Na Ziamli jość niabačnaja miaža, jakuju žyvioły nie pierasiakajuć. Voś čamu
Žyviolnyja carstvy Azii i Aŭstralii mocna adroźnivajucca dziakujučy niabačnaj miažy, jakaja prachodzić pamiž hetymi dvuma susiednimi kantynientami. Bolšaść dzikich žyvioł nikoli nie pierasiakaje hetuju ŭmoŭnuju miažu, navat ptuški. Tak było na praciahu dziasiatkaŭ miljonaŭ hadoŭ, što pa-roznamu ŭpłyvała na evalucyju žyvioł pa abodva baki.
Jak piša Science Alert, usio pačałosia kala 30 miljonaŭ hadoŭ tamu, kali aŭstralijskaja tektaničnaja plita pavolna, ale niaŭmolna pačała sutykacca ź jeŭrazijskaj. U vyniku hetaha hieałahičnaha sutyknieńnia ŭźnik archipiełah z sotniaŭ astravoŭ, jaki siońnia składaje terytoryi sučasnaj Indaniezii, Małajzii i ŭschodniaj častki Akijanii.
Sutyknieńnie kantynientaŭ nie tolki źmianiła formu ziamnoj pavierchni, ale i pieranakiravała akijaničnyja płyni, sfarmiravała novyja klimatyčnyja zony i zakłała asnovy dla roznych scenaryjaŭ evalucyi pa abodva baki novaŭtvoranaj linii. U hety momant pačałosia toje, što siońnia navukoŭcy nazyvajuć adnym z samych unikalnych bijahieahrafičnych fienomienaŭ na płaniecie.
Linija Uolesa: hieahrafija, jakaja stała hienietykaj
Z adnaho boku, u Indaniezii i Małajzii evalucyjanavali małpy, słany, tyhry i nasarohi; z druhoha boku, u Novaj Hviniei i Aŭstralii kvitnieli sumčatyja, hryzuny i kakadu. Vielmi mała vidaŭ sustrakajucca ŭ vialikaj kolkaści pa abodva baki.
Hety cikavy padzieł faŭny nazyvajecca linijaj Uolesa — u honar naturalista Alfreda Raseła Uolesa, jaki ŭ siaredzinie XIX stahodździa zaŭvažyŭ rezkuju roźnicu ŭ žyviolnym śviecie (pieravažna siarod sysunoŭ) padčas daśledavańniaŭ rehijona.
«My možam ličyć dakazanym, što praliŭ Łambok, šyrynioj usiaho 15 mil [24 kiłamietry], paznačaje miažu i rezka adździalaje dźvie vialikija zaałahičnyja zony śvietu», — pisaŭ Uoles.
Paźniej naturalist niezaležna ad Čarlza Darvina raspracavaŭ teoryju evalucyi. Linija, jakuju jon nanios na kartu bolš za stahodździe tamu, dahetul ličycca hipatetyčnym evalucyjnym barjeram, choć dyskusii pra jaje dakładnaje miescaznachodžańnie i miechanizmy praciahvajucca.
U cełym linija Uolesa adździalaje šelf azijackaha kantynienta ad šelfa aŭstralijskaj tektaničnaj plity. Heta hieałahičnaja miaža, ale taksama klimatyčnaja i bijałahičnaja.
U čym pryčyna
Hłybokija akijanskija pralivy, takija jak praliŭ Łambok, adździalajuć hetyja šelfy, što ŭskładniaje pierasiačeńnie dla žyvioł. Navat kali ŭ dalokim minułym uzrovień mora byŭ značna nižejšy, čym siońnia, hetaja prorva ŭsio roŭna isnavała.
Choć niabačnaja linija Uolesa najbolš vidavočnaja pry paraŭnańni sysunoŭ Azii i Aŭstralii, jana taksama zakranaje ptušak, reptylij i inšych žyvioł.
Navat kryłatyja istoty zvyčajna nie pierasiakajuć liniju, a ŭ akijanie niekatoryja vidy ryb i mikraarhanizmaŭ demanstrujuć hienietyčnyja adroźnieńni pa roznyja baki miažy, što śviedčyć pra vielmi nizki ŭzrovień źmiešvańnia pamiž papulacyjami.
Navukoŭcy jašče nie vyśvietlili, jakija niabačnyja barjery strymlivajuć hetyja vidy. Adnak asiarodździe i klimat, vierahodna, źjaŭlajucca faktarami, jakija ŭzmacniajuć evalucyjny padzieł.
U 2023 hodzie analiz bolš za 20000 vidaŭ pazvanočnych pakazaŭ, što paŭdniova-ŭschodnieazijackija linii evalucyjanavali ŭ adnosna trapičnym staražytnym asiarodździ, što dazvoliła im raspaŭsiudžvacca da Novaj Hviniei praź vilhotnyja astraŭnyja «pierachodnyja punkty».
Žyvioły na aŭstralijskim kantynientalnym šelfie, tym časam, raźvivalisia ŭ značna bolš suchich umovach, što abumoviła inšy kirunak ich evalucyjnaha raźvićcia. Heta aznačała, što aŭstralijskaja faŭna była ŭ niavyhadnym stanoviščy na trapičnych astravach bližej da ekvatara.
Čym bolš daśledčyki vyvučajuć liniju Uolesa, tym mienš zrazumieła, dzie dakładna pavinna prachodzić hetaja linija i nakolki hetaja pieraškoda moža być «sitam», prynamsi dla niekatorych žyvioł, jakija mohuć płavać, trymacca na vadzie ci lotać, naprykład, kažany, žuki, varany abo makaki.
Navukoŭcy adznačajuć, što linija Uolesa — heta nie absalutnaja miaža, a chutčej hradyjent. Tym nie mienš, jana zastajecca adnoj ź niamnohich navukovych idej XIX stahodździa, jakaja zachavała svaju aktualnaść i siońnia. Linija natchniała Čarlza Darvina, stała važnaj častkaj asnovy teoryi evalucyi i dahetul aktyŭna vykarystoŭvajecca ŭ bijahieahrafii, ekałohii, paleantałohii i hienietycy.
Kamientary