Археолагі знайшлі ў Смаленску княжацкі хорам XII стагоддзя. Такія ж знаходзілі ў Полацку і Гродне
Такіх помнікаў захаваліся лічаныя адзінкі, бо асноўным будаўнічым матэрыялам было дрэва, а з цэглы ўзводзіліся амаль толькі цэрквы. Пабудаваць мураваны хорам у той час мог толькі князь ці баярын. На тэрыторыі Беларусі такіх вядома толькі два.
У 2025 годзе Смаленская археалагічная экспедыцыя Інстытута археалогіі РАН заклала раскоп плошчай 1300 кв. м у гістарычным цэнтры Смаленска, на тэрыторыі будучага кампуса Смаленскага дзяржаўнага ўніверсітэта, на захад ад старога корпуса СмалДУ — былога будынка Смаленскага епархіяльнага жаночага вучылішча, пабудаванага ў 1898—1901 гадах.
Тэрыторыя, дзе размешчаны раскоп, увайшла ў гарадскія межы яшчэ ў XII стагоддзі. Да пачатку археалагічных работ на гэтым участку не было якіх-небудзь пабудоў, але вядома, што раней яны існавалі.
Археолагі раскрылі культурныя пласты, верхняя храналагічная мяжа якіх адносіцца да XIX—ХХ стагоддзяў, а ніжняя — да ранняга перыяду існавання горада.
Ніжнія культурныя пласты захаваліся ў непарушаным выглядзе і змяшчалі рэшткі пабудоў і рэчаў XII—XIII стагоддзяў. Археолагі выявілі рэшткі пабудовы другой паловы XIII стагоддзя, што загінула падчас пажару ў выніку аднаго з літоўскіх набегаў на горад. На абвугленых падлогах былі знойдзены фрагменты шкляных бранзалетаў, шыферныя прасліцы ад верацёнаў, нацельныя крыжы, а таксама гліняны посуд, раструшчаны пры пажары бярвеннем. Самы ранні аб’ект — яма з печчу-каменкай і з фрагментамі керамічных сасудаў, якая папярэдне датуецца другой паловай XI — пачаткам XII стагоддзя.
Дамангольскі хорам
Найбольш значнай знаходкай раскопу сталі рэшткі цаглянай пабудовы дамангольскага часу: прамавугольнага збудавання памерамі не менш за 8 х 6 м, выцягнутага з поўначы на поўдзень, з прыбудаваным з поўдня невялікім тамбурам. Асноўная частка захаваных каменных сцен знаходзіцца ніжэй за ўзровень паверхні XII стагоддзя і ўтварае заглыбленае падполле або падвал. Наземная частка будынка была знішчана яшчэ ў старажытнасці, не пазней за XIV стагоддзе.
У паўночную частку збудавання вяла напалову захаваная арка ў сцяне, завершаная трохвугольным шчытом. Тут жа было корабавае скляпенне, узведзенае не ад саміх сцен, а ад унутраных прымуровак да бакавых сцен. Найбольш верагодна, скляпенне падтрымлівала перакрыцце асноўнай часткі будынка.
Даследаванні ў гэтай частцы працягваюцца. У паўднёвай, больш вузкай частцы пабудовы выяўлены прыступкі лесвіцы, што вялі ў падвальную частку, а таксама рэшткі абваленых сцен.
Сцены будынка адносна тонкія (60—70 см), складзеныя з плінфы — цэглы візантыйскай формы, якая шырока выкарыстоўвалася ў мураваных дамангольскіх пабудовах Старажытнай Русі. На тарцах плінфы археолагі выявілі выпуклыя знакі, падобныя да літар старажытнарускага алфавіта. Такія знакі, уласцівыя паўднёварускім пабудовам, верагодна, пазначалі розныя партыі будаўнічага матэрыялу. Таксама на плоскім верхнім баку плінфаў сустракаюцца авальныя клеймы, магчыма, пазнакі працы асобных майстроў. У муроўцы выкарыстоўвалася характэрная для гэтага часу спецыяльная рошчына з уключэннем драбнёнай плінфы.
Даследчыкі лічаць, што знойдзеная пабудова можа быць рэшткамі хорама, што належаў чалавеку з высокім сацыяльным статусам — князю або баярыну. Знаходкі, сярод якіх шматлікія таварныя пломбы і асабістыя рэчы, сведчаць аб тым, што тут знаходзілася жылая забудова.
«Перад намі сляды не храма, а грамадзянскай пабудовы, найбольш верагодна — хорама, дзе, магчыма, адбываліся ўрачыстыя мерапрыемствы, афіцыйныя банкеты і святкаванні.
Гэтае меркаванне пацвярджае і знойдзеная побач падвешаная свінцовая пячатка, якая змацоўвала нейкі дакумент і належала аднаму са смаленскіх князёў.
Пабудаваць грамадзянскі мураваны будынак у той час мог толькі князь ці баярын. Мураваныя пабудовы ў дамангольскі час былі адзінкавыя: асноўным будаўнічым матэрыялам было дрэва, а з каменю ўзводзілі толькі цэрквы, дый то не заўсёды.
Для архітэктурнай археалогіі рэшткі мураванай пабудовы XII стагоддзя параўнальныя з рэдкім каштоўным скарбам», — адзначыў галоўны навуковы супрацоўнік Інстытута археалогіі РАН Уладзімір Валянцінавіч Сядоў.
Гэта трэцяя па ліку грамадзянская мураваная пабудова, якая захавалася ад дамангольскага часу ў Смаленску. Раней археолагі выявілі ў горадзе рэшткі двух мураваных хорамаў: адзін — у крамлі, паблізу ад Успенскага сабора, другі — за Дняпром, каля царквы Пятра і Паўла.
На тэрыторыі Беларусі вядомыя дзве пабудовы гэтага тыпу, якія таксама адносяцца да XII стагоддзя: на дзядзінцах у Полацку і Гродне. Параўноўваючы княжацкі хорам у Гродне з аналагічнымі будынкамі ў Смаленску і Полацку, археолагі прыйшлі да высновы, што гродзенскі палац быў больш манументальны і багацей аздоблены ўнутры і звонку, меў прыгожую паліваную падлогу.
Перспектывы захавання
Як паведамляе прэс-служба Смаленскага дзяржаўнага ўніверсітэта, цяпер вырашаецца пытанне пра захаванне помніка. Адзін з варыянтаў прадугледжвае стварэнне часовага саркафага і наступную кансервацыю аб’екта. Таксама разглядаецца магчымасць інтэграваць збудаванне ў праект міжуніверсітэцкага кампуса, зрабіўшы яго візітнай карткай аднаго з карпусоў.
На дне беларускага возера знайшлі старажытнае паселішча. Яго месца вучоныя трымаюць у тайне
Беларускі гісторык патлумачыў, як новыя даныя пра радзіму ўсіх славян знішчаюць адны гіпотэзы археолагаў і пацвярджаюць іншыя
У мясцовасці пад Віцебскам, дзе знайшлі бівень маманта, правядуць археалагічнае даследаванне
Сакрэты пабудовы першага Менска: польскія тэхналогіі і святыя дрэвы для сцен
У беларускай вёсцы на Смаленшчыне знайшлі жудасную шасціпальцую руку, якой каля 7 тысяч гадоў
Каментары