vyjšli, raskazvaje surazmoŭca.
«Jany vyskačyli. Tut ža začynilisia dźviery, i aŭtobus pajechaŭ dalej. Tut Kola vybieh: «Adčyni dźviery!» Vadziciel nie chacieŭ adčyniać. Mikałaj staŭ stukać u dźviery, kaža: «Zaraz škło vybju ŭ aŭtobusie». Staŭ stukać u škło. I tady toj adčyniŭ dźviery. I Mikałaj pajšoŭ. I my jaho bolš nie bačyli. Tolki Mikałaj vyjšaŭ — toj daŭ pa hazach, i my pajechali», — raskazvaje Dzierbyš, jak Statkievič admoviŭsia ad prymusovaha vyvazu za miažu.
Halina dadaje, što ŭžo ŭ Vilniu pajechali pakiety Statkieviča. Adna torba — z rečami, druhaja — ź lekami.
«Ja dahetul nie viedaju, što ja zrabiła, kab zachapić uładu»
«Ja nikoli hetaha nie zabudu», — kaža Dzierbyš pra dzień svajho zatrymańnia.
Pa jaje pryjšli dadomu ŭ Abuchava 10 śniežnia. Jana ŭviečary vypiła harbaty i źbirałasia na vulicu karmić žyviołu. U dźviery pastukali. Heta byli ludzi ŭ cyvilnym.
«Adčyniaju dźviery — i piać ci šeść čałaviek u chatu zavalvajucca. Adrazu ruki załamali», — uspaminaje surazmoŭca.
Pa jaje słovach, jaje pavieźli ŭ adździeł Kamiteta dziaržaŭnaj biaśpieki ŭ Hrodnie. Čamu zatrymali — nie kazali. Na dopycie jana zrazumieła, što stała padstavaj. Mienš čym za miesiac da taho jana puściła ŭ svoj dom na načleh Mikałaja Aŭtuchoviča razam z dvuma paplečnikami. Siarod ich byŭ Pavieł Sava, jaki paźniej taksama staŭ fihurantam «spravy Aŭtuchoviča».
«Aŭtuchovič patelefanavaŭ. Pytajecca: «Ja budu ŭ Hrodnie ŭ spravach. Ci možna ŭ vas pieranačavać?» Ja kažu: «Nu dobra». Dumała, nie prablema — chata vialikaja, miesca chopić», — uspaminaje jana.
U toj viečar, kaža Halina, jany ŭpieršyniu sustrelisia z Aŭtuchovičam asabista. Da hetaha siabravali ŭ fejsbuku. Jon publikavaŭ dopisy pra «afhancaŭ», Dzierbyš ich kamientavała. Kaža, što pavažaje «afhancaŭ». Tady, pa jaje słovach, jany nie abmiarkoŭvali ni zachopu ŭłady, ni inšych płanaŭ.
Siarod abvinavačańniaŭ hrupie ludziej u «spravie Aŭtuchoviča» byŭ padpał niekalkich aŭtamabilaŭ i damoŭ siłavikoŭ u Hrodnie i Vaŭkavysku. Adnym z dokazaŭ viny Haliny Dzierbyš stała kvitancyja z aŭtazapraŭki pad Vaŭkavyskam, dzie jana zapraviła mašynu ŭ vieraśni — za dva miesiacy da zatrymańnia.
Halina tłumačyć, što ŭ ich tady pamierła kaŭkazskaja aŭčarka. Jany znajšli ščaniuka hetaj ža parody ŭ Kamianieckim rajonie Bresckaj vobłaści i pajechali pa jaho ŭ viosku. Pa darozie zajechali na zapraŭku kala Vaŭkavyska. Kvitancyju pry pieratrusie znajšli ŭ śmietnicy. Jana nie razumieje, čamu hety dakumient dałučyli da kryminalnaj spravy.
«Jak heta čałaviek u 60 hadoŭ, piensijanier, invalid druhoj hrupy, nie majučy ničoha, staŭ terarystam — biez dokazaŭ?.. Kali b ja zrabiła takuju zdradu, to nie čakała b, nie siadzieła b dvaccać dzion. Majučy pašpart, polskaje hramadzianstva, ja b źjechała», — kaža palitźniavolenaja.
Jana raspaviadaje, što śledčy prapanoŭvaŭ joj abyłhać Aŭtuchoviča. Uzamien abiacaŭ pierakvalifikavać spravu ŭ «chulihanstva», za jakoje dali b lahčejšaje pakarańnie. Jana admoviłasia. U spravie było kala 200 tamoŭ.
«Dahetul nie viedaju, što ja zrabiła, kab zachapić uładu niekanstytucyjnym šlacham», — uśmichajecca Halina.
Jana miarkuje, što jaje pasadzili dziela premij i karjery.
«Im treba było kahości pasadzić. I patrebna była siensacyja. Padajuć zorački im na pahony. Im usio roŭna na ludziej», — ličyć jana.
Surazmoŭnica kaža, što spačatku paśla zatrymańnia była ŭ šoku.
«Pieršyja dva dni mnie nie davali jeści. Nie davali lekaŭ, jakija ja pavinna była prymać rehularna. Ja hublała prytomnaść, a jany mianie ciahnuli na dopyty», — kaža jana.
Halina siadzieła ŭ SIZA KDB, jakoje znachodzicca na terytoryi hrodzienskaj turmy. U traŭni 2021 hoda jaje źmiaścili ŭ adzinočnuju kamieru na 14 miesiacaŭ. Jana tłumačyć, što dla jaje «adzinočka» była lepšaj, čym kamiera, dzie ŭsie kurać.
Chacieła admovicca ad biełaruskaha hramadzianstva
Uvosień 2021 hoda stała viadoma, što Halina Dzierbyš choča admovicca ad biełaruskaha hramadzianstva z-za turmy. U razmovie sa «Svabodaj» jana kaža, što polskaje hramadzianstva mieła daŭno — praz polskija karani. Rodnyja žyvuć u Polščy. Jana sama nie płanavała źjazdžać ź Biełarusi.
«Dzie naradziŭsia, tam i zhadziŭsia», — kaža jana.
Halina raskazvaje, što trojčy padavała zajavy i chadajnictvy ŭ sud, kab admovicca ad hramadzianstva Biełarusi. Pa jaje słovach, heta byŭ pryncypovy žest. Ale zaviaršyć praceduru joj nie dali. Jana chacieła pakazać, što nie choča być hramadziankaj krainy, «dzie ludziej biez pryčyny abvinavačvajuć i sadziać u turmy».
«Navošta mnie hramadzianstva krainy, jakaja svaich hramadzian nie šanuje, a źniščaje?» — pytajecca jana.
«Ja b nie dasiadzieła z maim stanam zdaroŭja»
«Dvaccać hadoŭ u plečy», — tak kamientuje svoj prysud Halina Dzierbyš.
Inšym fihurantam spravy dali da 25 hadoŭ kałonii. Sankcyi ich artykułaŭ dapuskali navat rasstreł. Ale žančyn u Biełarusi nie karajuć śmierciu. Nikomu ź inšych taksama nie prysudzili «vyšejšuju mieru». Jana ŭzhadvaje, što padčas ahučvańnia prysudu fihuranty spravy plaskali ŭ dałoni sudździ Maksimu Fiłatavu, jaki razhladaŭ ich spravu. Vieteran afhanskaj vajny i hramadzki aktyvist Mikałaj Aŭtuchovič byŭ asudžany pa 10 artykułach i atrymaŭ 25 hadoŭ źniavoleńnia.
«Ja b nie dasiadzieła z maim stanam zdaroŭja. Jašče hod-dva — i ŭsio. U mianie nie było zdaroŭja. A paśla katavańniaŭ stała zusim kiepska», — kaža piensijanierka.
U Haliny padčas źniavoleńnia, pa jaje słovach, pavialičyłasia piečań z-za niajakasnych lekaŭ, źjavilisia prablemy z pazvanočnikam i padstraŭnikavaj załozaj. Jana spadziavałasia, što jaje vyzvalać raniej, mahčyma — jak hramadzianku Polščy. Ale kali nie vyzvalać — razvažała, jak samastojna zaviaršyć žyćcio. Adzin z varyjantaŭ — pierastać prymać nieabchodnyja leki. Jana nie vyklučała, što pamre ŭ turmie.
Akramia źniavoleńnia, jana pavinna była vypłacić kala 30 tysiač rubloŭ štrafu i «kampiensacyi materyjalnaj i maralnaj škody» siłavikam, jakim fihuranty spravy nibyta paškodzili majomaść. Halina kaža, što ŭžo vypłaciła ŭsiu sumu.
«Padajcie biednaj palityčnaj na chleb»
Adbyvać termin Halinu nakiravali ŭ žanočuju kałoniju № 4 u Homieli. Jana jak piensijanierka nie pavinna była pracavać. Tolki padčas dziažurstvaŭ prybirała pamiaškańni. U astatnim, kaža jana, na ŭzrost tam nie zvažajuć.
«U turmie siabroŭ niama. Možaš kahości padkarmić — a jon usio roŭna ciabie zdaść. «Žoŭtyja» (palitviaźni na prafiłaktyčnym uliku z žoŭtaj birkaj) mnohija pieraabulisia i danosili na inšych «žoŭtych»», — adznačaje jana.
Ludzi vakoł jaje stali najciažejšym vyprabavańniem. Najhoršaje — kali inšyja źniavolenyja pisali raparty na jaje za vydumanyja parušeńni. U vyniku jaje pazbaŭlali spatkańniaŭ z rodnymi. Za niekalki hadoŭ u kałonii joj dazvolili tolki dva spatkańni.
Halina raspaviadaje, što ŭ jaje pastajanna krali pradukty. Žančyny tam, pa jaje słovach, chadzili napaŭhałodnyja. Jana navučyłasia chavać svajo ŭ skryniach adna ŭ adnoj. Ale navat heta nie zaŭsiody ratavała. Kali rodnyja pieradavali pierniki, jana rabiła tort: łamała ich, zalivała ražankaj z turemnaj kramy, vykładvała płastami i jeła łyžkaj.
Piensijanierka kaža, što jaje trojčy ablivali kipniem — nibyta vypadkova. Ale jana ŭpeŭniena, što heta było na zahad administracyi. Adkazać jana nie mahła — jaje mahli b źmiaścić u štrafny izalatar.
Kab abaranić siabie, jana navučyłasia trolić supracoŭnikaŭ i źniavolenych svaim humaram:
«Ty siem hadoŭ atrymała — adnaho «zavaliła». Ujavi, ja dvaccać atrymała — značyć, traich «zavalu». Ty pieršaja budzieš», — kaža jana pra toje, jak abyhryvała termin.
Adnojčy Halina pryhraziła tym źniavolenym, jakija da jaje čaplalisia, što jak vyjdzie na volu, sustreniecca sa Śviatłanaj Aleksijevič i raskaža joj pra ich, nazavie imiony, a taja napiša knihu, a potym ichnyja dzieci i ŭnuki buduć heta čytać. Adnak, dadaje, nie ŭsie viedali, chto takaja Aleksijevič.
Ciapier byłaja palitźniavolenaja ŭ razhublenaści. Jana nie viedaje, jak žyć dalej.
«Ja nie dumała, što mianie vyšluć. A ciapier nie viedaju, što rabić. Pajdu miłaścinu prasić. Šyldu napišu: «Palitźniavolenaja ź Biełarusi, jakuju vykinuli. Usio žyćcio adpracavała. Padajcie biednaj palityčnaj na chleb». Ja nie viedaju. Treba ž niejak žyć. Tudy viarnusia — znoŭ pasadziać», — razvažaje jana.
Piensijanierka płanuje šukać za miažoj pracu. Taksama jana chacieła b prajści miedyčnaje abśledavańnie i papravić zdaroŭje.
Kamientary