«Šviedy — heta biełarusy, u jakich atrymałasia». Biełaruska raskazała, jak Šviecyja viartaje joj samaacenku
Maryna (imia źmieniena) — ilustratarka. Jana pierajechała ŭ Stakholm z siamjoj siem miesiacaŭ tamu. Dziakujučy pierajezdu jana pieraacaniła siabie i svaju tvorčaść, vyvučyła movu za try miesiacy i daviedałasia, jak žyć ingen stress — biez stresu. Čym adroźnivajecca pach Šviecyi ad pachu Biełarusi, jana raskazała Hrodna.life.
Šviecyja źmianiła śviadomaść
Maryna — mastačka-samavučka, maluje try hady. Bazu joj dali anłajn-kursy, dalej była štodzionnaja praktyka. U Biełarusi jana malavała štodzień, raźvivałasia jak ilustratarka, stvarała dyzajny na zamovu. Ale pradavać svaje pracy bajałasia.
«Zaŭždy staić pytańnie — a chto ty takaja? Šmat mastakaŭ vučylisia pa piać hadoŭ va ŭniviery, a ty nie paciarpieła, nie patraciła šmat času».
U Šviecyi niešta pačało źmianiacca.
«Biełarusy — vielmi traŭmavanyja. Mnie zdajecca, ja čytaju strach i niedavier u vačach amal kožnaha biełarusa. Tut takoha niama. Ja nie adčuvaju na sabie pozirku, jaki chałodzić skuru, padazronaści, niadobrazyčlivaści. Nie toje, što tut sardečnaść, chutčej heta — niejtralitet. Ja doŭhi čas dumała, što ja tupaja, niazdolnaja. I vielmi bajałasia, što heta zaŭvažać i asudziać mianie.
A tut ja chadžu na kursy šviedskaj, i ad mnohich nastaŭnikaŭ čuju, što ja duglig — zdolnaja, talenavitaja. I ŭ mianie sapraŭdy vialiki prahres. I ja pačała hladzieć: tam nie załažała, tut narmalna spraviłasia. Moža ja nie takaja tupica, jak dumała pra siabie ŭ Biełarusi? U peŭny momant heta kranuła i mastackaje prajaŭleńnie».
Asiarodździe vielmi ŭpłyvaje, ličyć mastačka.
«Ty traplaješ u narmalnuju krainu, dzie ciabie nie presujuć, pravy pryznajucca, da tvajoj unutranaj hodnaści staviacca narmalna. Tut poŭnaja inkluzija — šmat dzietak z DCP, z aŭtyzmam, i jany členy hramadstva, majuć niejkija mahčymaści.
Kali žyvieš u Biełarusi, tabie treba być pa stojcy śmirna, umiaščacca ŭ peŭny kvadracik. Kali nie ŭmiaščaješsia — usio. U mianie byŭ mocny zacisk — ci vartyja maje pracy taho, kab ich pradavać? A tut pryjšła dumka: što kali pytańnia, ab jakoje ja, i nie tolki ja, spatykałasia — «Ci vartaja ja?» — prosta niama? Jość ja, ja maluju, i maje pracy vartyja prodažu».
«Nizkaja samaacenka, abiasceńvańnie siabie — vializnaja prystupka, jakoj tut prosta niama, daroha roŭnaja. I adzinaje, pra što zastajecca dumać — jak ja budu pradavać svaje pracy, jakaja stratehija dziejańniaŭ? Zastajecca prosta znajści klijentaŭ, placoŭku, vystavić cenu. I nie zadavacca biazhłuzdymi pytańniami, jakija zabirajuć resursy i čas, jakich paśla nie chapaje ŭłasna na spravy».
U Šviecyi Maryna stvaryła kramku na Etsy i vystaviła košt 30 dalaraŭ za aŭtarskuju vyjavu, jakuju možna razdrukavać — nievysoki dla Jeŭropy, ale vysoki dla Biełarusi. U Šviecyi stolki kaštuje zvyčajny abied u kafe. Praŭda, na Etsy vialikaja kankurencyja, ale jość pryncypy prodažaŭ, i zaraz Maryna ich vyvučaje.
Ź minnaha pola na krajniuju poŭnač
Maryna jechała ŭ emihracyju z adčuvańniem, što ŭ Biełaruś vierniecca zusim niachutka, abo naohuł jaje bolš nie pabačyć.
«Kali amal da kožnaha ź siabroŭ prychodziać orhany, zadaješsia pytańniem, kali pryjduć da ciabie. Ty žyvieš u hetaj niervovaj abstanoŭcy i baišsia nos pakazać. U adroźnieńnie ad šmatlikich biełarusaŭ, jakija źjechali i vierać, što jany viernucca, u mianie, naadvarot, zaškalvaŭ piesimizm: žyła try hady ŭ stresie, ničoha nie źmianiłasia, stała jašče horaj.
A ja jak čałaviek, što adpaŭzaje ź minnaha pola, sa svajoj ziamli spaŭzła na niejkuju čužbinu, za hetaje Bałtyjckaje mora, na krajniuju poŭnač. Dla kahości Šviecyja — heta dobry ŭzrovień žyćcia, pryhožaja pryroda. A dla mianie — ja tam zamiorznu, tam ža palarnaja noč. Zusim nie ramantyzavała vobraz krainy, kudy my jedziem».
Inicyjataram pierajezdu staŭ Marynin muž, jaki znajšoŭ pracu ŭ Stakholmie. Jon metanakiravana imknuŭsia ŭ Skandynaviju, i Šviecyja dla jaho — kraina mahčymaściaŭ.
Marynie ž pieršyja paru miesiacaŭ daviałosia prosta siadzieć doma, z dvuma dziećmi ŭ zdymnaj kvatery. Emacyjna było tak ciažka, što pačała pić antydepresanty. U siamji spačatku nie było znajomych na novym miescy, i Maryna, i dzieci adčuvali siabie samotnymi i adarvanymi ad usiaho. Paźniej akazałasia, što ŭ Šviecyi šmat biełarusaŭ, jakija žyvuć tut užo peŭny čas. «Jany ŭžo «ašviedzilisia», spakojnyja, nie takija traŭmavanyja, jak ja».
Novaja mova jak ratunak
Ratunkam dla Maryninaj psichiki i sacyjalizacyi stali moŭnyja kursy. Kali zamiežnik žyvie ŭ Šviecyi lehalna, jon atrymlivaje dazvoł na žycharstva, asabisty numar i prava vyvučać šviedskuju movu na biaspłatnych kursach.
Na kursy Maryna chodzić štodzień, jak na pracu — z 8.20 da 12.00. Paśla troch miesiacaŭ zaniatkaŭ z nulavoha ŭzroŭniu jana dasiahnuła siaredniaha, pačała razumieć šviedskuju i ŭžo moža krychu stasavacca ź ludźmi. Praŭda, dapamahło i toje, što raniej jana vyvučała niamieckuju i anhlijskuju.
U Šviecyi praktyčna ŭsie viedajuć anhlijskuju movu. «Ty možaš tut žyć hadami i tak i nie skarystacca šviedskaj. Niekatoryja tak i robiać». Tak možna žyć, kali ty pracuješ u mižnarodnaj kampanii, ci prahramistam, ci dyzajnieram.
Maryna akurat źbirajecca šukać vakansiju dyzajniera. «Ale kali chočaš raźvivacca, šviedskuju viedać važna». Pradavačkaj u kramie ŭładkavacca praściej, čym dyzajnieram, ale tam tym bolš patrebna šviedskaja, i na šviedskaj publikujuć usie vakansii.
Dzieci nyrnuli ŭ šviedskuju, nie viedajučy jaje
Dzieci — chłopčyki čatyroch i adzinaccaci hadoŭ — chodziać u škołu i ŭ sadok. Starejšy syn raniej vučyŭ anhlijskuju, ale nie viedaje jaje tak dobra, kab stasavacca. Małodšy jaje nie viedaje ŭvohule, i ŭ jahonaj hrupie ŭ sadku niama anivodnaha ruskamoŭnaha dziciaci.
«Maje dzieci — hieroi, nyrcy hłybakavodnyja. Jany prosta nyrnuli ŭ šviedskamoŭnaje asiarodździe, nie viedajučy naohuł ničoha. Usie pierakonvajuć mianie, što pa ŭsich zakonach jany vielmi chutka vyvučać šviedskuju. Ale ja dahetul nie viedaju dakładna, jaki ŭ ich uzrovień».
Małodšy kaža, što razumieje vychavacielek u sadku. «Ale na majo pytańnie moža tolki paličyć da 10 i skazać, jak pa-šviedsku vada i małako — z prafiesarskim vyhladam».
Starejšy syn u pieradpadletkavym uzroście, i naohuł mała čym dzielicca z maci. Pieršy miesiac u škole jon prosta siadzieŭ i malavaŭ na ŭrokach. Marynie pra heta raskazali na baćkoŭskim schodzie: «Viedajecie, vaš Michaś taki tvorčy!». Maryna padumała «Božački!» i stała čakać «nahaniaja» ad nastaŭnicy, ale jaho nie było.
Michaś nie chacieŭ pierajazdžać: doma zastalisia siabry, svajo naładžanaje žyćcio — karate, płavańnie, futboł, cacki. Ź pierajezdam jon straciŭ usio zručnaje i zvykłaje. Praz heta ŭ jaho niama ŭnutranaj matyvacyi adaptoŭvacca i vyvučać šviedskuju. U novym kłasie, akramia jaho, jość jašče troje ruskamoŭnych dziaciej, ź jakimi jon i pasiabravaŭ. Asabliva z chłopčykami — adnym z Ukrainy i adnym z Rasii.
Mova jak ručainka
Šviecyja — doŭhaja pa formie, i dyjalekty ŭ roznych častkach adroźnivajucca, chacia švied švieda zrazumieje. Naprykład, na poŭdni, u rajonie Skone, raniej byli dackija ziemli. Tam ludzi krychu pa-inšamu vymaŭlajuć niekatoryja huki. «U Stakholmie mohuć skazać «stachun» (stancyja), a na poŭdni — «stašun». Kali ty pryjezdžy, navat lohkaje vahańnie ŭ hukach moža źbić z pantałyku».
Ale znajšlisia navat padobnyja da biełaruskaj ci ruskaj movy słovy. Naprykład, ahurok tam nazyvajecca gurka, cybula — lök. Jość padabienstvy ŭ kančatkach, supadajuć niekatoryja prynazoŭniki. Chacia bolš šviedskaja padobnaja da niamieckaj, tolki vymaŭleńnie nie takoje hrubaje.
«Uvohule, šviedskaja mova vielmi miłahučnaja, jak ručaina biažyć z hor, i mnie jana pačynaje padabacca, — pryznałasia Maryna. — Miłahučnaść u tym, što jany vymaŭlajuć hałosnyja huki roznaj daŭžyni. I heta vielmi važna: kali ty vymaviš niapravilna, nie vytrymaješ hetuju daŭžyniu huka, atrymajecca inšaje słova. Jość «fiika» (fika) — «pierapynak na kavu». A kali skazać «fika» (ficka) — atrymajecca «kišenia».
Kab pakatacca na taksi, treba jechać u Varšavu
Paśla pierajezdu ŭzrovień žyćcia ŭpaŭ. U Hrodnie Maryna mahła dazvolić sabie śniedać u kafe, pa dva razy na dzień kuplać kavu ŭ horadzie, časta jeździć na taksi. U Šviecyi ž davodzicca ekanomić i kuplać ježu na akcyjach.
«U Hrodnie ŭ mianie było ŭsio schoplena — była svaja manikiurša, cyrulnica. Ale tut kožny raz, kali treba iści ŭ cyrulniu ci na manikiur, ty hladziš, kolki ŭ ciabie ŭ kišeni hrošaj. Heta ŭsio tut u try razy daražejšaje. U kafe chadžu ŭ sto razoŭ radziej. Niadaŭna była ŭ Varšavie, i z takim zadavalnieńniem prakaciłasia na taksi!»
Miasa i rybu siamja ciapier amal nie kuplaje, bo heta vielmi doraha. Dzieci i tak nie lubiać miasa i nie jaduć, jak jaho ni pryhatuj, a ryba prosta vielmi darahaja — žančyna «łović» jaje na akcyjach.
«Kali ja ŭbačyła, jakija tut kruciacca ličby ŭ pražytkovym minimumie, ja zrazumieła, što za svaje pracy ja biaru vielmi maleńkija hrošy, jak by adstała ad suśvietnych koštaŭ, kali była ŭ Biełarusi. Kaniešnie, tut vialikija zarpłaty, ale i vysokija padatki — 30%, vysokija ceny, ale i vysokija sacyjalnyja harantyi».
Ź ciaham času Maryna zvykłasia ź vialikimi vydatkami. «Spačatku pieraličvaješ usio na biełaruskija hrošy i varjacieješ, a potym prosta adaptuješsia — treba niešta jeści».
Partrety rečaŭ i doma
Kali siamja pierajazdžała, z saboj uziali vielmi mała rečaŭ — paru sumak i pa zaplečniku ŭ kožnaha. Doma zastałosia šmat važnaha — dziciačyja cacki, knižki, maminy vyšyvanyja karciny, rečy, jakija rabili prastoru svajoj. U novaj kvatery byli pustyja biełyja ścieny. «Dla mianie, kali na ścienach ničoha niama — heta nie vielmi ŭtulny domik. I ja pačała viešać svaje pracy». Siarod taho, što Maryna zabrała z domu, byli try karciny — vid na Hrodna, chatka jaje babuli i vid unutry hetaj chatki.
Adnojčy da siamji ŭ hości pryjšli siabry, pili vino, viali dušeŭnyja razmovy. Nijakich fotazdymkaŭ nie rabili, ale zastałasia butelka, i Maryna vyrašyła jaje namalavać, kab zachavać pamiać pra sustreču. Tak da Maryny pryjšła ideja kastamizavać svaju tvorčaść — malavać dla zamoŭcaŭ ich lubimyja rečy, partrety ludziej i partrety čałaviečych rečaŭ, nakštałt ulubionaha kubačka ci zavarnika, staroha śvitara, rečaŭ ź dziacinstva, ad jakich zastalisia tolki fota. Abo partret pakinutaha doma ŭ Biełarusi, kab bačyć jaho čaściej.
«Adna sprava — fotazdymki, a inšaja — mastackaja ilustracyja. Ja b chacieła sabie partrety siabie i svajoj siamji, dzie my budziem namalavanyja, byccam z knižnaj ilustracyi. Byccam heta kazka pra nas. I jak lubaja kazka, jana zakančvajecca, kaniešnie, dobra, tam dabro pieramahaje».
Horad u skale
Pieršaje, što kinułasia Marynie ŭ vočy paśla pierajezdu — kraina jak by staić na kamianiach. «Heta kavałak skały, u jakim raźmiaščajecca horad. Ty idzieš pa asfalcie da mietro, i tut bach — na ziamli lažyć kavałak skały. Jana prosta ŭpisanaja ŭ interjer, zalitaja asfaltam. Moža stajać dom, a pobač lažyć kavałak skały, jaki nikudy nie prybrali».
Na karcie vadajom, dzie raźmieščany Stakholm, nazyvajecca voziera, ale vyhladaje heta jak zalivy, jakija paŭsiul ciakuć, złučajucca ź inšymi i ŭtvarajuć vodnuju sistemu, na jakoj staić horad. Stakholm jak by padzieleny na astravy, pamiž jakimi šmat mastoŭ i padziemnych pierachodaŭ. Transpart chodzić vielmi dobra, infrastruktura vydatnaja.
Jość asobny vialiki padziemny horad — razhalinavanaje mietro, vybitaje ŭ skale, z mnostvam stancyj. Dyzajn stancyj addali mastakam — jość šyldy, chto hetuju stancyju afarmlaŭ, i što hetym chacieŭ skazać aŭtar. U Šviecyi ź vialikaj pavahaj staviacca da simvałaŭ.
Kraina ingen stress
U Šviecyi Maryna znajšła šmat svabody i ciarpimaści. «Tut možna apranucca pa-lubomu, i na ciabie nie źviartajuć uvahi, jak u Biełarusi. Choć na hałavie chadzi — ludzi prosta paŭśmichajucca, pakivajuć hałavoj, što ŭsio cudoŭna, bro».
Šviedy lubiać dziaciej i zaŭždy im uśmichajucca. Uzrovień ciarplivaści našmat vyšejšy, čym u Biełarusi. «Navat kali dzicia svavolić, i ŭ mianie ŭžo niervy palacieli, u šviedaŭ — oj, jak heta miła».
Spačatku Marynie zdavałasia, što heta štučnaje. Jak tak moža być? Śviet niebiaśpiečny! Ale šviedy lubiać kazać ingen stress, «nijakaha stresu».
«Muž na pracy zvyk napinacca, a ŭ ich tak nie pryniata, jany ŭ rassłablenym režymie — nie pierapracoŭvajcie. U Šviecyi jość takoje — lagom (bieł. «dakładna, u samy raz»), pamiž, biez praźmiernaści, niejtralitet, pry hetym kłapatlivy. Pryści, spakojna vypić kavy, papracavać, pahutaryć, a paśla syści, kali treba. Nie treba mocna zastrymlivacca ŭ ofisie, nichto heta nie padtrymlivaje».
Čym pachnie Šviecyja
U Šviecyi inšy pach, zaŭvažaje Maryna. Kali jana paśla emihracyi nienadoŭha pryjechała ŭ Polšču, to paznała pach Biełarusi.
«Ź lasoŭ paviejała našaj hlebaj, jakaja maje svoj pach, hety vodar. Dumaju, heta prosta jakaść samoj hleby, pach drevaŭ, takaja bałocistaja hnilca — vodar svaich lasoŭ».
U Šviecyi ž usio pierakryvaje Bałtyjskaje mora, i pachi z Centralnaj Jeŭropy nie mohuć tudy prabicca. «U Šviecyi niejtralny pach. Mnie zdajecca, tut pachnie prosta niebam, moram, śviežym pavietram». U Stakholmie čystaje, niezahazavanaje pavietra i šmat drevaŭ. «Heta terapieŭtyčna. Drevy rastuć paŭsiul, i jany rastuć na skałach — heta paradoks, i, mnie zdajecca, takaja simvaličnaja štuka».
U Šviecyi padobnyja da biełaruskaj fłora i faŭna, šmat sarok, ale niama šerych varon.
Šviedy — biełarusy, u jakich atrymałasia
Maryna nie lubić nadta turystyčnych miescaŭ, tamu ŭ centry Stakholma byvaje redka. «Jon dla mianie zanadta šumny. Pryhožyja damočki, jak z paštoŭki, karabli, prystani. Ale asabista mnie padabajecca naš rajon i naš plaž. Usim raju pryjechać na Huvudsta, pabłukać pa nabiarežnych, ich tut vielmi šmat».
Na nabiarežnuju Maryna prychodzić i malavać, i brać natchnieńnie, i kupacca. Z muziejaŭ Maryna była ŭ Skansenie, muziei Vaza (šviedskim marskim muziei) i histaryčnym muziei. Apošni joj vielmi padabajecca.
«Tut usio zroblena, kab čałaviek supakoiŭsia. Šviedy — pamiarkoŭnyja. Časam mnie zdajecca, što šviedy — heta biełarusy, u jakich usio atrymałasia. Pamiž nami šmat padobnaha, i heta nie tolki ja zaŭvažaju. My spakojnyja, ciarplivyja, i šviedy takija ž».
«Šviedam nie patrebny «car», jany mohuć damovicca sami z saboj. Tut kamuny — nievialičkija rajony, u jakich svaja ŭłada, i kamuna vyrašaje šmat važnych pytańniaŭ, navat raźmierkavańnie biudžetu. Tut sapraŭdy sacyjalizm, levaki. Heta damova na nižnim uzroŭni, haryzantalnaja ŭłada. U šviedaŭ krychu inšy palityčny kantekst, jany daloka ad Rasii. Ale šviedy zmahli, i my zmožam — krychu paźniej».
Draniki taksama jość: biełaruska raskazała, jak žyvie ŭ Šviecyi
Apierataru Cichanoŭskaha admovili ŭ palityčnym prytułku ŭ Šviecyi. Jon baicca, što jaho departujuć u Biełaruś
Čaroŭnyja krajavidy, vyprabavańnie biurakratyjaj i słovy, jakija nahadvajuć pra radzimu. Biełaruska raskazała pra dośvied emihracyi ŭ Narviehiju
Ciapier čytajuć
«Heta ryzykoŭna dla Biełarusi». Zialenski zajaviŭ, što Rasija raźmiaščaje abstalavańnie dla naviadzieńnia šachiedaŭ na dachach biełaruskich šmatpaviarchovikaŭ1717
«Heta ryzykoŭna dla Biełarusi». Zialenski zajaviŭ, što Rasija raźmiaščaje abstalavańnie dla naviadzieńnia šachiedaŭ na dachach biełaruskich šmatpaviarchovikaŭ17
«Hienierał Biada vylecieŭ praz bakavoje škło «Čajki». Małaviadomaja avaryja 1976 hoda, u jakoj zahinuli druhi čałaviek u BSSR i bajavy lotčyk-hienierał33
Kamientary
Jenot, da nie tot