30 hadoŭ tamu kiraŭnictva SSSR zrabiła sprobu dziaržaŭnaha pieravarotu. Što adbyłosia i jak adreahavali biełarusy?
19 žniŭnia 1991 hoda Michaiła Harbačova adchilili ad spraŭ, byŭ stvorany Dziaržaŭny kamitet pa nadzvyčajnym stanoviščy (viadomy pa ruskamoŭnaj abrevijatury HKČP). Ścisła tłumačym, čamu adbyŭsia putč i jak adreahavali biełarusy.
Saviecki Sajuz imkliva ruchaŭsia da svajho raspadu. Adbyvałasia dezintehracyja, abvastraŭsia ekanamičny kryzis, u respublikach raźvivalisia nacyjanalnyja ruchi, udzielniki jakich imknulisia da niezaležnaści.
Michaił Harbačoŭ sprabavaŭ vyratavać Sajuz: 20 žniŭnia musiła adbycca padpisańnie novaj Sajuznaj damovy. Kansiervatary vyrašyli hetamu pieraškodzić. Harbačova adchilili ad spraŭ, byŭ stvorany HKČP.
Ale praz try dni putč pravaliŭsia. Čamu? Suprać vystupiŭ nadzvyčaj papularny tady prezident Rasii Barys Jelcyn. Na vulicy Maskvy vyjšli tysiačy ludziej. Siarod udzielnikaŭ HKČP adsutničała adzinstva. Jany nie mieli vyraznaj prahramy dziejańniaŭ. Taksama nichto z putčystaŭ nie ŭziaŭ na siabie adkaznaść i nie padpisaŭ zahad pra siłavoje padaŭleńnie pratestaŭ. A śpiecsłužby ŭsialak sabatavali dziejańni putčystaŭ i admovilisia dziejničać biez zahadu.
Jak na hetyja padziei prareahavali ŭ Biełarusi?
Suprać putča vystupili adzinki.
Siarod ich parłamienckaja apazicyja BNF u parłamiencie, jakaja ŭ svajoj zajavie asudziła HKČP. Dziejańni kamitetu deputaty na čale z Zianonam Paźniakom traktavali jak sprobu dziaržaŭnaha pieravarotu.
Na zaklik deputataŭ BNF u pieršy dzień putču ŭ Minsku na tahačasnuju płošču Lenina vyjšła kala dvuch socien čałaviek, 21 žniŭnia — užo niekalki tysiač.
Dziejańni HKČP kateharyčna asudzili miascovyja saviety Homiela, Oršy, Pinska, Salihorska i Navapołacka.
U «Narodnaj haziecie» vyjšaŭ artykuł Paŭła Jakuboviča «Tanki nie znajut istiny». Budučy hałoŭny redaktar «Sovietskoj Biełoruśsii» asudziŭ sprobu pieravarotu. Numar «Znamia junosti» z krytykaj putčystaŭ nie dali nadrukavać, jon vyjšaŭ tolki 21 žniŭnia.
Paśla praduchileńnia pieravarotu parłamient stvaryŭ Časovuju kamisiju. Jana aceńvała hramadska-palityčnyja abjadnańni, orhany dziaržaŭnaj ułady, słužbovych asob i hramadzian — ci padtrymlivali jany HKČP. Pavodle ich dadzienych,
putč padtrymali siłaviki.
Naprykład, MUS fiksiravała ŭsie vypadki pratestu. Taksama źjaviŭsia zahad, zhodna jakomu bajavyja padraździaleńni milicyi musili ŭzbroić aŭtamatyčnaj zbrojaj i śpiecsrodkami. Štab Biełaruskaj vajskovaj akruhi taksama padtrymaŭ putčystaŭ.
Hienierał Kastenka zahadaŭ patłumačyć sałdatam i aficeram, čamu ŭviali nadzvyčajnaje stanovišča (nibyta, kab pieraadoleć kryzis i paźbiehnuć kanfrantacyi).
Putč padtrymała i presa, jakaja znachodziłasia pad kantrolem dziaržavy. U materyjałach kamisii śćviardžałasia, što jaje siabry
pravieryli 91 hazietu. Ź ich 83 padtrymali putč. Telebačańnie, radyjo i ahienctva BiełTA nie pieradali nivodnaha materyjała suprać HKČP.
Ułady zakryli papularnuju prahramu «Radyjofakt».
Ale hłabalna biełarusy vyrašyli adsiadziecca: nasielnictva i čynoŭniki asabliva nie aktyŭničali i čakali dalejšaha raźvićcia padziej.
Zrešty, pravał putču karennym čynam źmianiŭ biełaruskuju historyju: nieŭzabavie była časova spyniena dziejnaść kamunistyčnaj partyi i abvieščana niezaležnaść Biełarusi.
Paśla putču zhadanaja kamisija Viarchoŭnaha Savieta prapanavała zvolnić šerah słužboŭcaŭ, jakija padtrymali HKČP. Ale ŭsie jany zastalisia na svaich pasadach. Vyklučeńnie — śpikier parłamienta Mikałaj Dziemianciej, jakoha faktyčna prymusili syści na piensiju jašče da pačatku pracy kamisii. Zrešty, paźniej jon pryznavaŭsia ŭ miemuarach, što nikoli nie padpisaŭ by Biełaviežskija pahadnieńni. Jaho pierajemnik Stanisłaŭ Šuškievič zrabiŭ toje z zadavalnieńniem.
Ciapier čytajuć
«Muž prymušaŭ mianie zajmacca seksam utroch». Historyja hvałtu, jakoha nichto nie zaŭvažaŭ6
Kamientary