Літаратура

«Ці трэба быць шчырым з бандытамі і дзікімі звярамі?»

Жыццё албанскага пісьменніка Ісмаіля Кадарэ, які памёр ва ўзросце 88 гадоў, паказвае складанасці маральнага выбару ў часы дыктатуры, маўчанне і калабарацыю.

Ismail Kadare Ізмаіль Кадарэ Исмаил Кадаре
Измаиль Кадарэ. 2002 год. Фота: Wikimedia Commons

1 ліпеня ў сталіцы Албаніі Тыране памёр Ісмаіль Кадарэ — адзін з нешматлікіх аўтараў гэтай балканскай краіны, які вядомы ва ўсім свеце. Творы пісьменніка перакладзеныя больш чым на 45 моваў свету. Пра яго расказвае Le Monde.

Вечныя падазрэнні ў двухсэнсоўнасці

Родным горадам Кадарэ з'яўляецца Гіракастра, якая цяпер унесеная ў спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА. Горад таксама з'яўляецца радзімай колішняга албанскага дыктатара Энвера Ходжы. Здавалася, што гэта проста супадзенне, але, як сам пісьменнік адзначаў, яго вельмі часта цягнула туды — да Ходжы, дыктатуры, палітычнай гісторыі краіны.

Пісьменніка часта прасілі растлумачыць, як яму ўдавалася падмануць рэжым ці пайсці з ім на кампраміс. У адным з інтэрв'ю Le Monde у 2001 годзе Кадарэ не хаваў стомленасці ад неабходнасці пастаянна адбівацца ад абвінавачванняў у двухсэнсоўнасці на свой адрас.

«Мне непрыемна марнаваць столькі энергіі на размовы пра гэта. Па сутнасці, людзі ў мяне пытаюцца, як я выбраўся з сістэмы жывым. Але цябе маглі расстраляць за дробязі, дык навошта я павінен быў ахвяраваць сабой? Маралісты кажуць мне: «Вы былі няшчырыя з дыктатарамі». Але ці трэба быць шчырым з бандытамі і дзікімі звярамі?»

Па словах самога пісьменніка, ягоная шчырасць праяўлялася ў яго творчасці, якая пачыналася з паэзіі. Свае першыя вершы ён напісаў у 12 гадоў.

Пасля заканчэння гісторыка-філалагічнага факультэта Тыранскага ўніверсітэта Кадарэ вучыўся ў Літаратурным інстытуце імя Максіма Горкага ў Маскве.

Уражанні пра той перыяд ён адлюстраваў у сваім рамане «Змярканне стэпавых багоў» (Muzgu i perendive të stepes, 1978). Але вучобу ў Маскве ён быў вымушаны пакінуць пасля таго, як Албанія ў 1960 годзе разарвала адносіны з СССР. Пра той разрыў ён расказаў у рамане «Зіма вялікай адзіноты» (Dimri i vjetmisë së madhe, 1973).

У адным з інтэрв'ю Le Monde у 2015 годзе пісьменнік, згадваючы той час, адзначыў:

«Было сюррэалістычна бачыць, як камуністычная краіна пакідае «сям'ю», каб заставацца афіцыйна сталінскай. Гэта быў камунізм супраць камунізму».

У Тыране Кадарэ пачаў кар'еру журналіста. Выдаў дзве кнігі паэзіі. А калі яму было 27 гадоў, быў апублікаваны ягоны першы раман — «Генерал мёртвай арміі» (Gjenerali i ushtrisë së vdekur, 1963). Галоўны герой кнігі, італьянскі генерал, адпраўляецца ў Албанію для пошукаў парэшткаў італьянскіх салдат, якія загінулі ў гэтай краіне падчас Другой сусветнай вайны.

Раман рэзка вылучаўся на фоне тагачаснай албанскай прозы, таму на пісьменніка абрынуўся шквал крытыкі. Калегі абвінавачвалі Кадарэ ва ўнясенні заходняга дэкадансу ў нацыянальную літаратуру. Пісьменнік, які абраў героем сваёй кнігі «агента імперыялізму», таксама выклікаў падазрэнні ў спецслужбаў Албаніі. Але сусветны поспех рамана выратаваў Кадарэ.

Пісаць «нармальную» літаратуру

Жывучы ва ўмовах самага жорсткага ў той час таталітарнага рэжыму ў Еўропе, пісьменнік плённа працаваў. Ім было створана каля 50 твораў, якія па-рознаму ўспрымаліся. Для некаторых гэта былі творы, у якіх ён выказвае супраціў і актыўны ўдзел у барацьбе, для іншых — творы, якія, магчыма, падтрымліваюць таталітарны рэжым.

Так, раман «Канцэрт у канцы сезону» (Koncert ne fund të stinës, 1988), выдадзены ўжо пасля смерці дыктатара Ходжы, выклікаў абвінавачанні аўтара ў тым, што ён спрабуе паказаць у лепшым свеце рэжым дыктатара.

У адным з сваіх выступленняў у 1996 годзе пісьменнік патлумачыў, што ніколі не хацеў займацца нічым іншым, як пісаць «у жахліва складаных умовах» «нармальную» літаратуру.

У 1990 годзе Кадарэ атрымаў палітычны прытулак у Францыі. Але галоўнай тэмай яго творчасці працягвалі заставацца Албанія і Балканы. Ён натхняўся творчасцю Гамэра, Эсхіла і грэчаскіх класікаў, міфамі і абрадамі роднай краіны. І адначасова пісьменнік падсілкоўваўся Шэкспірам, Сэрвантэсам і Гётэ.

Як адзначае аўтар артыкула, творы Кадарэ асуджалі ўсе формы таталітарызму незалежна ад таго, існаваў ён у Асманскай імперыі, пры фашысцкіх рэжымах ці пад уладаю Ходжы. Але гэта пісьменнік рабіў амаль заўсёды ў незвычайнай ці метафарычнай форме з беспрэцэдэнтнай глыбінёй рэзкасці, вастрынёй і іроніяй. Як Гулівер, які згубіўся сярод камуністаў.

Пасля падзення дыктатуры некаторыя хацелі бачыць у пісьменніку будучага лідара краіны. Але Кадарэ ніколі не праяўляў схільнасці да палітычнай актыўнасці. Перадусім ён хацеў быць пісьменнікам.

Каментары

Цяпер чытаюць

«Ты зачапіла маю радзіму — і гэта подла». Рэперка з Беларусі запісала адказ Інстасамцы. Моладзь цяпер масава здымае пад яго тыктокі2

«Ты зачапіла маю радзіму — і гэта подла». Рэперка з Беларусі запісала адказ Інстасамцы. Моладзь цяпер масава здымае пад яго тыктокі

Усе навіны →
Усе навіны

Расія і Украіна завяршылі перамовы ў Стамбуле. Яны ішлі каля 40 хвілін2

Сусветная зорка Джэйсан Дэрула заехаў у Беларусь. Прэм’ер Турчын вадзіў яго па Доме ўрада16

Міністр замежных спраў Літвы заступіўся за Офіс Ціханоўскай14

Стась Карпаў расказаў пра ўласную траўму, звязаную з дыкам54

«Мы думалі, што гэта ненадоўга». Што беларусам трэба вынесці з тактоўных намёкаў літоўцаў пра мову61

У Мінску з'явілася алея аўтарскіх лавак, створаная па эскізах школьнікаў ШМАТ ФОТАЎ7

«У нас татальнае падзенне». Прадстаўніца дырэктарата Bysol пракаментавала скандал са Стрыжаком36

Літоўскае тэлебачанне падкрэсліла, што ні Ціханоўская, ні яе прэс-сакратарка дагэтуль не валодаюць літоўскай мовай89

Арышт, СІЗА і тры гады «хіміі» за 4 фота расійскай вайсковай тэхнікі. Мікіта Лосік расказаў сваю гісторыю2

больш чытаных навін
больш лайканых навін

«Ты зачапіла маю радзіму — і гэта подла». Рэперка з Беларусі запісала адказ Інстасамцы. Моладзь цяпер масава здымае пад яго тыктокі2

«Ты зачапіла маю радзіму — і гэта подла». Рэперка з Беларусі запісала адказ Інстасамцы. Моладзь цяпер масава здымае пад яго тыктокі

Галоўнае
Усе навіны →

Заўвага:

 

 

 

 

Закрыць Паведаміць