«Šukajem adnaho čałavieka dahetul, ale nie viedaju, ci znojdziem»: jak syn vialikaha biełaruskaha fatohrafa viarnuŭ pamiać ab im

Fatohraf Siarhiej Bruško pamior 42-hadovym ad redkaj chvaroby Rejno. Jaho tvorčy roskvit prypaŭ na epochu, kali savieckaja impieryja ruchnuła, a Biełaruś zdabyła niezaležnaść. A Bruško dakumientavaŭ žyćcio prostaha čałavieka ŭ epochu pieramien. Syn Siarhieja taksama staŭ fatohrafam i razabraŭ archiŭ baćki. Heta stała spravaj žyćcia. «Navat dumki nie dapuskaŭ, kab vyjechać ź Biełarusi», — kaža jon.

31 kastryčnika ŭ minskaj prastory «ZALA#2» ŭ Pałacy mastactvaŭ adkryłasia fotavystava «Źmiena» lehiendy biełaruskaj fotažurnalistyki Siarhieja Bruško. Jon pamior 19 hod tamu, pakinuŭšy paśla siabie ŭnikalny archiŭ fatahrafičnych śviedčańniaŭ pierałomnaj epochi dla Biełarusi — Pierabudovy i pačatku Niezaležnaści našaj krainy. Jaho syn Źmicier — kuratar vystavy — ŭvieś hety čas zachoŭvaŭ, raźbiraŭ, sistematyzavaŭ baćkavu spadčynu i čakaŭ, pakul jana stanie patrebnaj nie tolki jamu.

Dva hady tamu Źmicier Bruško vyrašyŭ vydać častku baćkoŭskaha archiva ŭ farmacie fotaknihi. Doŭha vynošvaŭ ideju, dumaŭ jak padać materyjał i jak da jaho padyści, paŭtara hoda adbiraŭ dy kampanavaŭ zdymki ŭ knizie i šukaŭ podpisy da ich u padšyŭkach «Čyrvonaj źmieny» — haziety, dzie pracavaŭ jaho baćka ŭ burnuju epochu hałosnaści, z 1988 pa 1993 hod.

Pieršapačatkova sponsara na vydańnie fotaalboma albo vydaviectva, hatovaha ŭkłaścisia ŭ vypusk knihi, nie znajšłosia, naadvarot, čaściej za ŭsio Źmicier sutykaŭsia ź nieparazumieńniem: kamu ŭ XXI stahodździ patrebnyja knižki, dy jašče z fotazdymkami? Tady jon pahladzieŭ u bok kraŭdfandynhu, i akazałasia, što drukavanyja vydańni i fotaknihi pa-raniejšamu cikaviać ludziej.

— Na płatformie Ulej.by nam udałosia sabrać 29 680 rubloŭ na vydańnie bolš za 500 asobnikaŭ knihi «Źmiena», a hałoŭny łot syšoŭ ambasadzie ZŠA ŭ Biełarusi. Kali ja ŭbačyŭ usiu sumu, nieabchodnuju dla vydańnia knihi, to było takoje adčuvańnie … Jak heta rastłumačyć?! Kali ty robiš prajekt, u jaki amal nichto nie vieryć, i raptam usio atrymlivajecca i atrymlivajecca dobra - heta kazka. A my, biełarusy, jak viadoma, lubim kazki.

Pavialičyć

— Jak dumajecie, čamu sfarmiravaŭsia zapyt mienavita na hetuju temu, čamu mienavita hety pieryjad znoŭ aktualizavaŭsia? I čamu mienavita ciapier?

— Tamu što ab hetym časie daloka nie ŭsio skazana. Mnie zdajecca, što režysior Darja Žuk zrabiła film «Chrustal» pa toj ža pryčynie. Histaryčnaja pamiać karotkaja, my ničoha nie zachoŭvajem i žyviom nibyta tolki ŭ ciapierašnim časie. Vobrazna kažučy: abnaŭlajem našy ŭjaŭleńni pra siabie, jak kamiera videafiksacyi — kožnyja 24 hadziny, a staraja infarmacyja, kali jana nie patrebnaja, ścirajecca. Ja dumaju, što pamiać ab Pierabudovie i razvale Sajuza važnaja dla nas, jak dla hramadzian niezaležnaj dziaržavy, bo heta — zero point, toje, z čaho my pačali svaju historyju.

— Fotakniha nazyvajecca «Źmiena». Zrazumieła, što nazva adsyłaje da «Čyrvonaj źmieny», u jakoj pracavaŭ Siarhiej Bruško. A pra što jašče hetaja nazva?

— Nazva haziety, pierachod, pracoŭnaja źmiena i ŭvohule źmieny. Heta epocha pieramienaŭ, tektaničny razłom ŭ časie. Ale hałoŭnaje, źmiena — heta pieryjad, kali adna dziaržava źnikła i źjaviłasia inšaja. Heta važny momant nie tolki z punktu hledžańnia fatahrafii, ale i z punktu hledžańnia historyi Biełarusi, dy i ŭ cełym dla jeŭrapiejskaj historyi. Zdajecca, što źjaŭleńnie niezaležnaj krainy ŭ 1991 hodzie adbyłosia amal vypadkova i niečakana dla nas samich. Tak, viadoma, biełarusy zmahalisia za svaju niezaležnaść i ŭ 18 stahodździ, i ŭ 19-ym, i ŭ 20-m, ale biespaśpiachova tanuli ŭ kryvi. Tut ža ŭ adzin momant padpisali papiery i — bac! — niezaležnyja. Ale dalej źjavilisia novyja pytańni: ad kaho hetaja niezaležnaść, dla čaho i jak heta adbyłosia?

I voś «Źmiena» jakraz heta pakazvaje i raskazvaje, jak ŭ hety pieryjad vyklikaŭ žyli zvyčajnyja ludzi. Charastvo fotaknihi ŭ tym, što navat prosty čałaviek, jaki ničoha nie razumieje ni ŭ fatahrafii, ni ŭ mastactvie, ni ŭ historyi, zmoža znajści ŭ joj štości čaplajučaje. «O, ja pamiataju hety čas! Voś za takimi butelkami małaka ja stajaŭ u čarzie dźvie hadziny i źmiorz da čorcikaŭ». Mnie zdajecca, što navat kali adzin taki fotazdymak moža vyklikać refleksiju, kali pačynajecca dyjałoh čałavieka z samim saboj, to heta ŭsio ŭžo niedarma, heta praca nad histaryčnaj pamiaćciu.

— Skažycie, što vymušaje vas stolki hod biezupynna zajmacca baćkavym archivam?

- Paśla śmierci taty ŭ mianie skłałasia dakładnaje adčuvańnie, što za jaho ŭžo nichto nie «zastupicca», a sam jon užo za siabie pastajać nie zmoža, tak što heta pavinien zrabić ja. U mianie jość mastackaja adukacyja, ja bačyŭ jaho archiŭ i razumieŭ jaho važnaść: što heta nie prosta zdymki «fatohrafa-niaŭdačnika», jak pisali dzieści na forumach, a značnaja reč dla kultury i historyi Biełarusi. Dakumientalnyja śviedčańni cełaj epochi, jakaja syšła biezzvarotna. Jon zdymaŭ mitynhi, čerhi, nastupstvy avaryi na ČAES — usio, z čym daviałosia sutyknucca ludziam.

Pavialičyć

— Ale pry hetym mnohija jaho zdymki majuć niejki paetyčny charaktar, što robić Siarhieja Bruško sapraŭdnym fotamastakom. Ci płanujecie vy zaniacca hetaj «mastackaj» častkaj jaho spadčyny?

— Epocha Pieramienaŭ była vielmi fotahieničnaj i mastackaj. Baćka byŭ ramantykam, tonka adčuvalnym čałaviekam, ale davoli zamknionym i ŭtojlivym. Byvała, što ŭ jaho ŭnutry ŭsio hareła ad taho, što adbyvajecca, a z vyhladu jon zastavaŭsia chałodnym, razumnym i prahmatyčnym repartažnym fatohrafam. Ale kali pryhledziecca — navat u jaho «hazietnych» zdymkach prastupaje paezija i humanistyčnaje staŭleńnie da hierojaŭ. Ad niekatorych rabot litaralna rviecca duša.

Pavialičyć

Što tyčycca publikacyi hetaj nierepartažnaj častki jaho tvorčaści — ŭsio ŭpirajecca ŭ finansavy bok pytańnia. Dumaju, spačatku tvorčaść Siarhieja Bruško treba zafiksavać u historyi biełaruskaj fatahrafii (što my z kamandaj i zrabili vypuściŭšy albom «Źmiena»), a zatym možna budzie padumać i pra jaje.

— Jakimi byli vašy pieršyja ŭspaminy pra baćku i jaho pracy?

— Tata pačynaŭ pracavać u jakaści fotakarespandenta ŭ Salihorsku, u haziecie «Kalijščyk Salihorščyny». Ja byŭ zusim maleńkim, ale vielmi dobra pamiataju atmaśfieru ŭ fotałabaratoryi — pachi tytuniu i chimičnych reaktyvaŭ pad akampaniemient piesień Vysockaha ŭ kasietnych zapisach. Kali ja vučyŭsia ŭ 2-3 kłasie, baćka ŭpieršyniu ŭziaŭ mianie z saboj na zdymki. My kudyści doŭha išli, a potym apynulisia ŭ natoŭpie ludziej sa ściahami, transparantami — na adnym ź ich było napisana: «Stalin — kat!». Pracesam kiravaŭ niejki łysavaty kryklivy dziadźka. Pastaleŭšy, ja zrazumieŭ, što hety dziadźka — Zianon Paźniak, a ludzi išli ŭ Kurapaty.

Pavialičyć

— Vy źbiralisia stać mastakom i pastupać u mastacki kaledž imia A. K. Hlebava, ale ŭ vyniku pajšli pa śladach baćki — pracujecie fotakarespandentam. Nakolki heta byŭ samastojny vybar?

— Ja atrymaŭ dypłom mastackaj škoły i chacieŭ praciahvać adukacyju ŭ hetaj halinie. Ale adnojčy baćka raskryŭ daviednik dla pastupajučych, tknuŭ palcam i skazaŭ, što vučycca mnie treba iści ŭ kaledž na fatohrafa.

U prafiesii mastackaja adukacyja vielmi dapamahaje, tamu što ŭ fatahrafii, viadoma, inšy instrumientaryj, ale takija ž bazavyja praviły, jak u vyjaŭlenčym mastactvie, hałoŭnaje — śviadoma padychodzić da jaho vybaru.

Pavialičyć

— Jakija hałoŭnyja baćkavy ŭroki ŭ fatahrafii vy zasvoili?

— Sapraŭdnaja vučoba pačałasia ŭ 16 hod. Baćka kupiŭ mnie fotaaparat i dva abjektyvy — užo nie Zienit, a Nikon. Vučoba ŭ baćki była žorstkaja, viadoma. Na žal, tady ja nie razumieŭ, što jana tak chutka skončycca. A tata heta viedaŭ, tamu staraŭsia jak maha bolš ŭkłaści ŭ mianie. Razbory maich fatahrafij adbyvalisia na vysokich tanach i biez saramlivaści ŭ vyrazach. Heta, viadoma, nie pra techničnyja momanty, nie pra prajaŭku plonki, nie pra kantrast, ziarnistaść, rezkaść — heta mnie było rastłumačana daŭno. Jon bolš kazaŭ pra toje, što ja prynios u redakcyju i jak źniaŭ. U tyja časy fatohrafy respublikanskich haziet pracavali na adnym paviersie ŭ Domie presy, i ŭsie kalehi čuli, jak tata vielmi hučna i rezka tłumačyŭ mnie, što «nie pavinna bł *** być hetaja jełačka za čałaviekam» na fatahrafii. Heta čuli ŭsie, viadoma, i potym tolki padjałdykvali: «Nu jak uroki, Dzima?». Ale hetaja žorstkaść, patrabavalnaść da siabie mnie pieradałasia ad baćki i dumaju, što heta važnaja jakaść u prafiesii.

Pavialičyć

Kali baćki nie stała, to vučycca pryjšłosia samomu, i vučycca «nie na kocikach», a pa-surjoznamu, na pamyłkach, nabivajučy huzy. Tamu što prosta atrymać dypłom fatohrafa — heta adna sprava, a stać fatohrafam — zusim inšaje. Dumaju, što mienavita «staŭ» fatohrafam ja ŭ dzień pachavańnia baćki, kali da mianie padyšoŭ jaho siabar, pakłaŭ ruku na plačo i skazaŭ: «Dzima, nikomu hety archiŭ nia patrebien akramia ciabie». Tady ž ja i zrazumieŭ, što baćkoŭski archiŭ sapraŭdy prosta źniknie, kali ja za jaho nie vaźmusia.

— U vas jość lubimy zdymak z baćkoŭskaha archiva? 

— Jość adzin momant: za hady pracy z baćkoŭskimi fatahrafijami ja tak šmat razoŭ ich bačyŭ, što ciapier, kali znachodžu novuju fatahrafiju, to jana adrazu ž stanovicca dla mianie samaj-samaj. Ale z tych, što daŭno ŭ archivie, ja b vyłučyŭ zdymak pracoŭnych u vahonie. Zdajecca jany jeduć na torfabrykietny zavod. Z voknaŭ na ludziej padaje takoje rembrantaŭskaje śviatło i vakoł usio ŭ lohkaj smuzie; mianie prosta zavarožvaje malunak śviatłacieniem i jak jon padkreślivaje typažy poźniaj savieckaj epochi.

Pavialičyć

A z fotaalboma «Źmiena» ja b nazvaŭ fatahrafiju, zroblenuju baćkam u dziciačaj ankałahičnaj balnicy. Na ścianu dzicia paviesiŭ vyrazanaha z kardonki Čaka Norysa pobač ź Isusam. Na vystavie jaje niama, ale ŭ ekspazicyi jość dziŭnaja fatahrafija ź dziciačaha pryjomnika-raźmierkavalnika. 13-hadovy padletak piša aryfmietyčnaje ŭraŭnieńnie na došcy. Jaho levaja ruka zabitaja tatuiroŭkami. Voś hetyja rečy — nakołka i školnaja doška stvaraje adčuvańnie nieprymirymaj supiarečnaści i kantrastu. Mnie zdajecca, heta taksama jaskravy śled toj epochi: dualnaść taho savieckaha žyćcia i novaha času, my žyli ŭ adnym, vučylisia inšamu, a što vyjšła z nas — pakul nieviadoma.

Pavialičyć

— Uvieś hety čas ci nie dumali vy bolš pra svaje asabistyja płany na žyćcio i što archiŭ ža nikudy nie dzieniecca, što vy im zaŭsiody paśpiejecie zaniacca?

— Nie, ja tak nie dumaŭ. Dziadula pamior, kali mnie było 17, zatym u 19 — nie stała baćki. Babula zastałasia adna, u Salihorsku — maci ź siastroj-invalidam, dapamohi nie było adkul čakać i adstupać nie było kudy. Navat dumki nie dapuskaŭ ab tym, kab pavučycca dalej ci źjechać ź Biełarusi.

Pra los archiva ja tady ž vyrašyŭ: viedaŭ, jakoha jon pamieru i razumieŭ, što kidać jaho ciapier nielha. Tamu što kali b ja jaho kinuŭ, naprykład, u chleŭ, to jon prosta byŭ by zhubleny. U mianie byŭ dośvied pracy ź plonkami i niehatyvami, ja viedaŭ, jak važna zachoŭvać ich technična pravilna, inakš možna adrazu ŭsio vykinuć — sapsujucca. Da taho ž z archivam treba pastajanna pracavać: źbirać infarmacyju, šukać podpisy da fatahrafij i plonak, čytać teksty pa historyi. Heta nie taki prosty praces, jak moža padacca na pieršy pohlad: padčas pracy nad albomam «Źmiena» ja šeść tydniaŭ pravioŭ u Nacyjanalnaj biblijatecy, zajmajučysia tolki pošukami podpisaŭ da fatahrafij z haziety «Čyrvonaja źmiena». A archiŭ baćki značna šyrejšy. 

Pavialičyć

— Na vystavie ŭ ZALA#2 pradstaŭleny nie tolki zdymki z alboma. Jakija jašče?

— Ja b skazaŭ, što 70% vystavy — fatahrafii z alboma «Źmiena» i 30% novaha materyjału. Vystava praciahvaje temu, sfakusavanuju ŭ fotaalbomie, prosta ŭ bolš kancentravanaj formie. Ja dadaŭ asablivyja i važnyja zdymki, naprykład, fatahrafiju ź pieršych vybaraŭ u 1994 hodzie i pryjezd Klintana ŭ Biełaruś. Heta znakavyja fatahrafii jakija raskryvajuć temu naradžeńnia i pierachodu.

— Zaraz znoŭ aktualizavałasia tema Čarnobyla, vidavočna paśla takoha hučnaha pośpiechu amierykanskaha sieryjała. Vaš baćka byŭ adnym ź pieršych, chto pačaŭ jeździć u Čarnobylskuju zonu paśla avaryi i zdymać, pry hetym uvieś čas tudy viartaŭsia. Čamu jaho tak cikaviła hetaja tema?

— Jon nie byŭ pieršym, chto pačaŭ tudy jeździć. Naprykład, fatohraf Siarhiej Płytkievič zdymaŭ praces evakuacyi litaralna ŭ pieršyja dni paśla avaryi. Baćka ž pačaŭ tudy jeździć tolki naprykancy 1980-ch. Ale ŭ jaho byŭ inšy padychod. U Čarnobylskaj trahiedyi jaho cikaviła tema adzinoty: jon fatahrafavaŭ samasiołaŭ, jakija viartalisia dadomu, niahledziačy na ​​radyjacyju, tamu što chacieli žyć na svajoj ziamli, na Radzimie.

U albomie «Źmiena» i na vystavie jość fatahrafija dzie całujucca dvoje ŭžo niemaładych mužčyn. U hetym zdymku takaja vialikaja moc i stolki emocyjaŭ! Što pavinna adbycca, kab dvoje biełarusaŭ (a my ludzi, mnie zdajecca, dosyć skupyja na emocyi) pacałavalisia? Heta raźvitańnie. Jany razumiejuć, što nikoli bolš nie ŭbačacca.

Pavialičyć

Paźniej źjaviŭsia biełaruska-šviejcarski prajekt — fotakniha pra Čarnobyl «U pošukach Biełarusi. Hod dvanaccaty paśla Čarnobyla». Spačatku šviejcarcy vyjšli nie na baćku — chacieli zaprasić inšaha fatohrafa, ale toj admoviŭsia, a baćka ŭziaŭsia. Jon razumieŭ, što prychodzić čas, kali treba zrabić niešta vialikaje, naprykład, fotaknihu, ale heta byŭ vielmi składany i doŭhi praces. Jon doŭha źbiraŭ infarmacyju, a heta tady było zusim niaprosta — bieź interneta i skajpa, a potym treba ž było znajści ŭ redakcyi volnaha kiroŭcu, kab jon advioz ciabie ŭ Čarnobyl, pry hetym kiroŭca nie vielmi-ta choča tudy jechać. Pracavydatki ŭsich hetych kamandzirovak byli vielizarnymi, tamu hetyja zdymki zaraz kaštoŭnyja, a nie tolki tamu, što jon adzin ź pieršych hetuju temu pačaŭ vyvučać. Jon chvareŭ joj ščyra i zdymaŭ całkam addajučysia spravie.

— U knizie i na vystavie šmat zdymkaŭ histaryčnych, masavych padziej: zabastoŭka salihorskich šachcioraŭ, šeście 7 listapada, mitynhi, ale i šmat partretaŭ prostych ludziej u typovych dla ich situacyjach. Sprabavali kali-niebudź šukać hierojaŭ zdymkaŭ taho času?

— Tak, šukajem adnaho čałavieka dahetul, ale nie viedaju ci znojdziem. U fotaalbomie «Źmiena» jość fatahrafija baćki-adzinočki. Jon siadzić ź piaćciu dziećmi ŭ zaparožcy. Ja viedaju, što jon były supracoŭnik milicyi i navat viedaju ŭ jakim RAUS pracavaŭ u 1992 hodzie, ale znajści jaho praz MUS nie atrymałasia. Nie pajšli na sustreču našamu z žurnalistam zapytu ab pošuku jaho kantaktaŭ. Vielmi škada, było b cikava daviedacca, što zdaryłasia ź siamjoj za 27 hadoŭ.

Pavialičyć

— Na adkryćcio «Źmieny» pryjšło šmat ludziej, albom taksama staŭ paśpiachovym prajektam na kraŭdfandynhu. Ci źmianiłasia vaša mierkavańnie, što baćkavy fatahrafii nikomu nie patrebny, akramia vas?

— Mnie zdajecca nam z kamandaj atrymałasia aktualizavać imia baćki, pralić śviatło na jaho tvorčaść, jakoje inakš by ścierłasia z pamiaci. Ja zachodžu ŭ  ZALA#2 i baču naviedvalnikaŭ, jakija žyva abmiarkoŭvajuć ubačanaje: starejšyja addajucca nastalhii, ravieśniki niezaležnaści i padletki, mahčyma, upieršyniu bačać, jak vyhladała maładość ich baćkoŭ. Mnie zdajecca, što cikavaść da epochi i da baćkavych prac jość.

Pavialičyć

— Što płanujecie rabić dalej?

— Padumaju pra dzień siońniašni. Pa-pieršaje, pryviadu ŭ paradak usie svaje spravy, tamu što za dva hady pracy nad albomam sabrałasia masa bytavych prablem, pa-druhoje, treba samomu bolš zdymać, a pa-treciaje … voś kali ŭsio budzie dobra, tady padumaju pra druhuju knižku. U 2021 hodzie spoŭnicca 30 hod z abviaščeńnia Niezaležnaści, moža udasca zrabić vialikuju vystavu tvorčaści baćki, pakul nie viedaju.

Daviedka:

Siarhiej Bruško naradziŭsia 28 traŭnia 1958 hoda ŭ pasiołku Haradzieja. Adzin z samych viadomych biełaruskich fatohrafaŭ, imia jakoha krytyki staviać u adzin šerah z Anry Karćje-Bresonam. Udzielnik biełaruska-šviejcarskaha vystavačna-vydavieckaha prajektu «U pošukach Biełarusi. Hod dvanaccaty paśla Čarnobyla» (sumiesna sa šviejcarskim fatohrafam Chuha Jehi, Hugo Jaeggi) (1998 h.). Udzielnik vystaŭ u Hiermanii, Šviejcaryi, Biełarusi i Irłandyi. Pracavaŭ u hazietach: «Kalijščyk Salihorščyny», «Čyrvonaja Źmiena», «Narodnaja hazieta».

Pamior u 2000 hodu ad redkaj chvaroby Rejno.

• 1
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0