Mikoła Buhaj: Treba pieraharnuć staronku 2020-ha i pačać žyć novymi realijami
Byŭ by 2020-y ci nie było b jaho, 2022-hi zdaryŭsia b usio adno, piša Mikoła Buhaj. A raz jon zdaryŭsia i akazaŭsia biespavarotny, treba źnizić čakańni i admovicca ad vodapadziełaŭ 20-ha.
Ja pastarajusia koratka, na prykładach sfarmulavać, jaki sens ja ŭkładaju ŭ słova «pieraharnuć», i papiaredžvaju, što maje idei mohuć vyklikać u niekatorych z vas pratest, ale spačatku akreślu, što razumieju pad novymi realijami.
Režym u Biełarusi zrabiŭsia tatalitarnym. Heta režym kštałtu kitajskaha, rasijskaha, paŭnočnakarejskaha i kubinskaha. Niepryncypova, u jakoj stupieni tatalitarnym. Hałoŭnaje, što niama krajoŭ — ni procivah, ni kanstytucyjnych abmiežavańniaŭ, ni ŭžo i zvyčajovych strymak.
Jość i adno, što karenna adroźnivaje biełaruskuju dyktaturu ad usich inšych na śviecie: režym nastolki zaležyć ad Rasii, a Rasija nastolki ličyć Biełaruś pa pravie svajoj terytoryjaj, što sama naša viekavaja dziaržaŭnaść praciahvaje visieć na vałasku.
Byŭ by 2020-y ci nie było b jaho, 2022-hi zdaryŭsia b usio adno. (Tolki biez 2020-ha biełarusam našmat ciažej pryjšłosia b u 2022-m.) Rasija pieraviała situacyju ŭ Jeŭropie ŭ inšuju płoskaść. I, jak vyjaviłasia, Zachad moža heta tolki strymać, ale nie moža spynić. Bolšaść biełarusaŭ usie hetyja apošnija piać, čatyry, try hady čakali, što abo Łukašenka sam adkrucić svoj tatalitarny pavarot nazad, abo Zachad zdoleje pastavić Rasiju na miesca, pakarać jaje za vajnu. Ni pieršaha, ni druhoha nie zdaryłasia.
«My stali tolki častkaj bolš šyrokaha siužeta, — jak skazaŭ na kanfierencyi «Novaja Biełaruś» ekanamist Źmicier Kruk. — Biełaruś — zakładnica rasijskaj palityki».
Voś što z hetaha vynikaje.
1) Lubyja sproby siłavoj baraćby z takim tatalitaryzmam zhubnyja. Dyj uvohule, luboje łabavoje supraćstajańnie biessensoŭnaje. Racyjanalna ciapier paźbiahać usiaho, što moža pravakavać represii, paźbiahać usiaho, što pryvodzić ludziej da nieabchodnaści emihracyi, što źmianšaje nasielnictva Biełarusi.
2) Treba nie prosta adkinuć sprečki pra toje, chto pravilna dziejničaŭ u 2020-m (2010-m, 1994-m, 1990-m, 1918-m, 1863-m…). Para zabyć i na vodapadzieły 2020-ha i cicha padyhryvać navat tym, chto ŭ 2020 byŭ nie z narodam — kali jany patencyjnyja sajuźniki ŭ zachavańni biełaruskaj tradycyi i dziaržaŭnaści.
3) 2020 hod, siarod usiaho, pakinuŭ nam u spadčynu hienijalnuju formułu pakutnika Vitolda Ašurka: «Biełarus biełarusu biełarus». Jana zachaplalnaja, padymaje nas nad palityčnymi padziełami.
4) Hetuju fiłasofiju ja raspaŭsiudžvaju i na padtrymku luboha, nie važna jakoha, biełaruskaha kapitału prosta tamu, što jon biełaruski — a značyć, procivaha rasijskamu. (Piatruchin — niedaloki čałaviek; bjučy pa biełaruskich biznesoŭcach, jon hulaje na intares ruskich i HB.)
5) Biełarusy zmušanyja — moža być i nadoŭha, nie ad nas adnych zaležyć — admovicca ad nierealistyčnych čakańniaŭ. I prosta aściarožna padtrymlivać usio stvaralnaje, usio, što supraćstaić rusifikacyi ŭ lubych jaje formach i prajavach (ja razumieju hetaje paniaćcie šyroka — nie tolki moŭnuju rusifikacyju, ale i raspaŭsiud rasijskaha ŭpłyvu i kantrolu va ŭsialakich jaho formach). Padtrymki ci, prynamsi, «niakrytyki» zasłuhoŭvaje ŭsio choć u niejkaj stupieni biełaruskaje i refleksiŭnaje.
6) Paŭnočnaja Kareja i Kuba — strašnyja prykłady taho, jak tatalitaryzm utvaraŭ zamknionaje koła navat u daličbavuju epochu. A tatalnaje videanazirańnie, ličbavy tatalitaryzm, mahčymy ŭ budučyni ŠI-kantrol za źmiestam anłajn-kamunikacyj i navat emocyjami — zusim strašennaja pierśpiektyva.
Ale kali chto i maje šancy vyrvacca ź ličbavaha tatalitaryzmu, to jość padstavy dumać, što Biełaruś — jeŭrapiejskaja kraina — budzie pieršaj siarod ich. 2020-y tamu zarukaj. Ale heta stanie mahčyma adno ŭ vypadku asłableńnia Rasii i navat tady zapatrabuje ad biełarusaŭ i biełaruskich uładaŭ vyklučnaj aściarožnaści.
7) Kali Łukašenki nie budzie, ułady Biełarusi mohuć admovicca ad tatalitaryzmu, jak tolki Rasija asłabnie. Ale treba čakać, pakul Rasija asłabnie. (I niastomna padtrymlivać usio toje, što jaje asłablaje, i ŭsich tych, chto jaje asłablaje. Na siońnia — heta Ukraina.)
Daktryniory-rusafoby nie majuć racyi: Rasija nie zaŭsiody była mocnaj i nie zaŭsiody budzie, nie zaŭsiody jana mieła i niaźmiennaje ŭjaŭleńnie pra svaje nacyjanalnyja intaresy, u jaje historyi byvali roznyja pieryjady i epizody. Nahadaju, što Rasija nie pieraškodziła ŭstupleńniu krain Bałtyi ŭ NATA. U 2004-m Rasija nie ŭmiašałasia i va Ukrainu paśla Aranžavaj revalucyi. A paśla 2014-ha — zmahła, z žachlivymi nastupstvami.
8) Biełarusy — kali ich nie prysplać — uskočać u nastupnaje akno mahčymaściej, uzbrojenyja pamiaćciu pra słaŭny 2020-y. Pamiać — kałasalnaja štuka, jana kiruje našymi dziejańniami, viadzie za saboj. U biełarusaŭ sprabujuć pamiać adabrać, ale dyjaspara zachavaje jaje — ŚMI, sacsietki, muziei, kino, navukoŭcy. My ciapier majem taksama dośvied i hieraizm dobraachvotnikaŭ-kalinoŭcaŭ u našym bahažy.
9) Unutry Biełarusi idzie maŭklivaje ci, dakładniej, niehałosnaje supraciŭleńnie. Ale i sama ratio byćcia dziaržaŭnych struktur pracuje na zachavańnie i ŭmacavańnie dziaržaŭnaści.
Što da dyjaspary, to sposab zachavańnia nacyjanalnaj tradycyi, nacyjanalnaha duchu, nacyjanalnaj pamiaci adziny i supierprosty — nie maŭčać. Dyjaspara, chto pad svaim imieniem, chto pad psieŭdanimami, ale havoryć. Chto jak moža — nie pakidaje nivodnaha rolika ŭ tyktoku biez kamientara, nie pakidaje nivodnaj vartaj dumki biez refleksii. Biełarusy za miažoju pakul buduć hołasam tych, chto ŭnutry, pa tych temach, na jakija ludzi ŭnutry krainy vykazvacca nie mohuć. Ale buduć takim hołasam, tolki kali buduć prysłuchoŭvacca, usłuchoŭvacca ŭ tych, chto ŭnutry, u ich žadańni.
10) Zrablu jašče adno dapuščeńnie. I ŭ nastupnym aknie mahčymaściej kraina nie vierniecca ni ŭ 1994 hod, ni ŭ 2019. Nie budzie paŭtoru vybaraŭ 2020-ha i situacyi 20-ha. Pieramieny mohuć być nie takimi, pra jakija my marym, i mahčyma, buduć našmat bolš abmiežavanymi i nieidealnymi. Ale navat takija pieramieny vartyja piakielnaj pracy dziela ich i padtrymki, kali jany paznačacca. Vyskačyć z tatalitaryzmu ciažej, čym było apuścicca da jaho.
Niama ničoha strašnaha ŭ tym, kali my mientalna pierahorniem staronku 2020-ha i tyja spadziavańni, jakija byli ŭ nas u peŭnyja momanty. Časy mianiajucca, i ludzi, časam niezaŭvažna dla siabie, mianiajucca razam ź imi. Niaźmienna tolki naša meta — svabody i niezaležnaści.
«Niaźmienna naša mara ab Svabodzie
Viadzie nas pa ziamli i pa vadzie,
Jak sonca, što nikoli nie zachodzić,
Jak zorka, što nikoli nie ŭpadzie».
Ciapier čytajuć
«Jon kazaŭ, što zołata z saboj nie zabiareš, lepiej zrabić niešta dla inšych». Dačka biznesmiena Kalina raskazała, jak razam z bratam čakaje jaho z kałonii11
Kamientary