«Не такі ўжо ён белы і пухнаты». Кіраўнік цэнтра па ратаванні буслоў расказаў пра іх шмат цікавага
Гэты чалавек ужо некалькі гадоў ратуе беларускіх буслоў. Blizko.by пагаварыла з Дзмітрыем Аўдзеевым, заснавальнікам «Дома Брэсцкага Бусла».
Захапленне ці важная місія вырасла з выпадковасці. Проста ў пэўны дзень на мяжы свайго ўчастка Дзмітрый знайшоў бусляня, выкінутае з гнязда бацькамі, і ўратаваў яго.
— У мяне атрымалася вырасціць птушаня. Я тэлефанаваў у Пскоўскую вобласць у «Дом Белага Бусла» Марыне Сідзенка, кансультаваўся, як усё правільна зрабіць, і змог выпусціць птушку на волю. Праз год узяў «пад крыло» ўжо некалькі птушанят, а на трэці — адкрыў прыродаахоўную ўстанову.
У Беларусі гэта першы і адзіны цэнтр рэабілітацыі буслоў. Але неабходны. Бо буслы даволі часта выкідаюць птушанят з гнязда, прычым зусім здаровых асобін. Рэч у тым, што самка адкладае яйкі не адначасова, а з прамежкам у некалькі дзён, напрыклад, прыносіць 4‑5 яек на працягу тыдня. Адпаведна, вылупляюцца малыя таксама з невялікім прамежкам.
Але гэтыя некалькі дзён маюць для птушанят вырашальнае значэнне. Апошняе вылупленае малое ў гняздзе акажацца самым маленькім і слабым, а значыць, ягоныя браты і сёстры будуць атрымліваць ад бацькоў больш ежы, і крытычная розніца паміж імі будзе расці. Каб не марнаваць рэсурсы на ад пачатку слабую птушку, бацькі выкідаюць такіх з гнязда.
Такіх птушанят часта падбіраюць добрасардэчныя беларусы. Але гэта рэдка прыносіць птушкам дабро. Буслы вельмі хутка прывыкаюць да людзей. Дастаткова тыдня каля чалавека, і малады бусел ужо не падыдзе да сваіх суродзічаў. Ён будзе жыць сярод людзей і ўспрымаць іх як асобін свайго віду.
— Калі вы бачыце буслоў, якія жабруюць на прыпынках, гэта не бедныя птушкі, якія не змаглі паляцець. Гэта імпрынтныя асобіны, якія лічаць чалавека прадстаўніком свайго віду і крыніцай корму. Яны ніколі не дадуць нашчадкаў.
Нядаўна мы забралі такога бусла з «дзікага асяроддзя». Ён вывучыў расклад і сустракаў адзін і той жа прыгарадны аўтобус. Спадзяваліся, што птушка зможа вярнуцца ў прыроду, але — не, на жаль. Такія птушкі бездапаможныя, іх трэба карміць і ўтрымліваць у спецыяльных вальерах.
Наогул, вось так проста гадаваць дзікіх птушак на сваім дачным участку, як гэта робяць у нас, злачынства. Калі вы хочаце дапамагчы птушаняці, яго трэба забраць з дзікай прыроды, патэлефанаваць у раённую інспекцыю прыродных рэсурсаў і аховы навакольнага асяроддзя, аформіць працэдуру, перадаць спецыялістам. Інакш вы парушаеце закон. Штраф за гэта — да 20 базавых. І я ўпэўнены, што некалькіх чалавек трэба паказальна пакараць, тады людзі перастануць тварыць дзікасць з добрымі намерамі.
Нядаўна да мяне прывезлі птушку з падвойным скручаным пераломам крыла. Буслу было балюча ад найменшага неасцярожнага руху, у яго слёзы цяклі, і ў такім стане ён знаходзіўся як мінімум 4 месяцы. Людзі, у якіх ён жыў, лічаць, што выратавалі птушачку, а я называю гэта латэнтным жывадзёрствам. Крыло прыйшлося ампутаваць, але бусел хоць бы перастаў пакутаваць ад болю. Толькі ўявіце, што можа адчуваць жывая істота, калі ягонае крыло анучкай боўтаецца паміж ног.
У «Доме Брэсцкага Бусла» выкінутых птушанят гадуюць у спецыяльных вальерах з дзікімі суродзічамі, каб яны мінімальна кантактавалі з чалавекам.
— У нас ёсць зімнік і адкрыты вальер, дзе птушкі жывуць з сабе падобнымі. Улетку ладзім на даху імправізаваныя гнёзды, рассяляючы птушанят, зыходзячы з іх сяброўскіх пераваг. За гэтым працэсам можна паназіраць — мы транслюем будні птушак у рэжыме анлайн.
— Буслы лічацца сімвалам Беларусі, чаму?
— Я доўга капаўся ў гэтым пытанні, але не знайшоў адказу, калі ж бусел стаў лічыцца «нашай» птушкай. Хоць у апошні час з-за глабальнага пацяплення бусел мігруе ўсё далей на ўсход, і не выключана, што гадоў праз 100 буслоў у Беларусі не будзе, а сімвалам нашага краю стане нейкая іншая птушка. Думаю, бусел адлюстроўвае добрыя рысы беларускага менталітэту — гэта бяскрыўдная, прыгожая, сямейная, верная птушка. Хоць, вядома, калі пакапацца ў звычках бусла, да яго ўзнікне шмат пытанняў, не такі ўжо ён белы і пухнаты.
Перш за ўсё, гэта драпежнік, ён можа паляваць не толькі на рыбу, насякомых, яшчарак, але і злавіць зайчаня. Ёсць нават тэорыя, што менавіта таму нарадзіўся міф, нібыта буслы прыносяць дзяцей. Маўляў, калі бусел цягне зайчыка ў гняздо, той пішчыць, зусім як немаўля. Афіцыйна заяўляю, што гэта лухта. Бусел забівае здабычу на месцы.
На самай справе ў распаўсюджванні міфа вінаватыя старажытныя германцы. Яны гулялі вяселлі ў перыяд адлёту буслоў, а вярталіся птушкі якраз праз 9 месяцаў, калі ў пар нараджаліся дзеці.
Дарэчы, самі буслы дасягаюць палавой спеласці прыкладна ў 3 гады. Так што маладняк, які паляцеў зараз на поўдзень, вернецца да нас толькі праз некалькі гадоў. Увесь гэты час птушкі будуць жыць у Афрыцы. А дадому вернуцца віць гнёзды, складаць пары і гадаваць дзяцей.
— Буслы манагамныя?
— Так, хоць ёсць нюансы. Самцы і самкі зімуюць паасобку. Прычым на вялікай адлегласці адно ад аднаго. Іх могуць раздзяляць 2‑3 тысячы кіламетраў. Дык вось самцы, як правіла, вяртаюцца ў Беларусь раней. І пачынаюць рыхтаваць гняздо ў чаканні сваёй паловы. Але калі самка затрымаецца ў дарозе, да яго можа праявіць цікавасць іншая асобіна, і бусел не адмовіць ёй ва ўвазе. Тады да вяртання «законнай» пары створыцца канфліктная сітуацыя. Будзе бітва. Гэтыя сцэны людзі перыядычна назіраюць у дзікай прыродзе і памылкова мяркуюць, што б'юцца два самцы. Не, гэта самкі змагаюцца за гняздо.
Гэтым летам Дзмітрый фактычна стаў прыёмным татам буслянят. Мама-бусліха загінула. Яе збіў грузавік на трасе. У гняздзе засталіся яйкі. Дзмітрый атрымаў дазвол забраць і інкубаваць іх. І не дарма, таму што далей гісторыя развівалася як у казцы. Той, якая пра злую мачыху.
Яйкі, якія засталіся ў гняздзе, падмянілі на курыныя. Самец сумленна выседжваў іх некалькі дзён, але на чацвёртыя суткі інстынкт узяў верх і птушка паляцела здабываць корм.
— Ужо ў гэты час птушаняты ў яйках маглі загінуць, бо парушаць тэмпературны рэжым, хай і на кароткі час, нельга. Нават калі б у асірацелым гняздзе заставаліся не яйкі, а ўжо вылупленыя птушаняты, яны ўсё адно не выжылі б без другога з бацькоў. Пакуль адзін шукае ежу, другі грэе малых. У буслянят вельмі недасканалая тэрмарэгуляцыя, яны могуць загінуць ад найменшага прахалоднага ветрыку.
Дык вось не ведаю, адкуль і як, але самкі ў акрузе даведаліся пра «бесгаспадарнага» бусла і пачалі канфліктаваць за самца. Нарэшце, адна з дам выйграла бітву. Самец павёўся на жаночыя чары і запрасіў яе на сваю жылплошчу… І першае, што зрабіла самка, уладкаваўшыся ў гняздзе, — гэта выкінула ўсе яйкі. Так што гісторыі пра бяскрыўдных буслоў — моцнае перабольшанне.
— Вас калі-небудзь дзяўбаў бусел?
— Так, было не балюча, таму што я паспеў адхапіць руку. Але бусел усё ж закрануў кісць, таму я доўга не мог паварушыць рукой. Наогул, дзюба бусла — магутная зброя, ён можа праламаць ёй чэрап маладому мядзведзю, а дробных жывёл забівае на раз.
— А чым вы корміце такіх сур'ёзных драпежнікаў?
— Курынымі шыямі, сутачнымі куранятамі, рыбай. Даражэй за ўсё абыходзіцца нават не корм, а яго захоўванне. Маразільная скрыня, куды змяшчаецца 210 кг сутачных куранят, «есць» вельмі шмат энергіі. За электрычнасць кожны месяц мы аддаём па 300 рублёў.
— Складана было адкрыць рэабілітацыйны цэнтр для дзікіх птушак у нашай краіне?
— Не паверыце, але самым цяжкім было ўзгадніць назву. То двукоссі не там, то літара не вялікая. Усё астатняе атрымалася даволі хутка і без цяганіны.
Мяне добра ведаюць у мясцовых службах аховы прыроды. Яны праверылі вальеры, пераканаліся, што ўсё добра. І мы сталі працаваць як юрыдычная асоба. Сёння цалкам існуем на ахвяраванні аматараў птушак.
Ёсць іншая праблема: зямлю, дзе знаходзяцца буслы, у наступным годзе мы арандаваць не зможам, а значыць, страцім умовы, на якіх можам утрымліваць птушак. Мы шукаем магчымасці гэтага пазбегнуць, бо будзе шкада зробленай працы і сваіх дасягненняў.
Мы шмат чаго паспелі. Сёлета ўратавалі чырванакніжнага чорнага бусла, лебедзя, некалькіх соў… Праца наладжаная, ёсць спецыялісты, з якімі працуем. Іх было складана знайсці, бо арніталогія — гэта малады і пакуль непапулярны кірунак. Ветэрынарам значна выгадней займацца коцікамі і сабачкамі, чым капрызнымі і дрэнна вывучанымі птушкамі.
— Тэрапію цалкам закрывае брэсцкая спецыялістка Алена Ткаліч з клінікі «Совушка», а хірургію — мінская ветэрынарка Кацярына Верасавая з «АйбиВЕТ». Птушак да яе на прыём адпраўляем найбліжэйшай маршруткай.
Дзякуй нашай валанцёрцы Аляксандры Шапашнікавай, якая не раз прымала буслоў на вакзале, вазіла ў клініку і потым у пасляаперацыйны перыяд іх выгадоўвала. Без яе выратаваць птушак было б немагчыма. Напрыклад, пры пераломах лячэнне трэба пачынаць як мага хутчэй, паколькі ўтварэнне касцявога мазаля на месцы траўмы адбываецца на працягу 5‑7 дзён. Пасля гэтага шанец на вяртанне асобіны ў натуральнае асяроддзе рэзка зніжаецца.
Вядзецца не толькі праца па выратаванні, але і па кальцаванні ды ўліку буслоў.
— Цяпер у Беларусі часта можна ўбачыць нямецкіх буслоў, якія ствараюць тут пары. Ці то ім вельмі падабаюцца беларускія прыгажуні, ці то сакрэт у тым, што ў Германіі актыўна «кальцуюць» сваіх асобін.
Мы таксама атрымалі дазвол у Рэспубліканскага цэнтра кальцавання птушак на працу з бусламі. Ужо замовілі вырабы ў Польшчы і чакаем, калі яны будуць гатовыя. Па еўрастандартах беларускім птушкам належаць пластыкавыя ўзоры зялёнага колеру з вялікай літарай Е. Яны заўважныя здалёк, так што, нават калі моцна не набліжацца да птушкі, можна будзе на адлегласці вызначыць айчынную асобіну.
А вось пасмяротнае кольца — невялікае, металічнае — як правіла, можна разгледзець толькі на мёртвай птушцы.
«Дому Брэсцкага Бусла» дапамагаюць аматары прыроды, дзякуючы ім у наступным годзе некаторых буслоў забяспечаць GPS-трэкерамі, каб адсочваць іх перамяшчэнні. Напрыклад, можна будзе даведацца, дзе менавіта птушка ўладкавалася на зімоўку.
Праўда, пакуль Дзмітрый Аўдзееў разважае над гэтай перспектывай, яна хоць і прывабная для даследчыка, але ставіць пад пагрозу жыццё бусла. Рэч у тым, што ў Афрыцы вядзецца паляванне менавіта на птушак з трэкерамі, якія можна выгадна прадаць на запчасткі або скарыстацца сімкай…
На жаль, суседства з людзьмі прыносіць буслам не толькі дабро. Папуляцыя белакрылых птушак памяншаецца.
— Людзям здаецца, што птушак стала больш. Таму што ў Беларусі з'явілася шмат закінутых вёсак, з якіх сышлі не толькі людзі, але і буслы. Натуральна, птушкі ляцяць туды, дзе ёсць чалавек, і народ радуецца, што вакол абжытых месцаў з'яўляецца ўсё больш птушыных гнёздаў. Але гэты прырост — усяго толькі ілюзія.
Хоць сітуацыя з белымі бусламі, вядома, не такая крытычная, як з чорнымі. З-за таго, што чорны бусел цураецца людзей, ён аказаўся на мяжы вымірання. Ягоныя гнёзды пастаянна руйнуюць дзікія жывёлы, якія не наважваюцца падыходзіць блізка да жылля чалавека. Таму птушка размнажаецца з вялізнымі цяжкасцямі.
— А ці можна скрыжаваць белага бусла з чорным?
— О так! Яны выдатна злучаюцца ў пары ў дзікай прыродзе. Прычым вельмі пацешна робяць агульнае гняздо. Белы бусел любіць салому, а чорны аддае перавагу моху — і яны па чарзе выкідаюць з гнязда «лішняе». Пакуль не дамовяцца. А птушкі ад чорна-белай пары атрымліваюцца шэрага колеру.
Дарэчы, 2026 год у нас абвешчаны годам чорнага бусла. Будзем спадзявацца, што ён прынясе самай беларускай з усіх беларускіх птушак толькі дабро.
У Брэсце са страўніка хворага бусла дасталі кілаграм зямлі і камянёў
У Гродне агрэсіўны бусел не даваў людзям выйсці з дзіцячай амбулаторыі ВІДЭА
На Гродзеншчыне пабачылі незвычайнага бусла. Не белы і не чорны, а шэры ФОТАФАКТ
«Родненькі!» Рэдкі чорны бусел усё ж такі вярнуўся на Клеччыну — спазніўся на месяц
Цяпер чытаюць
Пра Мелказёрава ў яго апошні дзень: «Было адчуванне, што ён стомлены, бракуе энергіі, рысы твару былі запалыя»1
Каментары
аднойчы ў парыкмахерскай... Майстар стрыжэ мяне і расказвае (гаваркая), як схадзіла па грыбы... прысела, кажа, на пянёк, як раптам у плячо нехта тук. спужалася, паварочваюся, а гэта бусел. брудны. смярдзючы, кажа. і гэта сімвал наш :/ дык яны ж зараз на сметніціцах жывуць, кажу.
А, што да зместу, то цікава, карысна, даўно трэба было такое напісаць. Але ж нават тут ёсць проймы, пэўна, няўсвядомленага рэспандэнтам зняпраўджвання прапаганды: "...у Беларусі з'явілася шмат закінутых вёсак, з якіх сышлі не толькі людзі, але і буслы". Згадзіцеся, улічваючы дасягненні "Программы возрождения села", пра якія рапартуе прапаганда, такое сцвярджэнне арнітолага-аматара можа падвесці яго і пад артыкул аб "дыскрэдытацыі РБ".