Станіслаў Салавей: Беларуская медыцынская сістэма разбураная, і яе трэба лячыць

У 2021 годзе Станіслаў Салавей пакінуў Беларусь і два гады працаваў акушэрам-гінеколагам ва Украіне, затым пераехаў у Польшчу і далучыўся да Аб’яднанага пераходнага кабінету, дзе адказвае за блок аховы здароўя і праект рэформаў на пераходны перыяд.

Станіслаў Салавей — выпускнік БДМУ. З 2016 года працаваў акушэрам-гінеколагам і доктарам ультрагукавой дыягностыкі ў 3‑й клінічнай лякарні Мінску, раней праходзіў інтэрнатуру і працаваў у РНПЦ «Маці і дзіця». У 2019 годзе атрымаў прэмію за навуковую дзейнасць. Падчас пандэміі дамагаўся справядлівых кавідных выплат. У 2020 годзе ўдзельнічаў у ланцугах салідарнасці, акцыях пратэсту, двойчы быў арыштаваны, уваходзіў у незалежны прафсаюз медыкаў «Панацэя». Пасля таго, як галоўны лекар 3‑й лякарні прапанавала яму «звольніцца па-добраму», Станіслаў расказаў пра гэта публічна.

Ад канвееру жорсткасці да ціску ў лякарні: як вялікая рэпрэсіўная машына дайшла да кожнага 

— Калі вярнуцца да 2020 года: што вас больш за ўсё здзівіла, напалохала або ўразіла — як лекара і як чалавека? 

— Вынікі выбараў не былі сюрпрызам ні для каго. Усе выдатна разумелі, што сумленных выбараў не будзе, фальсіфікацый чакалі. Не было адкрыццём і тое, што сілавыя структуры ў Беларусі здольныя на жорсткасць. 

Але маштаб таго, што адбылося пасля выбараў, — вось гэта быў шок. Тое, што гвалт стаў масавым, канвеерным, што з месцаў утрымання фактычна зрабілі катавальныя лагеры, што гэта рабілася дэманстратыўна і ў такіх маштабах — гэтага, я думаю, ніхто сур'ёзна не мог уявіць. Маштаб рэпрэсій, спроба задушыць першую хвалю пратэстаў — такога ў сучаснай гісторыі Беларусі не было. 

І нават гэтага было мала, каб хутка ўсё зламаць. Давялося ўключаць доўгую, ліпкую рэпрэсіўную машыну: год метадычнага ціску, пакуль не ўдалося цалкам выціснуць публічныя формы пратэсту, якія потым ізноў выбухнулі ўжо ў кантэксце вайны ў 2022 годзе. Краіна дэ-факта перайшла ў паўвайсковы стан — з цэнзурай, легалізаванымі катаваннямі, дэманстратыўным ігнараваннем законаў. І гэта, вядома, моцна змяніла ўнутранае адчуванне рэальнасці. 

— Што стала для вас самым балючым у сыходзе з 3‑й сталічнай лякарні: сама працэдура звальнення, ціск, адчуванне, што сістэма ломіць тых, хто не маўчыць? 

— Цяпер пра гэта казаць цяжэй, пасля гэтага адбылося столькі ўсяго, што звальненне на тым фоне перастала здавацца чымсьці сурʼёзным: дзве эміграцыі, жыццё ў краіне, дзе ідзе вайна. 

Ды і тады гэта не ўспрымалася як «канец свету». Вядома, было непрыемна: 3‑ая лякарня — гэта месца, дзе я сфармаваўся як спецыяліст. «Жыў на працы» — гэта пра мяне. Я сапраўды начамі прыязджаў, калі быў патрэбны, нават па-за сваімі дзяжурствамі. 

Але калі глядзець шырэй, гэта ўсё выглядала як цырк: у краіне хранічны дэфіцыт дактароў — пры гэтым улада робіць усё, каб гэты дэфіцыт узмацніць. Выкідаюць нязгодных студэнтаў, выціскаюць лекараў, якія дазваляюць сабе мець думкі. Калектыў, які сфармаваўся ў нас у аддзяленні, на мой погляд, быў адным з найлепшых у Менску паводле ўзроўню і абʼёму аперацый. І гэты калектыў даволі хутка разагналі: за год звольнілася больш як палова асноўнага складу. Фармальна аддзяленне не закрылі, але ўзровень і абʼём працы прыкметна знізіліся. 

Павялічыць

Пытанне — каму ў выніку зрабілі больш балюча? Сістэме і пацыентам. Гэта вельмі паказальна для падыходу ўладаў: ключавая задача — выціснуць нязгодных, хай нават коштам разбурэння працоўных структур. Спачатку людзей фактычна выштурхваюць з краіны, кажуць: «валіце, вы тут не патрэбныя», а калі пасля фізічна няма каму працаваць, пачынаюць разважаць пра «сотні тысяч мігрантаў», якія нібыта прыедуць і ўсіх выратуюць. 

Украіна як ратаванне «тут і цяпер», якое пазней ператварылася ў жыццё на фоне вайны 

— Калі вы выбіралі, куды зʼязджаць, чаму выбар упаў менавіта на Украіну? 

— Трэба разумець мой эмацыйны стан. Бо ад усведамлення, што давядзецца зʼязджаць, да прынятай пастановы прайшло літаральна пару дзён. Украіна была з разраду «хутка зʼехаць туды, дзе не дастануць, а там ужо канчаткова вызначуся». 

У мяне быў сярэдні ўзровень нямецкай, тэарэтычна можна было глядзець на Нямеччыну. Але ў Нямеччыне гэта азначала б працяглы перыяд без працы: навучанне мове, экзамены, бюракратыя. Ва Украіне беларускаму лекару ўвайсці ў сістэму тады было значна прасцей: мова падобная, дакументы афармляюцца праз зразумелыя схемы, культура медычнай працы бліжэйшая. 

Трэба шчыра сказаць: у мяне ніколі не было мары «зʼехаць назаўсёды». Максімум, пра што я думаў раней, — папрацаваць нейкі час за мяжой. Велізарную ролю адыгралі сябры і калегі. Пакуль я прыходзіў у сябе, паралельна адпраўляў рэзюмэ паводле прынцыпу «паспрабую, а там паглядзім». Дзякуючы сябрам з Адэсы прыйшла прапанова з вельмі добрымі ўмовамі, і ў нейкі момант я падумаў, што было б дзіўна ад гэтага адмовіцца. 

Думаю, адыграла ролю і адчуванне часовасці. Здавалася, што гаворка ідзе пра год-паўтара працы, а не пра незваротны намер памяняць краіну і жыццё. Украіна ў той момант выглядала як варыянт, дзе можна хутка вярнуцца да звыклай працы і не праваліцца ў шматгадовую бюракратычную яму. 

Павялічыць

— Вы пражылі ў Адэсе два гады ва ўмовах поўнамаштабнай вайны. Як выглядалі будні: праца, побыт, страхі, камунікацыя з пацыентамі? Што было самым цяжкім? 

— 24 лютага 2022 года я памятаю вельмі добра. Напярэдадні я яшчэ пераконваў калегу, што вайны не будзе: гэта вайна, якую нельга выйграць, у ёй няма ніякай логікі. Даведаўся пра пачатак фактычна з прылётаў: першыя ўдары на Адэсу былі раніцай, даволі недалёка ад нас. 

Адэсу бамбілі з першых дзён. Горад апусцеў, зʼявіліся блокпасты, чэргі, абмежаваны час працы крам. Імкліва знікла звыклая карцінка жыцця: рахункі ў банках, лагістыка, усё, што здавалася ўстойлівым. Для замежнікаў, тым больш беларусаў, гэта дадавала прыгод: маглі падрапаць машыну, спусціць колы, афіцыйныя структуры ставіліся са свядомым недаверам — такія бытавыя, але вельмі паказальныя дэталі. 

Гарызонт планавання рэзка скараціўся. Жывеш ад сённяшняга дня да канца тыдня. Калі некалькі начэй запар ідуць інтэнсіўныя абстрэлы, ты днём проста існуеш у рэжыме «хачу спаць». Быў момант, калі пасля доўгай серыі начных трывог і ўдараў «шахедаў» я лёг спаць з думкай: «Ужо прызямліся ды выбухні, толькі дай выспацца». 

Клініка пры гэтым працягвала працу. Пацыенты ўсё разумелі, мы ўсе былі ў адным інфармацыйным полі, надта абмяркоўваць ужо не было чаго — кожны жыў з тым самым узроўнем трывогі. З часам чалавек звыкае амаль да ўсяго. Я вельмі добра разумею людзей, якія цяпер працягваюць жыць у прыфрантавых гарадах: надыходзіць момант, калі вайна робіцца фонам. У выніку ва ўмовах вайны я пражыў у Адэсе крыху больш за два гады. 

— Чаму вы пакінулі Украіну? 

— Прычына бюракратычная. Я не паспеў своечасова памяняць пашпарт. У той момант, калі надышоў час падаваць дакументы на замену, зʼявіўся закон, які забараніў мяняць пашпарты за межамі Беларусі. І ўсё — ты апынаешся ў прававой дзірцы. 

У цябе ёсць дазвол на жыхарства ў краіне, дзе ідзе поўнамаштабная вайна, і ён нібыта бестэрміновы. З іншага боку, ён завязаны на дакумент, якога ты не можаш абнавіць. Амбасады няма, паехаць у іншую краіну, дзе ёсць консульства, ты не можаш, бо твой пашпарт заканчваецца. Праз нейкі час ты ператвараешся ў чалавека з пратэрмінаваным дакументам — і гэта ўжо зусім іншая рэальнасць. 

Фармальна заставаўся варыянт падавацца на прытулак. Але я ведаю літаральна адзінкавыя выпадкі, калі людзі атрымлівалі статус уцекача ва Украіне. У большасці гэта або адмовы, або гісторыя на шмат месяцаў, калі не гадоў. 

Польшча тут — вынік Дублінскага рэгламенту: прасіць ахову трэба ў першай краіне, куды ты заехаў або маеш візу. У мяне была гуманітарная віза на пашпарт, які заканчваецца, і я прыехаў у Польшчу, каб падаць заяўку на ахову і неяк скончыць гэтую гісторыю. З побытавага боку вельмі дапамагалі сябры і знаёмыя: дзе жыць, як адкрыць рахунак, як размаўляць з чыноўнікамі. 

Паміж Doctorina, клінікай і АПК: чым цяпер займаецца Станіслаў Салавей 

— Дзе вы наогул цяпер працуеце? 

— Цяпер у мяне некалькі кірункаў працы, але асноўны даход дае IT-праект Doctorina — платформа на аснове штучнага інтэлекту. Ідэя ў тым, каб распрацаваць доктара на базе ШІ, які можа закрываць медычныя патрэбы людзей, у якіх з нейкай прычыны няма доступу да лекараў: даць хуткае тлумачэнне сітуацыі, другое меркаванне або падказаць, куды звяртацца далей. 

Паралельна я падзарабляю ў польскай клініцы на пазіцыі асістэнта. Задача вельмі простая: хутчэй вывучыць мову, лепш зразумець сістэму, адаптавацца. У будучыні я хацеў бы ўсё ж вярнуцца да практыкі гінеколага. 

Свой беларускі дыплом я ў Польшчы ўжо пацвердзіў, але гэта толькі першы этап. Каб стаць лекарам-практыкам, трэба здаваць моўны экзамен, прафесійны экзамен, праходзіць стаж і потым рэзідэнтуру. Гэта гады. 

І, вядома, ёсць яшчэ праца ў Абʼяднаным пераходным кабінеце. 

— Што ўваходзіць у вашыя абавязкі ў Абʼяднаным пераходным кабінеце? 

— Мая задача ў кабінеце — гэта, найперш, блок аховы здароўя: аналіз сітуацыі, планаванне крокаў дзеля рэфармавання сістэмы, праца з уразлівымі групамі, медычная экспертыза дзеля палітвязняў. 

Пачалі мы з самага базавага: зразумець, якія рэсурсы наогул ёсць. Мы праводзілі даследаванні колькасці лекараў, бо лічбы Міністэрства аховы здароўя не супадалі з рэальнасцю. Пазней — даследаванні, датычныя медсёстраў і ўмоў працы. 

Павялічыць

Мы стараемся вывесці тэму медыцыны з рэжыму гераізацыі, калі пра медыкаў кажуць толькі як пра герояў, у рэжым нармальнага абмеркавання праблем. Бо сістэма разбураная — і яе трэба лячыць. І калі рэформы напішуць толькі медыкі, яны не спадабаюцца нікому, акрамя медыкаў. Таму мы залучаем эканамістаў, юрыстаў, пацыентаў, людзей, якія разумеюць, як уладкаваныя працэсы. Беларусь у гэтым сэнсе ўнікальная: у нас інтарэсы чыноўнікаў стаяць вышэй за інтарэсы і пацыентаў, і дактароў. 

Цяпер мы гаворым не столькі пра рэформы, колькі пра санацыю — спробу стабілізаваць сістэму ў першыя гадзіны, дні і месяцы пасля змен, каб яна проста не абрынулася. Бо «адразу лепш» не будзе. А вярнуць дактароў з эміграцыі надзвычай складана: заробкі ў медыцыне адрозніваюцца ў разы, і аб’ектыўных прычын вяртацца ў людзей няшмат. Таму важна разумець, што можна зрабіць у краіне тут і цяпер, каб сістэма не раскідалася канчаткова. 

— Вы падпрацоўваеце асістэнтам у польскай клініцы. Калі параўнаць гэты даход з тым, што вы атрымлівалі доктарам у Менску, што выходзіць? 

— Калі мы пачынаем казаць пра заробкі, розніца робіцца яшчэ больш адчувальнай. Я разумею, што асістэнт у клініцы — гэта не тое ж самае, што паўнавартасная стаўка лекара-спецыяліста. Але нават мая падпрацоўка асістэнтам тут дае больш, чым стаўка лекара ў Менску, калі пералічыць на голыя еўра. У Менску я працаваў не на адну стаўку, тут — іншы ўзровень даходу. Зразумела, што выдаткі таксама вышэйшыя: арэнда жытла ў Польшчы і ў Менску — гэта неба і зямля. Але калі казаць пра дактароў-спецыялістаў, рэзідэнтаў, то польскі доктар можа спакойна дазволіць сабе жытло, іпатэку, машыну, адпачынак, падарожжы. Для яго гэта не «ўаў, неймаверная раскоша». Гэта нармальны вынік нармальнай працы. Параўноўваць з беларускай рэальнасцю тут проста балюча. 

— Вярнуліся б вы ў Беларусь, калі б надарылася такая магчымасць? 

— Цяпер я магу шчыра сказаць: пакуль — так. Але я вельмі асцярожна стаўлюся да любых катэгарычным заяў на гэтую тэму. Жыццё і вайна паказалі: тое, што чалавек кажа, не заўсёды супадае з тым, як ён паводзіцца ў рэальнай крытычнай сітуацыі. 

Я бачыў гэта на прыкладзе Украіны. Быў лекар-украінец, які да вайны вельмі гучна казаў, што «калі пачнецца, вазьму аўтамат і пайду», а калі пачалося — праз пару дзён ён ужо валанцёрыў дзесьці пад Ратэрдамам. І быў іншы прыклад — вельмі спакойны анэстэзіёлаг-рэаніматолаг, які ніколі не біў сябе ў грудзі і жыў звычайным жыццём. Але калі да ягонага гораду пачала падыходзіць тэхніка, проста адправіў сямʼю ў Еўропу, а сам стаў хадзіць на працу з паляўнічай стрэльбай. Таму я асцярожна стаўлюся да фраз «я ніколі не…» або «я абавязкова…» 

Трэба разумець яшчэ адну рэч: чым даўжэй чалавек жыве ў іншай краіне, тым глыбей ён прарастае каранямі. Праца, мова, дзеці, школа, сацыяльныя сувязі… Калі ў цябе ўжо ёсць стабільная праца ў клініцы, распісаныя графікі дзяжурстваў на месяцы наперад, калегі, якія на цябе разлічваюць, пытанне «ці магу я заўтра ўсё кінуць і зʼехаць» перастае быць абстрактным. Гэта тычыцца не толькі дактароў, але ў медыкаў сітуацыя асабліва складаная: пацвердзіць дыплом і ўбудавацца ў сістэму — доўгі шлях, і чым далей ты на ім прасунуўся, тым даражэй каштуе рэзкі разварот.

Я вельмі добра разумею, што адсотак вяртання сярод медыкаў будзе ніжэйшы, чым сярод многіх іншых прафесій. Ужо цяпер я ўпэўнены, што значная частка калег, з якімі мы разам працуем над рэформамі, не вернецца. І гэта нармальна, ніхто не абавязаны ахвяраваць сваім жыццём і сямʼёй дзеля сімвалічнага жэсту. Таму мой сумленны адказ такі: цяпер я хацеў бы вярнуцца, калі зʼявіцца рэальная магчымасць вярнуцца ў свабодную Беларусь і быць карысным і як лекар, і як чалавек. Але канчаткова на такія пытанні адказваюць не на інтэрвʼю, а ў той момант, калі гэтая магчымасць сапраўды зʼяўляецца. 

• 11
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 0
• 1