Pravierana na sabie: piać plusoŭ i minusaŭ padarožža va Uźbiekistan
Ad vieraśnia 2016 hoda ŭ historyi Uźbiekistana pačałasia novaja epocha. Pamior dyktatar Isłam Karymaŭ, jaki kiravaŭ krainaj z 1989 hoda — spačatku jak pieršy sakratar CK kampartyi, a paśla jak prezident.
Vybary pryznačanyja na pačatak śniežnia. Niama sumnievaŭ, što najvyšejšuju pasadu zojmie Šaŭkat Mirzijajeŭ, ciapierašni vykanaŭca abaviazkaŭ prezidenta. Palitołahi sprabujuć pačuć notki pieramienaŭ, kažuć pra kaśmietyčnuju libieralizacyju, adnak nie bolš za toje.
Uźbiekistan, jak i Biełaruś, šukaje svoj «unikalny ekanamičny šlach». Kraina trymajecca niejtralitetu, sprabujučy bałansavać pamiž Kitajem, Rasijaj i ZŠA.
Čaćviortaje miesca ŭ śviecie pa zapasach zołata, siomaje — pa zapasach uranu, čatyrnaccataje — pa zapasach hazu… Majučy takija pryrodnyja resursy, Karymaŭ moh by pabudavać raj na ziamli! Ale nieefiektyŭnaje kiravańnie «mocnaha lidara» i karupcyja «krepkich haspadarnikaŭ» pryviali krainu da sumnieŭnych vynikaŭ. 133-je miesca ŭ śviecie pa VUP na dušu nasielnictva — heta ŭzrovień žabrackaj, razarvanaj vajnoj, biezresursnaj Małdovy.
Karespandent «Našaj Nivy» nakiravaŭsia na tydniovy adpačynak va Uźbiekistan. Čym spadabałasia i čym nie spadabałasia kraina ź pieršaha pohladu?
Piać plusoŭ
1. Histaryčnaja spadčyna i pryroda
Siarod siaredniaazijackich postsavieckich krain Uźbiekistan samy bahaty na histaryčnuju spadčynu. Asnoŭnyja harady byli zasnavanyja jašče da pačatku našaj ery. Samarkand, Buchara i Chiva ź ich miačeciami i miedrese (musulmanskimi navučalnymi ŭstanovami) zaniesienyja ŭ śpis abjektaŭ JUNIESKA. U susiednich krainach takoj kolkaści histaryčnych abjektaŭ prosta niama.
Pryroda Uźbiekistana nadzvyčaj raznastajnaja — tut i pustyni, i stepy, i hory. Padarožnikaŭ vabić da siabie amal źnikłaje Aralskaje mora. Na žal, da jaho my nie dabralisia, bo na heta treba patracić minimum try dni dy jašče i zapłacić niekalki sotniaŭ dalaraŭ miascovym kiroŭcam na džypach.
2. Nizkija ceny
Siaredni zarobak, pa słovach miascovych, składaje $100-150. Praŭda, aktualnych aficyjnych ličbaŭ u adkrytym dostupie niama.
Apošnim ukazam Isłama Karymava minimalny zarobak pavialičany da $23, minimalnaja piensija — da $45.
Zrazumieła, što i ceny musiać adpaviadać hetamu ŭzroŭniu. Sytny abied na dvaich u restaranie — 6 biełaruskich rubloŭ ($3), pajezdka na taksi praz uvieś Taškient — 2 biełaruskija rubli ($1), mužčynskaja stryžka ŭ cyrulni — 1,5 biełaruskaha rubla ($0,75). Uźbiekskaja dynia, jakuju ŭ Biełarusi pradajuć za 6-7 rubloŭ, tam kaštuje 0,8 rubla!
Ale jak tolki havorka zachodzić pra impartny tavar, — nijakaj litaści kupcam. Ceny na zamiežnyja pradukty i adzieńnie navat vyšejšyja za biełaruskija.
U lubym razie adpačynak va Uźbiekistanie ŭ razy tańniejšy, čym u bolšaści inšych krain.
3. Kuchnia
Taškiencki płoŭ. Samarkandski i bucharski — inšyja.
Hałoŭnaja ŭźbiekskaja strava — biezumoŭna, płoŭ. U Taškiencie jość navat Siarednieazijacki centr płovu. Heta ahromnistaja stałovaja na niekalki sotniaŭ čałaviek, u jakoj pradajecca tolki adna strava. Vializnaja porcyja płovu — takaja, što nie kožny adoleje! — kaštuje 2,65 biełaruskaha rubla ($1,4). Paabiedaŭšy tam, na viačeru ja ŭžo nie pajšoŭ.
Miasnaja asnova uźbiekskich straŭ — baranina. Pavodle vodhukaŭ turystaŭ, najlepš jaje hatujuć u restaranie «Čor-Bakr» za niekalki kiłamietraŭ ad Buchary. Baranina tut miakčejšaja za biełaruskuju jałavičynu! Za adzin šampur daviadziecca addać 2,4 biełaruskaha rubla ($1,2).
U mnohich restaranach, kali pryjdzieš paśla abiedu, prapanujuć na vybar tolki hetyja stravy — ci płoŭ, ci šašłyk.
Zvykłaha dla nas chleba va Uźbiekistanie niama, jany jaduć vializnyja lapioški.
Pjuć uźbieki harbatu. Čajnik na čatyry kubki kaštuje našych 60 kapiejek ($0,3). U jaho zvyčajna dadajuć limon. Pryčym nie jak u Biełarusi — paru narezanych kavałkaŭ, — a adrazu dva cełyja limony!
A voś kavu šanujuć nie vielmi mocna. Jaje pradajuć tolki ŭ jeŭrapiejskich modnych kaviarniach pa cenach, blizkich da biełaruskich.
4. Biaśpieka
«My možam ŭviečary vyjści na vulicu i nie bajacca za svajo zdaroŭje» — hałoŭny arhumient uźbiekaŭ, kali jany kažuć pra svaju ŭładu. Bolš pra palityku nie pramoviać ni słova, bo «nam nielha».
Arhanizavanaj złačynnaści va Uźbiekistanie nasamreč amal nie zastałosia, u postsavieckich rejtynhach biaśpieki kraina — na pieršych miescach. Jość chiba što prablemy z narkatrafikam z Afhanistana i Tadžykistana, ale šerahovych turystaŭ heta naŭrad ci začepić.
Praŭda, pry raźlikach treba zaŭsiody być pilnym. Ceny čaściakom nie ŭkazvajucca — a na rynkach nikoli, — tamu amal kožny ŭźbiek sprabuje navaryć hrošy na turystach. Kiroŭca maršrutki nazyvaŭ adnu canu dla miascovych, a inšuju dla nas — u 2,5 razu bolšuju. I takoje drobnaje machlarstva sustrakajecca ŭ kožnaj śfiery. Ale kali vy sami nie addaścio hrošaj, ich nichto nie adbiare.
Inšaje pytańnie, što paranoja siłavikoŭ časam nabyvaje trahikamičnyja formy (hladzi raździeł z «minusami»).
5. Čyhunka
U postsacyjalistyčnych krainach (i były SSSR, i byłaja Juhasłavija) čyhunka nie ŭ favory. Naprykład, u Ałbanii ŭvohule razabrali ŭsie šlachi.
A Uźbiekistan naadvarot, čyhunku aktyŭna raźvivaje. U siaredzinie 2000-ch tut zapuścili chutkasnyja ispanskija ciahniki «Afrasijab». Adlehłaść 600 km pamiž Taškientam i Bucharoj možna pieradoleć mienš čym za 4 hadziny. I heta z uźbiekskim pierapadam vyšyniaŭ!
Pry hetym kvitok kaštuje realna kala $12 (kali zdać hrošy pa čornym kursie i raspłacicca ŭ kasie ŭ sumach). A voś z samalotam takaja sistema apłaty nie spracuje. Zamiežniki mohuć kupić avijakvitki tolki za valutu, z Taškienta ŭ Bucharu možna dalacieć za $70.
Uźbiekskija čyhunačnyja vakzały — niby tyja krepaści. Kab trapić na ciahnik, treba prajści minimum dźvie pravierki rečaŭ i try-čatyry pravierki kvitka. Biez kvitka navat nie zojdzieš unutr vakzała!
Piać minusaŭ
1. Biurakratyja i bieźlič siłavikoŭ
Isłam Karymaŭ zdoleŭ pabudavać palicejskuju krainu. Niebiaśpieka radykalnaha isłamu prymušaje dbać pra biaśpieku, ale hety kłopat daviedzieny da absurdu. Ułady «rekamiendujuć» maładym uźbiekam nie nasić doŭhija barody. Miascovyja kažuć, što tych, kaho ŭbačać z baradoj, mohuć aštrafavać ź luboj inšaj nahody.
Luby čałaviek, jaki pryjazdžaje va Uźbiekistan ci vyjazdžaje ź jaho, pavinien zapoŭnić dekłaracyi. U ich zapisvajucca ŭsie hrošy, usia technika, usie bolš-mienš darahija rečy. Kali turyst pryjechaŭ z $500 i sprabuje vyjechać z $600, «lišak» mohuć skanfiskavać.
«Skarbam» ličacca navat svaje hrošy, uźbiekskija sumy. Pavodle zakanadaŭstva, ich možna zavozić i vyvozić nie bolš za $115 u ekvivalencie.
Farmalna možna zavozić tavaru na… $10! Pry hetym usie ŭźbieki jeduć z hihanckimi torbami i ciukami. Lišnie kazać, što mnohija pamiežniki majuć dobry dadatkovy zarobak.
Hałoŭnaje pytańnie da turystaŭ: «Ci majecie na telefonie ci noŭtbuku relihijnyja materyjały ci parnahrafiju?» A jak heta pravieryć, kali nie samomu? Tamu ŭźbiekski mytnik biare vaš mabilnik i pačynaje hartać fotki z pytańniami nakštałt «a chto heta na fota?», «a dzie hety ty adpačyvaŭ?». Nijakich pratakołaŭ nadhladu pry hetym nie składajecca. Adčuvańnie nadzvyčaj brydkaje.
Na miažy z Tadžykistanam mytnica raspranaje žančyn z prymiežnych viosak dahała i praviaraje, ci nie viazuć jany narkotyki. Navošta techničnyja prystasavańni, kali možna prosta pamacać ich rukoj?
Kožny turyst va Uźbiekistanie pavinien być niedzie zarehistravany. Jak minimum na kožnuju treciuju noč treba mieć paćvierdžańnie ad hatela ci chosteła, što vy nie badzialisia aby-dzie pa krainie. Hetyja papierki čaściakom praviarajuć na vyjeździe z krainy i z radaściu štrafujuć za parušeńni.
Siłaviki ščyrujuć nie tolki na miažy, ale i ŭ haradach. Kala kožnaha ŭvachodu ŭ padziemny pierachod staić pa milicyjantu, jakomu ŭsie biez vyklučeńnia minaki pakazvajuć svaje sumki. Sensu ŭ hetym niama nijakaha. Bo na kožnuju torbu technika pačynaje piščać, uźbiek adkazvaje dziažurnuju frazu «heta ŭ mianie mabilny» i idzie dalej.
Fatahrafavać u mietro kateharyčna zabaroniena. Paŭsiul raźviešanaja sacyjalnaja rekłama sa słovam «ahochlik!» — «pilnaść» pa-našamu.
2. Čorny kurs valuty i niazručnyja hrošy
Uźbiekistan nahadvaje Biełaruś uzoru 2011 hoda. U krainie dziejničaje dva valutnyja kursy, pryčym rynkavy kurs vyznačajecca na śpiecyjalnym sajcie ŭ internecie — takim ža, jak naš lehiendarny Prakapovi.č.
Aficyjny kurs dalara — 3050 sumaŭ, čorny — 6500 sumaŭ. Nielehalny abmien valuty — kryminalnaje złačynstva, ale nie davodziłasia čuć nivodnaj trahičnaj historyi, źviazanaj z valutčykami. Kala kožnaha rynku ci vakzała možna sustreć dziasiatki mužykoŭ z čornymi pakietami, jakija nie nadta i chavajucca ad milicyi.
Navošta čornyja pakiety? Reč u tym, što jość jašče ahromnistaja niazručnaść, źviazanaja ź miascovymi hrašyma. Najbujniejšaja banknota, 5000 sumaŭ, — heta ŭsiaho $0,77! To bok pamianiaŭšy va Uźbiekistanie 100 dalaraŭ, vy ŭ najlepšym vypadku atrymajecie pieraviazany stosik pakamiečanych hrošaj. U najhoršym — niekalki stosikaŭ hrošaj, bo valutčyki sprabujuć zbyć drabniejšyja kupiury, jakija karystajucca mienšym popytam.
Praz čorny kurs stanovicca niavyhadna raźličvacca bankaŭskimi kartkami. Bo tady z vas śpišuć hrošy pa aficyjnym kursie.
3. Marudny internet
Trymać suviaź z radzimaj z Uźbiekistana składana. Kaviarniaŭ z vaj-fajem mała, u hatelach jon nibyta jość, ale chutkaść — katastrafičnaja.
Byvajuć i inšyja techničnyja prablemy. Naprykład, u adnym z hatelaŭ u Taškiencie smartfony-androidy złavić internet mohuć, a voś ajfony — nijak. Haspadary viedajuć pra prablemu, ale zrabić ničoha nie mohuć, bo pravajdar ihnaruje ich pretenzii.
Možna, viadoma, nabyć sim-kartku miascovaha mabilnaha apieratara. Ale zrazumieła, i ŭ hetym pytańni nie ŭsio prosta.
My sprabavali padklučycca ŭ hałoŭnym taškienckim ofisie UMC — kampanii, stvoranaj na bazie nacyjanalizavanaha rasijskaha MTS. Kab nabyć sim-kartku, treba pakazać aformlenuju rehistracyju na piać dzion. Ale papierku z rehistracyjaj nam vydali tolki ŭ dzień vysialeńnia, da taho ž u stalicy my spynialisia tolki na dva dni… Karaciej, padklučycca nam tak i nie dazvolili.
U vyniku daviałosia iści ŭ drobny ofis «Biłajna» ŭ Buchary. Na dziva, tam prapanavali kupić u ich simku… treciaha apieratara, Ucell. Pry hetym papiaredzili, što praz šeść dzion jana aŭtamatyčna zabłakujecca i ŭvieś niavykarystany trafik źniknie.
Usie mabilnyja apieratary Uźbiekistana čamuści ŭkazvajuć taryfy ŭ dalarach. Ale ŭ hetym razie — pa aficyjnym kursie. To bok kali pamianiać u valutčykaŭ $1 i pakłaści hetyja hrošy, na rachunku adlustrujecca $2,1. Pryčym adlustroŭvajecca mienavita ŭ dalarach.
Paŭhihabajta trafika kaštuje realnyja $3, hihabajt — $5.
4. Darohi i ruch
Bolšaść hramadskaha transpartu ŭ krainie — mikraaŭtobusy, a taksama «sumiesnyja taksi». Pryčym usie jany jak humovyja! Nie ździŭlajciesia, kali vam prapanujuć zaleźci na zadni šerah lehkavika čaćviortym ci piatym pasažyram.
A jość jašče i «damas», niedarečny hibryd maršrutki i lehkavika. Tearetyčna ŭ im piać ci siem prastornych miescaŭ dla pasažyraŭ. Realna ž siadajuć dzieviaciora, a niekatoryja jašče i ź dziećmi na rukach…
Navošta «damasiku» — jak jaho łaskava nazyvajuć uźbieki — vysoki dach? Heta ja zrazumieŭ, kali ličyŭ vyboiny darohi ŭ pryharadzie Buchary, padskokvajučy na zadnim kreśle. Kali b dach byŭ nižejšym, dakładna prabiŭ by jaho hałavoj. Pry hetym chutkaść była nievialikaj — niedzie kala 70 km/h. Prosta na ŭźbiekskich pasažyrskich pieravozkach katajecca nastolki dabity transpart.
Da hetaha dadajecca chaatyčnaść ruchu. Parušajecca ŭsio, što mahčyma — praviły abhonu, pierastrajeńnia, raźmietka… Kali na minimalnaj chutkaści prakraścisia na čyrvonaje, to jano ŭžo nie nastolki i čyrvonaje, praŭda?
Jak i ŭ mnohich inšych azijackich krainach, va Uźbiekistanie dziejničaje pryncyp «aŭtamabilistam — usio, piešachodam — ničoha».
Na piešachodnych pierachodach vas nie budzie prapuskać nichto. Nu, pakul nachabna nie pojdziecie naprałom. Tady aŭtamabili prypyniacca, chiba što jašče niechta pasihnalić u śpinu, maŭlaŭ, davaj chutčej.
Pryčym nie prapuskajuć ni dziaciej, ni starych. Ich prosta abjadžajuć, hnieŭna pasihnaliŭšy: kudy prešsia?
5. Antysanitaryja
Na ŭvachodzie na rynak staić žančyna, jakaja pradaje ŭłasnaručna pryhatavanuju rybu. Sonca, +27 — joj niavažna. Bolš za toje, jana brudnymi rukami adłomlivaje kavałki i prapanuje patencyjnym kupcam pačastavacca. I ludzi nasamreč sprabujuć na smak!
Pobač na niejkaj klajoncy raskładzienaje miasa, staić i niejki žbanok z małakom. A na pylnaj uzbočynie darohi pradajuć samsu — takuju ž pylnuju.
Moža, uźbieki ŭžo vypracavali imunitet dla kišečnych zachvorvańniaŭ, ale dla turysta takija łasunki mohuć być niebiaśpiečnymi.
Jość pytańni i z tym ža płovam. Raniej jaho jeli rukami, biez łyžak, videlcaŭ i inšych pryładaŭ. Niekatoryja trymajucca tradycyi i ciapier.
Vyhladaje, miakka kažučy, dziŭna, kali ŭ restaranie ŭ kampanii chtości zapuskaje svaju brudnuju ruku ŭ ahulnuju talerku z płovam, tady jak inšyja akuratna nabirajuć jaho łyžkaj.
Cikavyja fakty pra Uźbiekistan
-
U siaredzinie 1990-ych Uźbiekistan pierajšoŭ na łacinku.
Ale ŭ saviecki čas u kiryličnym ałfavicie była litara «ŭ». Kraina tak i nazyvałasia — Ŭźbiekiston. -
U śviecie jość tolki dźvie krainy, jakija nie majuć vychadu da mora i nichto ź ich susiedziaŭ taksama nie maje vychadu da mora. Heta Uźbiekistan i Lichtenštejn.
Kaśpijskaje mora nie ličycca, bo, faktyčna, źjaŭlajecca vozieram. -
U krainie praciahvajecca praktyka prymusovaha vyvazu ludziej na ŭborku bavoŭny.
Sotni i tysiačy ŭźbiekaŭ płaciać za afarmleńnie fiktyŭnych dakumientaŭ, kab adkasić ad ŭborki. -
Na ŭsich prezidenckich vybarach u XXI stahodździ Isłam Karymaŭ nabiraŭ bolš za 90% hałasoŭ.
-
Nacyjanalny hieroj Uźbiekistana — Tamierłan.
Ale ŭ takoj formie jaho imia nie vykarystoŭvajecca, bo dasłoŭna pierakładajecca abraźliva dla miascovych: «kulhavy Cimur». Tamu praśpiekty nazyvajuć u honar «Amira Cimura». Uźbieki vierać u praklon jaho mahiły. Maŭlaŭ, kali jaje ŭskryć, pačniecca strašnaja vajna. Papiaredni raz mahiłu Tamierłana savieckija archieołahi adkryvali za dzień da pačatku Vialikaj Ajčynnaj vajny.
Dzie pracujuć uźbieki?
Nasielnictva Uźbiekistana — 32 miljony čałaviek. Pracy na ŭsich nie chapaje, dy j płaciać zamała. Tamu ŭźbieki masava vyjazdžajuć na zarobki. Kudy?
Kala 2—3 miljonaŭ čałaviek pracujuć u Rasii, ale papularnaść paŭnočnaha kirunku źnižajecca. Paśla kryzisu tam stali płacić niamnoha, dy j uvieś čas visić pahroza departacyi.
Adkłaŭšy hrošy ad pracy ŭ Rasii, uźbieki sprabujuć trapić u bolš prybytkovyja miescy. Mara — Paŭdniovaja Kareja. Kab aformić vizu, atrymać zaprašeńnie na pracu i kupić avijakvitki, uźbieki płaciać $2—3 tysiačy! Hrošy adbivajucca chutka — dzień pracy ŭ Karei kaštuje $100, amal jak miesiac pracy va Uźbiekistanie.
Inšyja papularnyja kirunki — Turcyja i Abjadnanyja Arabskija Emiraty.
Jak dabracca?
Ź Minska ŭ Taškient samalot lataje dva razy na tydzień. Ale kvitok u dva baki kaštuje ažno $370 na čałavieka!
Trochi tańniej lacieć Minsk—Stambuł—Taškient — $335 z čałavieka.
Alternatyva — prylot u Šymkient, druhi pa vieličyni horad Kazachstana. Miž im i Taškientam trochi bolš za 100 km. Skarystaŭšysia mahčymaściu, my nabyvali kvitki Minsk—Maskva—Šymkient pryblizna pa $165 z čałavieka.
Ciapier čytajuć
«Ja ich ni pra što nie prasiŭ i tym bolš — vysyłać mianie z radzimy». Departavanyja palitviaźni rezka adkazali Kavaleŭskamu. Nie abyšłosia biez abrazaŭ4444
Kamientary