Максім Вінярскі: Смешна чуць, што пратэсты 2020‑га адбыліся спантанна

— Хачу ўспомніць сваю першую акцыю пратэсту. Гэта быў першы Марш Свабоды — 17 кастрычніка 1999 года. Я выйшаў на яго цалкам свядома. У маёй сям'і было прынята сачыць за падзеямі ў краіне, і таму ўсе ведалі, што адбылося з Вярхоўным Саветам і калі павінны былі адбыцца прэзідэнцкія выбары. Калі першыя выбары прэзідэнта прайшлі ў 1994 годзе, то наступныя павінны былі быць у 1999-м, а не ў 2001 годзе.

Я быў у курсе таго, як адбыўся дзяржаўны пераварот, як у нашай сям'і абмяркоўвалі так званы «рэферэндум», на якім нібыта прагаласавалі за лукашэнкаўскую канстытуцыю. Было відавочна, што ўлада пераступіла ўсе магчымыя межы. Да моманту Марша Свабоды ўжо не было генерала Юрыя Захаранкі. Пазней мы даведаліся, што з ім адбылося. Ужо не было Віктара Ганчара і Анатоля Красоўскага — рэжым Лукашэнкі іх выкраў і забіў.

Было ясна, што цярпець гэта далей — значыць самаўхіляцца ад удзелу ў жыцці краіны і тым самым дзяліць адказнасць за тое, што адбываецца. Я ўжо быў паўналетні, меў права голасу і разумеў, што нясу грамадзянскую адказнасць за тое, што адбываецца. Я бачыў, што сістэма на ўсіх узроўнях звяртаецца да хлусні, запалохвання і гвалту. І зразумеў: з гэтым трэба нешта рабіць.

Спачатку я ўступіў у арганізацыю «Малады фронт», а потым пазнаёміўся з тымі, хто пазней стаяў ля вытокаў руху «Зубр»: Яўгенам Афнагелем і Паўлам Юхневічам. Некаторы час мы дзейнічалі паралельна, а ў 2004 годзе я цалкам далучыўся да «Зубра».

Усе прэзідэнцкія выбары і палітычныя кампаніі, якія праходзілі ў Беларусі, мы потым перажывалі разам у грамадзянскай кампаніі «Еўрапейская Беларусь». Так было да самага 2020 года — і, магчыма, так будзе і далей.

— Якім вы запомнілі 2020 год? Што стала для вас самым моцным уражаннем таго часу?

— Падрыхтоўка да пратэстаў 2020‑га — гэта была доўгая і, вядома, вельмі складаная і энергаёмістая праца. Смешна чуць, калі хтосьці кажа, што ўсё адбылося спантанна. 2020 год стаў нечаканасцю толькі для тых, хто «прачуўся» толькі тады і ўпершыню ўбачыў магчымасць дзейнічаць. Але «Еўрапейская Беларусь» ішла да гэтага з 2015 года. Ужо ў 2017-м, падчас пратэстаў супраць «дармаедскага» дэкрэта, сталі зразумелыя настроі людзей.

Для падрыхтоўкі да маштабных акцый пратэсту мы выкарысталі парламенцкую кампанію 2019 года. Мы разумелі, што выбараў у краіне няма, але ўсё адно стваралі ініцыятыўныя групы, вылучалі кандыдатаў, праводзілі пікеты і акцыі пратэсту — проста каб кантактаваць з людзьмі, гаварыць з імі, рыхтаваць іх да наступнага этапу барацьбы.

Таму 2020 год стаў вынікам шматгадовай працы і падрыхтоўкі. Вулічная частка кампаніі ўдалася амаль цалкам. Рэжым Лукашэнкі гэта таксама разумеў: яшчэ з 2017 года ўлады спрабавалі загадзя «зламаць» актывістаў, запалохаць, ізаляваць. Кагосьці ўдавалася нейтралізаваць, нехта знаходзіў спосабы працягваць барацьбу. Але ўсё ж у нас хапіла людзей і досведу, каб сабраць подпісы, правесці агітацыю і вывесці людзей на вуліцы.

Праблемы пачаліся, калі да пратэстаў далучыліся людзі без досведу, якія не да канца разумеюць, што такое сапраўдная барацьба за свабоду. За свабоду нельга змагацца па выхадных. Гэта стыль жыцця. На жаль, частка тых, хто ўплываў на сітуацыю, гэтага не разумела.

Шкада, што не ўдалося рэалізаваць кампанію эканамічных страйкаў. Людзі зразумелі, што без гэтага не абысціся, але ўжо пасля таго, як па вулічных пратэстах быў нанесены цяжкі ўдар. Шмат лідараў унутры краіны апынуліся ў турмах або пад пастаянным ціскам. Калі стала ясна, што на вуліцах немагчыма працягваць барацьбу, людзі прыйшлі да высновы, што трэба поўнае спыненне супрацоўніцтва з рэжымам — праз страйкі і эканамічны ціск.

Калі б гэтае разуменне прыйшло ў пачатку жніўня 2020 года, думаю, сёння мы жылі б у свабоднай краіне.

— Што дапамагала захоўваць сілы і ўнутраную свабоду ў няволі?

— Трэба разумець, што ніхто з нас не змагаецца ў адзіночку. Вакол заўсёды ёсць людзі — тыя, каго ты выбраў сам, і тыя, хто апынуўся побач па волі абставінаў. Крыніцай сілы ў няволі становяцца менавіта людзі побач.

Пазбаўленне свабоды — гэта не заўсёды поўная ізаляцыя. Большую частку часу ты знаходзішся з іншымі людзьмі. І важна шукаць апору ў іх станоўчых якасцях, падтрымліваць іх, а не ўпадаць у роспач. Калі табе нехта дапамог, ты сам павінен быць гатовы дапамагчы. Трэба пашыраць аптымізм, а не песімізм.

Гэта тое, чаго найбольш баяцца прыслужнікі рэжыму. У калоніях вязням нават забараняюць дзяліцца паміж сабой чымсьці — цукеркай, шакаладкай. За гэта маглі адправіць у ШІЗА. Рэжым баіцца менавіта ўзаемадапамогі і салідарнасці паміж людзьмі.

Таму не варта чакаць дапамогі — паспрабуй зрабіць нешта сам. Калі ты ўжо апынуўся там, азірніся вакол: каму і чым можаш дапамагчы. Пабачыўшы гэта, іншыя зробяць тое самае. Гэта як снежны ком, які немагчыма спыніць ніякімі пакараннямі.

Прынцыпы, паводле якіх варта жыць, каб прайсці гэты шлях, даўно вядомыя: «Не вер, не бойся, не прасі».

Не вер турэмшчыкам і іх прыслужнікам. Не бойся пагроз. І не прасі нічога ў тых, хто ўзурпаваў уладу. Дарэчы, менавіта гэта найбольш раздражняе турэмшчыкаў. Яны хочуць, каб ты залежаў ад іх, пастаянна нешта прасіў. А калі чалавек ігнаруе іх «дробныя падачкі» і спакойна трымаецца, яны страчваюць над ім уладу.

— Ваша «вызваленне» аказалася гвалтоўнай дэпартацыяй. Што вы адчулі, калі замест вяртання на свабоду вас вывезлі з роднай краіны?

— З аднаго боку, гэта абсалютны негатыў. Чарговае «дно», калі людзей незаконна пазбаўляюць грамадзянства, нават не спрабуючы прыкрыцца законам.

Але адначасова я адчуў радасць, калі ўбачыў побач сваіх сяброў: Яўгена Афнагеля, Андрэя Войніча, Дзмітрыя Казлова, Мікалая Статкевіча, Генадзя Фядыніча, Уладзіміра Мацкевіча. Мы столькі гадоў ішлі разам, і ў той момант мне было проста радасна зноў бачыць гэтых людзей.

Усе, хто сёння ўдзельнічае ў рэпрэсіях, павінны разумець: свет маленькі і круглы. За ўсё давядзецца адказаць. Тыя, хто апраўдваюцца «загадамі», не пазбегнуць адказнасці. І калі не сёння, то пасля падзення рэжыму, калі ўлада вернецца да народа, яны стануць перад законам. Тады, па меншай меры, з імі зробяць па справядлівасці.

— Што, на ваш погляд, змянілася ў беларускім грамадстве за апошнія гады?

— Падчас нашага выдварэння асабліва відаць, як павінен сябе паводзіць чалавек, які адчувае адказнасць за краіну. Гэта паказаў прыклад Мікалая Статкевіча. Ён разумеў наступствы, але не дазволіў сябе гвалтоўна вывезці. Гэта ўчынак сапраўднага лідара.

На гэтым фоне дзіўна выглядаюць тыя, хто да канца не адказалі на пытанні, якія ім былі зададзеныя, а цяпер робяць выгляд, што «адказваюць за краіну». Ёсць людзі, якія стараюцца адцягнуць увагу грамадства ад галоўнага — ад таго, што ў Беларусі не спыненыя палітычныя рэпрэсіі.

Увесь гэты «гандаль» лёсамі палітвязняў мог бы мець сэнс, калі б ён вёў да сапраўдных палітычных перамен — спынення рэпрэсій і вызвалення ўсіх зняволеных. Але таргавацца за тое, дзе будуць знаходзіцца адзін-два чалавекі, — у калоніі, у высылцы ці пад хатнім арыштам, — нельга назваць вызваленнем.

Мы выходзілі не дзеля грантаў і пасад. Мы выходзілі, каб змянілася жыццё краіны. Гэты працэс не імгненны. Да нас былі людзі, якія плацілі свабодай, здароўем, а часам і жыццём за шанец Беларусі на будучыню. Будуць людзі і пасля нас. Важна разумець, на чыім ты баку: на баку марыянетак, занепакоеных асабістым піярам, ці на баку тых, хто насамрэч гатовы несці адказнасць за будучыню Радзімы.

— Што б вы хацелі сказаць беларусам — і тым, хто застаўся ў краіне, і тым, хто за мяжой?

— Палітычная сітуацыя вакол нашай краіны можа змяніцца ў любы момант. Для мяне несумненна адно — я збіраюся вярнуцца ў Беларусь. Будучыня краіны хвалюе мяне не меней, чым раней, а, мабыць, нават больш.

Я ўпэўнены, што ў нас ёсць шанец вырашыць гэтую праблему і вярнуць краіну сабе. Галоўнае цяпер — не ўпадаць у істэрыкі, не шкадаваць сябе, не займацца самакапаннем. У нас ёсць краіна, і ў нас ёсць абавязак за яе змагацца.

І я перакананы — у гэтай барацьбе мы абавязкова пераможам.

• 3
• 1
• 0
• 1
• 0
• 0
• 0
• 1