Эспрэса — кававы напой, які можна выпіць асобна або выкарыстаць як мацунак для іншых напояў з кавы: капучына, латэ, амерыкана і інш. Называецца ён «эспрэса», відаць, таму, што робіцца пад ціскам, а такі спосаб дазваляе выцягнуць з кавы ўвесь яе клёк, і напой выходзіць незвычайна духмяны моцны і выразны. Лацінскі дзеяслоў ex-primo (дзеепрыметнік expressus), што значыць «выціскаць», перайшоў у раманскія мовы часта са значэннем «выражаць». Таму наш напой і называецца espresso — выразны, экспрэсіўны.
Слова гэтае ў нашай мове даволі новае і мы часта не ведаем, як дапасаваць да яго прыметнікі. Падвойны эспрэса, падвойнае эспрэса ці падвойная эспрэса?
Зазвычай нашая мова, калі сустракае іншамоўнае слова адзяе яго ў ніякі род — адно эспрэса. Гэта адлюстраваў наш «Слоўнік беларускай мовы», які падае эспрэса з ніякім родам. Але не толькі. Другі варыянт — жаночы род. Відаць, логіка стваральнікаў слоўніка, што эспрэса, маўляў, гэта кава, а калі кава — «яна мая», то і эспрэса павінна быць «яна мая». Лагічна. І калі мы ўжываем слова «эспрэса» разам са словам «кава», то і праўда інакш як «падвойная кава эспрэса» не скажаш.
Але калі мы зірнём на рэчаіснасць мовы — у інтэрнэт і меню нашых кавярань, то заўважым, што наша слова мае часцей за ўсё мужчынскі род:
«31 снежня яны прачнуліся побач. На адной палічцы кнігарні «Логвінаў». Свежыя як ранішні нумар «Саўбелкі» і выбуховыя як падвойны эспрэса». (Максім Жбанкоў, «Бабкоў/Клінаў. Падвойны партрэт у зоне бязладдзя», nmnby.eu)
Што гэта? З аднаго боку гэта можа быць уплыў мовы арыгіналу: espresso па-італьянску — мужчынскага роду. З другога боку гэта можа быць тая самая логіка, што і ў аўтараў слоўніка: маўляў эспрэса гэта такі напой, напой мужчынскага роду, то і эспрэса мужчынскага роду.
Мы бачым, што мова яшчэ не засвоіла гэтага слова. Яна адно прыглядаецца да яго: дзе б яго прыладзіць і як аздобіць. Калі Вы спытаеце мяне, то я прагназаваў бы, што мужчынскі род пераможа. Дарма, што яго не прызналі яшчэ ў слоўніку.
У выкарыстоўванні моўных з’яў не варта быць першым. Так казаў адзін вельмі заслужоны прафесар. Каб нам не стацца ў чымсьці першымі і незразуметымі — лепш заўсёды зірнуць у слоўнік. Але памятайма, што слоўнік гэта яшчэ не ўся рэчаіснасць мовы і калі Вы кажаце інакш — гэта не заўсёды значыць, што Вы кажаце няправільна. Для новых словаў гэта асабліва актуальна.
А калі Вы папросіце капучына на падвойным мацунку, то тэарэтычна гэта таксама павінна быць зразумелым. Ці не?
Цяпер чытаюць
«Часцей за ўсё жучок ставяць недалёка ад разетак». Як сілавікі праслухоўваюць беларусаў па тэлефоне і ў кватэрах11
Каментары