Niadaŭna apublikavanyja Vilenskim biełaruskim muziejem fotazdymki i skany dajuć mahčymaść bližej razhledzieć detali pachavańnia Franciška Alachnoviča, praviedzienaha ź niezvyčajnym dla taho času razmacham.
Vilenski biełaruski muziej imia Ivana Łuckieviča apublikavaŭ u internecie kalekcyju z 711 materyjałaŭ, jakija achoplivajuć 1890—1950-ja hady. Siarod ich — paštoŭki, listy, dziońniki, kanśpiekty, histaryčnyja fotazdymki, tvory žyvapisu i hrafiki, vyšyŭki, a taksama drobnyja drukavanyja materyjały: recepty, bilety, kvitancyi, ulotki, navat zasušanyja kvietki. Asobnaje miesca zajmajuć knihi i pieryjodyka, što vychodzili ŭ Vilni ŭ 1920—1940-ja hady.
Siarod ich taksama fotazdymki z pachavalnaj pracesii, jakaja pravodziła ŭ apošni šlach viadomaha biełaruskaha dramaturha Franciška Alachnoviča.
Francišak Alachnovič (1883—1944) byŭ adnym z pačynalnikaŭ sučasnaj biełaruskaj dramaturhii i teatra. Jaho tvory stavilisia ŭ Biełarusi, Łatvii, Čechii i asabliva ŭ trupie Uładzisłava Hałubka. Za značny ŭniosak u sceničnaje mastactva jaho nazyvali «baćkam najnoŭšaj biełaruskaj dramaturhii». Alachnovič byŭ nie tolki dramaturham, ale i publicystam, prazaikam, arhanizataram teatralnaha ruchu. Asablivaje miesca ŭ jaho spadčynie zajmaje apovieść «U kapciuroch HPU» — adzin ź pieršych u śviecie mastackich tvoraŭ, napisanych čałaviekam, jaki prajšoŭ praz savieckija łahiery, i zaśviedčyŭ tamtejšyja paradki z ułasnaha dośviedu. Kniha zrabiła jaho viadomym daloka za miežami Biełarusi i stała važnym dakumientam epochi.
Padčas Druhoj suśvietnaj vajny Alachnovič pracavaŭ u Vilni, ale ŭ składanych i niebiaśpiečnych umovach apynuŭsia pamiž niekalkimi palityčnymi siłami. 3 sakavika 1944 hoda jaho zastrelili ŭ jahonaj kvatery na vulicy Jasinskaha, za šeść dzion da 61-hodździa.
Chto mienavita stajaŭ za hetym zabojstvam, tady dakładna nie było viadoma: adny krynicy prypisvali jaho savieckim partyzanam (što paćvierdzili sučasnyja daśledavańni), inšyja — Armii Krajovaj ci navat niemcam.
Zabojstva «biełaruskaha Maljera» ŭskałychnuła biełarusaŭ Vilni. Pachavańnie adbyłosia ź vialikaj uračystaściu i sabrała šmat vilenčukoŭ, pieratvaryŭšy jaho ŭ adzin z najbolš značnych momantaŭ u hramadskim žyćci biełarusaŭ Vilni za časami niamieckaj akupacyi i, badaj, apošni praz chutkaje nastupleńnie savieckaj armii.
Pra pachavańnie pisaŭ i akupacyjny časopis «Novy šlach» (№6), numar jakoha taksama apublikavany ŭ volnym dostupie Vilenskim muziejem:
«Vilnia nie bačyła jašče takich biełaruskich pachovinaŭ, jakija byli dla Fr. Alachnoviča. Vialikija pachoviny byli dla piśmieńnika Jadvihina Š. (Antona Lavickaha) u 1922 h.; vialikimi byli pachoviny dla pieśniara Kazimira Svajaka (ks. Kanstancina Stepoviča) u 1926 hodzie, ale takich pachovinaŭ Biełarusa, jakija Vilnia ŭbačyła 8-ha sakavika 1944 hodu dla Franciška Alachnoviča, jašče nie było. Amal usia Biełaruś pryniała ŭ ich udzieł.
Na čale chaŭturnaha pachodu pasiarod žyvych kvietak byŭ kryž; za kryžam školnaja moładź niesła 26 viankoŭ, ź ich 22 ad biełarusaŭ, 3 ad niemcaŭ i 1 ad lićvinoŭ. Na čale byŭ niesieny vielmi darahi vianok ad Prezidenta Centralnaje Rady Biełarusi — praf. Radasłava Astroŭskaha; za im byŭ niesieny vianok ad Hienieralnaha Kamisara Biełarusi i dalš i dalš vianki i vianki. Za viankami strojnymi čaćviorkami išli moładź z usich vilenskich biełaruskich škołaŭ; za škołami arkiestry, za imi duchavienstva, za jakim čatyry kani ciahnuli abvity biełaruskimi nacyjanalnymi ściahami karavan.
Za karavanam pasoŭvałasia mora narodu, jaki pryjšoŭ ušanavać Franciška Alachnoviča. Heta byli ŭ poŭnym značeńni hetaha słova hrandyjoznyja pachoviny biełaruskaha patryjoty».
Fotazdymki z pachavańnia Franciška Alachnoviča, vykładzienyja muziejem, pieradajuć uračystaść i maštab hetaha dnia, jaki staŭ padziejaj dla ŭsiaho biełaruskaha asiarodku Vilni. Usie šeść zdymkaŭ zrobleny na byłym Jurjeŭskim praśpiekcie (ciapier heta praśpiekt Hiedymina), Kafiedralnaj płoščy i samich mohiłkach.
Usie hetyja fotazdymki zachavalisia dziakujučy siamiejnamu albomu Mirasłavy Rusak, jakaja źbierahła ŭnikalnyja śviedčańni taho dnia. U nievialikich pa pamiery, ale vyraznych kadrach paŭstaje žałobnaje šeście, na čale jakoha jechaŭ raskošny katafałk, na jakim stajała truna ź niabožčykam, pakrytaja bieł-čyrvona-biełym ściaham. Nie aŭtamabil, a sapraŭdnaja čornaja kalaśnica z bałdachinam z čornaha aksamitu, u jakuju byli zaprežany čaćviora koniej z čornymi velumami na ahłoblach. Koniej viali čaćviora mužčyn u doŭhich šynialach ź vialikimi huzikami i dvuchvuhołkach na hałovach, jašče dvoje išli abapał truny.
Za katafałkam, jaki ruchaŭsia pavolna, išli pradstaŭniki biełaruskaj intelihiencyi i kałabaracyjanisckich struktur. Na adnym z zdymkaŭ možna paznać Radasłava Astroŭskaha, tady prezidenta Biełaruskaj centralnaj rady, i Juryja Sabaleŭskaha, jaje druhoha vice-prezidenta, — śviedčańnie taho, što raźvitańnie adbyvałasia na najvyšejšym «dziaržaŭnym» uzroŭni.
Taksama na adnym sa zdymkaŭ razam sa školnikami možna paznać dyrektara nastaŭnickaj sieminaryi ŭ Vilni Anatola Karniuka.
Apošni sa zdymkaŭ pakazvaje pachavalnuju pracesiju ŭžo za bramaj luteranskich mohiłak. Fotazdymak fiksuje momant, kali biełaruskija dziejačy pranosiać trunu pa mohiłkavych ściežkach da mahiły. Abapał prachodu stajać rady školnaj moładzi.
Ahulnuju karcinu dapaŭniajuć źviestki i zdymki z artykuła pra pachavańnie ŭ časopisie «Novy šlach».
Nad mahiłaj vystupiŭ staršynia Biełaruskaha nacyjanalnaha kamiteta ŭ Vilni doktar Balasłaŭ Hrabinski. Jon skazaŭ, što pamiać pra Franciška Alachnoviča zastaniecca viečnaj, a jahonaja mahiła budzie miescam pilihrymak dla biełarusaŭ. Nie spraŭdziłasia.
Alachnovič niekalki razoŭ uratoŭvaŭsia ad balšavikoŭ, ale jany zaŭsiody viartalisia pa jaho dušu. Jany zmahli dastać jaho navat paśla śmierci: u 1960 hodzie mohiłki byli źniesieny savieckimi ŭładami i pieratvorany ŭ park.
Tolki ŭ časy pierabudovy ŭ 1989 hodzie adbyłosia simvaličnaje pierapachavańnie biełaruskaha dramaturha na mohiłkach Rosy, dzie siońnia staić pomnik-kienataf.
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary
Ale ž zapytajcie ŭ "novaj chvali" babarykancaŭ i cichanoŭcaŭ (pra łukamolcaŭ i kazać niama čaho), to vielmi niašmat chto ź ich pryhadaje chto taki Alachnovič. Tamu sapraŭdy, jak tut i pisali sami - nie spraŭdziliś słovy pra praciahłuju pamiać