Čamu syšoŭ Jelizarjeŭ?

Śpiarša novaja viersija baleta Čajkoŭskaha vyklikała niepaźbiežnyja paraŭnańni ź viersijaj Valancina Jelizarjeva, čyj «Ščaŭkunok» idzie na scenie na praciahu bolš jak troch dziesiacihodździaŭ. Ale potym jana padšturchnuła da razvažańniaŭ pra los samoha Jelizarjeva, jaki syšoŭ z teatra čatyry hady tamu. Pryčyny jahonaha ŭčynku pa-raniejšamu aceńvajucca z supraćlehłych pazicyj. Miarkuju, peŭnaja časavaja adlehłaść daje mahčymaść razabracca ŭ situacyi i adnačasova praanalizavać raskład sił u biełaruskim balecie.

Vypuśnik baletmajstarskaha adździaleńnia Leninhradskaj kansiervatoryi, Valancin Jelizarjeŭ trapiŭ u Minsk u dalokim 1973-m. Kab zrazumieć efiekt źjaŭleńnia jaho pieršych pastanovak, dastatkova pahladzieć archiŭnyja videa sa śpiektaklaŭ, što da taho času išli na scenie. U Minsku, biezumoŭna, mielisia jarkija salisty, jakija mieli status «zorak». Ale ahulnaja estetyka i stylistyka baletaŭ usprymałasia, pa vialikim rachunku, jak pryvincyjnaja.

Ci była takaja situacyja niepaźbiežnaj?

U davajenny i paślavajenny čas biełaruski balet byŭ častkaj ahulnasavieckaj mastackaj sistemy, jakaja stroha rehłamientavała mastackaje žyćcio. Bolšaść sajuznych respublik mahła mieć tolki adzin teatr opiery i baleta, jaki pracavaŭ u stalicy. Akramia taho, u SSSR panavaŭ toj mastacki kirunak i styl, raźvićcio jakoha zadavałasia maskoŭskim Vialikim teatram. Repiertuar nacyjanalnych kalektyvaŭ farmiravaŭsia z troch składnikaŭ: kłasiki («Lebiadzinaje voziera», «Śpiačaja pryhažunia», «Žyzel»), baletaŭ na sučasnuju temu (naprykład, śpiektakl «Ściežkaju hromu», jaki adlustroŭvaŭ zmahańnie afraamierykancaŭ suprać kałanijalnych pryhniatalnikaŭ), a taksama pastanovak pavodle tvoraŭ nacyjanalnaj litaratury ci falkłoru (naprykład, «Sałaviej», «Kniaź-voziera» i h.d.).

U 1970-ja hady ŭ SSSR narešcie pačali farmiravacca samastojnyja chareahrafičnyja trupy, nie źviazanyja sa stacyjanarnymi teatrami opiery i baleta («Chareahrafičnyja minijaciury» Leanida Jakabsona, ansambl «Kłasičny balet» Natalli Kasatkinaj i Uładzimira Vasilova, «Leninhradski novy balet» Barysa Ejfmana). Istotna, što apošnija kalektyvy ŭźnikli ŭ Maskvie i Leninhradzie, dzie paralelna dziejničali akademičnyja teatry.

Roźnica pamiž abodvuma kirunkami vidavočnaja. Repiertuar niestacyjanarnych kalektyvaŭ amal całkam składaŭsia z aŭtarskaj chareahrafii ich mastackich kiraŭnikoŭ. Takija trupy mahli zajmacca pošukami ŭ mastactvie i nie byli abciažaranyja nieabchodnaściu pracavać vyklučna «na kasu» abo zajmacca aśvietnictvam i mastackaj adukacyjaj ludziej, nie znajomych z baletam.

Istotnymi byli i ŭzajemaadnosiny pamiž trupaj i mastackim kiraŭnikom. Naohuł, u kožnym teatry apošni musiŭ być paśladoŭnaj, časam žorstkaj asobaj, inačaj jaho mahli pamianiać abo «źjeści». Ale ŭ nierepiertuarnych teatrach aŭtarytarnaść jašče bolš uzmacniałasia. Žyćcio ŭsiaho kalektyvu musiła padparadkoŭvacca mastackaj voli kiraŭnika. Tamu niestacyjanarnyja kalektyvy ŭ niečym nahadvali impieryi. Takija dziaržaŭnyja ŭtvareńni musili bieśpierapynna raźvivacca i pašyrać svaju mastackuju prastoru. Kali praciahnuć paralel, dyk «impieratary» (kiraŭniki) niestacyjanarnych trup byli vymušanyja ŭvieś čas hienieryravać novyja idei. Inačaj kalektyŭ hublaŭ indyvidualnaść i paŭtaraŭ toj, jaki isnavaŭ pobač jak repiertuarny.

Fienomien Valancina Jelizarjeva charaktaryzavaŭsia spałučeńniem dvuch padychodaŭ.

Situacyja była vyrašanaja dastatkova elehantna: śviadoma ci nie, ale ŭ Minsk na sučasnyja pastanoŭki zaprašalisia chareohrafy prystojnaha, ale nie zornaha ŭzroŭniu, jakija nie składali surjoznaj kankurencyi Jelizarjevu. Ale na praciahu 1970–1980-ch i častkova 1990-ch hadoŭ Valancin Mikałajevič dosyć rehularna vypuskaŭ sapraŭdy maštabnyja pastanoŭki, jakija mieli šyroki rozhałas u hramadstvie, tamu situacyja nie vyhladała prablemnaj. U 1995-m jon pastaviŭ balet «Rahnieda», jaki ŭ nastupnym hodzie byŭ adznačany najvyšejšaj uznaharodaj Mižnarodnaj asacyjacyi tanca — premijaj «Bienua de la dans». Paśla takoha pośpiechu chareohraf uvasobiŭ dva novyja śpiektakli, a potym… pačaŭ zajmacca pieravažna adnaŭleńniem svaich starych baletaŭ i stvareńniem ich novych redakcyj. Novyja pastanoŭki tak i nie źjavilisia.

Čamu tak adbyłosia? Pierš za ŭsio, nivodny tvorčy čałaviek nie moža hienieryravać idei da biaskoncaści. Vierahodna, na peŭnym etapie Jelizarjeŭ adčuŭ, što lepš, čym raniej, jon nie pastavić. A stavić horš, psavać ułasny imidž jon nie chacieŭ (tamu niaŭdałych baletaŭ u jaho tvorčaści niama). Akramia taho, u 1996-m jon adnačasova zaniaŭ pasadu dyrektara teatra baleta (opiernaja i baletnaja trupy peŭny čas isnavali samastojna). Tamu značnuju častku jahonaha času zajmała administracyjnaja praca. Svaju rolu adyhraŭ i kapitalny ramont budynka, jaki pačaŭsia ŭ 2006-m.

Kali b u Minsku nacyjanalny balet nie byŭ u takoj stupieni aŭtarskim, Jelizarjeŭ moh by prosta pierajści na pasadu hienieralnaha dyrektara teatra i pieradavieryć pastanoŭki maładym.

Ale tut akreśliłasia novaja prablema. Kab navučycca prafiesii, maładyja chareohrafy musili stavić śpiektakli.

Pieršyja prykmiety kryzisu pačali naziracca jašče ŭ 2000-ja hady. Na momant sychodu Jelizarjeva situacyja była amal patavaj, choć, zrazumieła, mahła zastavacca niaźmiennaj jašče dziesiacihodździe. Pakolki Valancin Mikałajevič nie staviŭ novyja śpiektakli, jaho kancepcyja aŭtarskaj trupy pačała buksavać. Kali b jon zrabiŭsia hienieralnym dyrektaram abjadnanaha teatra, dyk mieŭ by jašče mienš času. Kali b praciahvaŭ zaprašać nie samych mocnych chareohrafaŭ, ahulny uzrovień praciahvaŭ by pastupova źnižacca. Kali b zaprasiŭ vielmi jarkich, mižvoli ŭźnikła b paraŭnańnie z astatnim repiertuaram.

Vykažu dumku, jakaja na pieršy pohlad možna padacca ledź nie bluźnierstvam: dla samoha Jelizarjeva sychod z teatra byŭ pravilnym rašeńniem. Tak, u toj momant jon prajhraŭ i byŭ pazbaŭleny lubimaj pracy. Ale z punktu hledžańnia historyi vyjhraŭ. Bo praz hady zabuducca i detali, jakija papiaredničali sychodu, i taja akaličnaść, što apošnija hady jelizarjeŭskaha kiravańnia byli nie takimi jarkimi, jak pačatkovyja. Ale zastaniecca fakt, što nacyjanalnaj kultury nie spatrebiŭsia talent i dośvied vialikaha biełaruskaha chareohrafa.

Z taho času prajšło bolš jak čatyry hady, ale ajčynny balet, na maju dumku, da kanca tak i nie vyznačyŭ ułasnuju stratehiju. Pry hetym situacyi ŭ opiernaj i baletnaj trupach istotna adroźnivajucca pamiž saboj. Možna być prychilnikam ci bačyć vyklučna ŭ «minusie» tvorčaść hałoŭnaha režysiora Michaiła Pandžavidze. Ale nielha nie pryznać, što jon vypracavaŭ ułasnuju kancepcyju raźvićcia opiernaj trupy i realizuje jaje dastatkova paśladoŭna. Mastacki kiraŭnik baleta Juryj Trajan, faktyčny pierajemnik Jelizarjeva, chutčej zaniaty patrebnymi, ale administracyjnymi spravami. A ŭzrovień śpiektaklaŭ, pastaŭlenych inšymi chareohrafami (u tym liku i novy «Ščaŭkunok»), na žal, nie vytrymlivaje paraŭnańniaŭ ź minułaj epochaj.

Zrešty, nastupstvy raspadu lubych impieryj adčuvajucca jašče doŭha.

Tamu miesca Jelizarjeva dahetul zastajecca vakantnym.

• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0