Raman Filipienki čytačy vielmi čakali. Tyraž jaho biełaruskaha vydańnia razabrali za tydzień. Jaho nazyvajuć pieršaj biełaruskaj knihaj pra vajnu va Ukrainie. Praŭda, u knizie niama nijakaj Biełarusi, i Ukrainy niama, piša Zosia Łuhavaja.
U knizie, jakuju nazyvajuć knihaj pra vajnu va Ukrainie, niama ani słoŭca pra vajnu. U joj niama ni Ukrainy, ni Biełarusi, ni Rasii. Byccam by. Ale toje, jak aŭtar apisvaje svaich hierojaŭ i horad, u jakim adbyvajucca padziei, nie pakidaje sumnieńniaŭ, što heta nie Biełaruś. Va ŭsich hetach asabniakach, bahatych piśmieńnikach dy ich raśpieščanych dzieciach adčuvajecca maskoŭski flor.
Zamiest vajny ŭ knizie — słany. Jany raptoŭna źjaŭlajucca ŭ damach i kvaterach, u kramach i restaracyjach, prosta na vulicach. Słanam spačatku ździŭlajucca, ale davoli chutka prystasoŭvajucca, pierastajuć zaŭvažać. Pry hetym słany mocna ŭskładniajuć žyćcio: zajmajuć prastoru, sparažniajucca, abjadajuć i abpivajuć. A paźniej jany stanoviacca niebiaśpiečnymi: traŭmujuć i zabivajuć ludziej.
Adrazu paśla startu prodažaŭ u piśmieńnika była sieryja sustreč z čytačami ŭ Polščy, Niamieččynie, Litvie i Łatvii. Hetyja sustrečy — važny dadatak da samoj knihi. Ja była na dźviuch takich: aŭtar na abiedźviuch tłumačyŭ knihu.
Mahčyma, Saša Filipienka nie nadta vysokaha mierkavańnia pra šyrokuju aŭdytoryju, na jakuju jon pracuje. Tamu biez padkazki, što heta kniha pra vajnu, jon jaje ŭ śviet nie vypuskaje. A to raptam čytač nie zdahadajecca, što chacieŭ skazać aŭtar.
Na sustrečach Filipienka rehularna i niehatyŭna vykazvajecca pra admoŭnyja vodhuki na knihi. I šmatkroć paŭtaraje: ja nie chadziŭ pisać kamientary navat tady, kali piŭ, a ciapier ja nie pju. Što heta: kakiectva, pychlivaść? Sam «Słon» pry hetym poŭny čytackich kamientaroŭ. Jany niesapraŭdnyja, ich prydumaŭ aŭtar. Nie, navat nie tak: hetyja kamientary napisaŭ prydumany Sašam znakamity piśmieńnik Alaksandr, imitujučy svaich čytačoŭ. Usie padziei ŭ knizie razhortvajucca vakoł hetaha ŭhanaravanaha i pryhretaha ŭładami piśmieńnika i jaho siamji: žonki, dački, maładziona, ź jakim dačka ŭ adnosinach, słuhi piśmieńnika, pazašlubnaha syna.
Kamientary ŭ knizie złyja i paviarchoŭnyja. I navat kali jany stanoŭčyja, to ŭsio adno ad ich hidka. Atrymlivajecca takaja byccam by chitraja hulnia, jakuju zadumaŭ piśmieńnik Saša Filipienka. Na sustrečach jon kaža, što lubyja kamientary, jakija čytačy buduć pisać pra jaho knihu «Słon», prosta stanuć jaje praciaham. A heta stavić čytača, jaki pasprabuje štości (niehatyŭnaje) napisać pra knihu ŭ siecivie, u šerah tych małapryjemnych kamientataraŭ, jakich prydumaŭ Filipienka.
«Asabista mnie ŭ hetaj scenie čahości nie chapiła. Možna było b prapisać jaje i lepiej… Nieviadomy čytač.
Oj, słuchaj, idzi ty nachier! Aŭtar»
Ale ja ŭsio ž nie pabajusia aŭtarskaha hnievu i raskažu, čaho knizie brakuje i čamu jana mnie nie spadabałasia.
Pa-pieršaje, druhasnyja, niecikavyja piersanažy. Zrabić absalutna ŭsich hierojaŭ niepryjemnymi — pryjom nie novy. Ale tut jany prosta kardonnyja. Mahčyma, heta sproba knižnaj matroški: aŭtar apisvaje hierojaŭ, jakija byccam nie jahonyja, a taho aŭtara, pra jakoha jon piša. I robiačy ich takimi, piśmieńnik raskazvaje štości pra svajho piersanaža. Ale nie spracoŭvaje. Hieroi prosta mlavyja maryjanietki: i adčajna zakachany komik Paša, i raśpieščanaja dačka viadomaha piśmieńnika Hanna, i samazakachany piśmieńnik Alaksandr, i jaho litaraturnaja rabynia — žonka Safija.
Pa-druhoje, tekst schiematyčny, eskizny: Filipienka robić roŭna toje, čym zajmajecca jahony hieroj-piśmieńnik. Nakidvaje idei, jakija da stanu knihi ŭžo musić davodzić žonka. Ale «Słon» — heta nie jašče adna kniha viadomaha piśmieńnika Alaksandra. Heta kniha, jakaja byccam by vykryvaje takich, jak jon. Jakaja musić pakazać, jak ludzi ŭmiejuć naŭmysna nie zaŭvažać, paźbiahać i prystasoŭvacca. Na sustrečach z čytačami Filipienka, darečy, kaža, što ličyć hetu knihu važnaj asabliva dla rasijskaj aŭdytoryi, bo ludzi ŭ Rasii ciapier siadziać ź jazykami ŭ dupie.
Pa-treciaje, u «Słanie» šmat druhasnych dumak. Niejkich antyłozunhaŭ, jakija musili b być śmiešnymi ci vyśmiejvać usich hetych bahatych prystasavancaŭ. Ale čamuści nie śmiešna i navat niejak niajomka.
«Čałaviek pavinien być vydresiravany. Dla hetaha i prydumanaja dziaržava».
«Usialakaj biasstrašnaści žyćciova nieabchodnaja samacenzura!»
«Sučasny raman — daloka nie zaklik, ale ŭsiaho tolki placoŭka dla dyskusij».
Naprykancy Filipienka sprabuje pa maksimumie raskrucić čytača na emocyi. Tamu ŭ dadatak da katavańniaŭ źjaŭlajecca kanibalstva i mača z ekskremientami lijucca rakoj. I znoŭku padajecca, što aŭtar nie vieryć, što čytač zdoleje zrazumieć jaho ideju, i vykručvaje tumblery napoŭnicu. Kali mierkavać pa realnych kamientarach u sacsietkach i na sustrečach, na niekatorych heta napraŭdu dziejničaje.
«Unifarmisty ŭnosiać vialiki čorny pakiet i kładuć jaho pierad Słanom. Rasšpiliŭšy małanku, pamočniki pierakładajuć na bietonnuju padłohu trup Słanovaha baćki. Niekalki ŭnifarmistaŭ razam z dresiroŭščykam pačynajuć raźbirać čałavieka na vačach u Słana… Słon bačyć ciapier, jak z baćki zdymajuć skuru i pačynajuć zrazać kavałački miasa, nakałoŭšy jakija na kruk, dresiroŭščyk padnosić ich da vusnaŭ asudžanaha».
Filipienka kaža, što heta jaho najlepšaja kniha. Mnie tak nie padajecca: u tvory zašmat chajpu i manipulacyi.
« — Pasłuchaj, miłaja, ja prydumaŭ apaviadańnie pra takuju śpiecyjalnuju kamisiju, jakaja vučyć ludziej pravilna smutkavać…
— Bliskučaja ideja, Alaksandr!»
Dy niaŭžo?..
Saša Filipienka. Słon. — Krakaŭ: Hutenbierh-pablišer, 2025
Kamientary
Sašie spasibo za tvorčiestvo i podniatije intieriesa k našiej litieraturie v ciełom, no jeho priedyduŝije knihi diejstvitielno ponraviliś namnoho bolšie, dažie nie samyje raskručiennyje tipa Krasnoho Kriesta i Byvšieho syna.