Смерць удовам. Археолаг расказаў пра знаходку, якая сведчыць пра жудасны звычай першых славян на Беларусі

На навуковай канферэнцыі, на якой у маі 2025 года беларускія археолагі падвялі вынікі раскопак за мінулы год, загадчык Цэнтра археалогіі Беларусі Інстытута гісторыі НАН Аляксей Аўласовіч расказаў пра цікавыя знаходкі. Некаторыя з іх прыводзяць да непрыемных высноў, заўважыў тэлеграм-канал «De facto. Беларуская навука».

Сярод іншага навуковец расказаў, што ў час даследаванняў курганных могільнікаў на Магілёўшчыне было раскапана некалькі насыпаў, у якіх археолагі выявілі цікавыя дахрысціянскія матэрыялы першых славян.

Гэтыя славяне засялілі тэрыторыю Магілёўшчыны ў другой палове X стагоддзя і пазней трансфармаваліся ў племя радзімічаў.

У адным кургане знойдзены кальцынаваныя косці адразу дваіх чалавек, як мяркуецца, мужчыны і жанчыны. Аўласовіч робіць здагадку, што гэта, магчыма, было пахаванне мужа з жонкай.

«Не выключана, што яе муж памёр першы, а яе забілі і спалілі разам з ім. У тыя часы гэта было ўзаконеным, таму што язычнікі верылі, што пасля смерці жанчына можа трапіць на нябёсы толькі з мужчынам», — тлумачыць археолаг.

Смерць удовам

Звычай славян, калі ўдовы прыносіліся ў ахвяру падчас пахавання сваіх мужоў, вядомы з апісанняў іншаземных аўтараў. Праўда, у іх найчасцей самі ўдовы здзяйснялі рытуальныя самазабойствы, бо такі ўчынак лічыўся адзіным правільным для набожнай жонкі.

Візантыйскі трактат «Стратэгікон Маўрыкія», напісаны на мяжы VI і VII стагоддзяў, змяшчае згадкі пра побыт і звычаі двух роднасных плямёнаў — склавінаў і антаў. Паводле меркавання большасці даследчыкаў, гэтыя плямёны былі продкамі паўднёвых славян, якія ўжо тады жылі ўздоўж Дуная.

«Жонкі іхнія цнатлівыя звыш усякай чалавечай прыроды: так што многія з іх смерць мужоў сваіх лічаць уласнай смерцю і добраахвотна душаць сябе, бо не лічаць жыццём удаўство», — піша аўтар візантыйскага трактата.

У сэнсе зберагаюць высокую мараль і чысціню, добрасумленнасць, а не захоўваюць палавую нявіннасць

Рытуальнае самазабойства славянскіх удоў апісвае і навуковец-энцыклапедыст Ібн Руста, які жыў у другой палове IX — пачатку X стагоддзя:

«І калі ў нябожчыка былі тры жонкі, і адна з іх сцвярджае, што асабліва кахала яго, яна прыносіць да яго цела два слупы, якія забіваюць стаяком у зямлю, пасля кладуць трэці слуп упоперак, прывязваюць пасярэдзіне гэтай перакладзіны вяроўку. Яна становіцца на лаўку і канец вяроўкі завязвае вакол сваёй шыі. Пасля таго, як яна так зробіць — лаўку прымаюць з-пад яе, і яна застаецца павешанай, пакуль не задушыцца і не памрэ, пасля чаго яе цела кідаюць у агонь, дзе яна і згарае».

Падобныя апісанні ёсць і ў творах іншых падарожнікаў. Розніца — толькі ў дэталях: адных жанчын закопвалі жыўцом у зямлю, іншых спальвалі на пахавальных вогнішчах. Спосаб забойства залежаў ад традыцый канкрэтнага славянскага племя і ад сацыяльнага статусу памерлага. Так, разам з багатымі славянамі часта хавалі не толькі жонак, але і слуг.

Напрыклад, каля Чарнігава археолагі знайшлі старажытнае пахаванне, якое атрымала назву «Чорная магіла» — курган X стагоддзя, у якім два знатныя ваяры знайшлі вечны спачын разам з жанчынамі, рабамі, каштоўнымі рэчамі і зброяй.

У апошні час гэтая назва на слыху ў беларусаў — знойдзеныя там шлемы далі назву цэлай групе аналагічных шлемаў тыпу «Чорная магіла», выяўленых ва Усходняй Еўропе. Найлепш захаваны сярод іх — шлем, знойдзены ў Бярэзіне пад Бабруйскам у 2019 годзе.

Яшчэ адзін арабскі географ — Аль-Масудзі — у першай палове X стагоддзя напісаў навуковую працу «Залатыя капальні», у якой спрабаваў зразумець прычыны рытуальных самазабойстваў, што здзяйснялі славянкі падчас пахавання сваіх мужоў. 

«Калі памірае мужчына, то спальваецца з ім жонка ягоная жывой; калі ж памірае жанчына, то муж не спальваецца. А калі памірае халасты, то яго жэняць пасля смерці. Жанчыны іхнія хочуць свайго спалення для таго, каб увайсці з імі ў рай…» — адзначаў Аль-Масудзі.

• 5
• 1
• 2
• 6
• 9
• 4
• 2
• 2