Наталка Бабіна: “У барацьбе паміж дабром і злом павінна быць больш рашучасьці”
З Наталкай Бабінай, аўтаркай кнігі “Крыві не павідна быць відна”, гутарыць Міхась Скобла.
“Я пішу ад радасьці, што жыцьцё – цудоўнае”
Міхась Скобла: “Наталка, я віншую вас з выхадам першай (і таленавітай!) кнігі. У свой час Уладзімер Караткевіч прызнаваўся, што пачаў пісаць ад злосьці. Злаваўся ён на шэрасьць і бездапаможнасьць сучаснай яму беларускай літаратуры – дэбютаваў ён у 1950-я гады. А ў вас, часам, ня той самы пабуджальны матыў да пісаньня?”
Наталка Бабіна: “Бачыце, Міхась, як цікава... Гавораць, што злосьць – гэта контрапрадуктыўнае, нэгатыўнае пачуцьцё. Але як добра ўсё ж такі, што Караткевіч раззлаваўся, і ў выніку ў нас зьявіўся такі магутны пісьменьнік, апора нацыянальнай літаратуры. Не, я пішу не ад злосьці. Я б сказала, што я пішу хутчэй ад радасьці. Ад радасьці, што жыцьцё такое цудоўнае. Яно бывае і цяжкае, і несправядлівае, і невыноснае, але яно – цудоўнае. Памятаеце, у рамане “Сільва” францускага пісьменьніка Вэркора ёсьць гераіня, якая з маладзенькай лісічкі ператварылася ў маладзіцу. Яна стала чалавекам, яна спасьцігае сьвет людзей і – злуецца ад таго, што людзі нічога ня ведаюць, не разумеюць, навошта жывуць, навошта паміраюць. Яна ўражаная: як можна жыць, нічога гэтага ня ведаючы?! Мне здаецца, што якраз літаратура, хоць і не найпростым, а апасродкаваным чынам, адказвае на гэтая галоўныя пытаньні. І мне пытаньні гэтыя цікавыя. Пошук адказаў на іх складае для мяне радасьць жыцьця. Каб адказаць на гэтыя пытаньні, перш за ўсё для сябе, я і пішу свае аповеды”.
“У сваім дзьвюхмоўі я ня бачу вялікай бяды”
Скобла: “І сапраўды, вашы героі – дзейсныя, яны прагнуць жыць... Наталка, прызнаюся, хоць мы з вамі і не былі знаёмыя да сустрэчы ў студыі, аднойчы вы мяне напалохалі. Гадоў колькі таму я прачытаў у часопісе “Архэ” ваша апавяданьне і быў ім уражаны. А пад апавяданьнем я знайшоў інфармацыю, што “Наталка Бабіна піша па-беларуску і па-ўкраінску”. І – спалохаўся. Спалохаўся, што ваш відавочны талент заўважаць украінцы і звабяць да сябе. Разьвейце мой колішні страх і супакойце сваіх чытачоў тым, што Бабіна – беларуская і толькі беларуская пісьменьніца!”
Бабіна: “Дзякуй вам за такія цёплыя словы. Але і ваш страх, і страх чытачоў занадта перабольшаны. Не такая ўжо Бабіна цаца, каб за яе змагаліся беларуская і ўкраінская літаратуры. А калі сур’ёзна, то й сапраўды, я пішу і па-беларуску, і па-ўкраінску. Па-беларуску пішу больш, па-ўкраінску – менш. І пісаць на дзьвюх мовах я буду працягваць, калі гэта ў мяне будзе атрымлівацца. Ведаеце, ва Ўкраіне ёсьць цікавасьць да беларускай літаратуры. Мой новы раман “Рыбін горад”, які я нядаўна скончыла, спачатку знайшоў выдаўца ў Кіеве. Хоць ён напісаны па-беларуску. У Кіеве ён выйдзе ў выдавецтве “Зялёны пёс”.
Скобла: “Гэта аўтапераклад?”
Бабіна: “Не, я вырашыла, што перакладаць павінен чалавек, які знаходзіцца ва ўкраінскай моўнай стыхіі. За пераклад узяўся мой добры сябра, украінскі журналіст і філёзаф Віталь Панамароў. Украінскую мову я вельмі люблю, нават лічу яе гэткай самай роднай, як і беларускую мову. Таму адмаўляцца ад таго, каб пісаць па-ўкраінску, я ня бачу сэнсу. Ня трэба за гэта папракаць, ня трэба гэтага баяцца, наадварот, трэба радавацца, мы ж роднасныя народы. Вельмі добра, калі ўкраінцы і беларусы ўзаемна цікавяцца беларускай і ўкраінскай літаратурамі”.
Скобла: “Згодны. Але вас ва Ўкраіне будуць успрымаць не як беларускую, а як украінскую пісьменьніцу... Скажыце, і па-ўкраінску вы пішаце такія самыя выдатныя апавяданьні, як і па-беларуску?”
Бабіна: “Тут мне цяжка меркаваць. Хай вам пра гэта скажуць тыя, хто чытаў мае ўкраінскія апавяданьні. Хоць па-ўкраінску я больш пішу эсэ. Ну, і ёсьць некалькі невялічкіх апавяданьняў. У сваім дзьвюхмоўі я ня бачу вялікай бяды. Проста так склалася.”.
“На мяне найбольш паўплывала сумежжа цывілізацый”
Скобла: “Вы паходзіце зь Берасьцейскага раёну. Гэта цікавы рэгіён, які знаходзіцца на памежжы Беларусі, Украіны і Польшчы. Як вы лічыце, ці дапамагае таленту самавыяўляцца судакрананьне адразу зь некалькімі культурамі? Ці спрыяе росквіту, так бы мовіць, перакрыжаванае апыленьне?”
Бабіна: “Тут можна прывесьці яшчэ адно біялягічнае параўнаньне. Ёсьць такая зьява, біялягічны гэтэрозіс – калі гібрыды першага пакаленьня атрымліваюцца лепшымі, чым зыходныя гатункі расьлінаў. Вядома, ж тое “апыленьне”, пра якое вы кажаце, дапамагае. Але калі гаварыць пра мяне асабіста, то яшчэ большае ўражаньне, чым сумежжа дзяржаваў, на мяне зрабіла сумежжа цывілізацый. Я яшчэ пабачыла мяжу паміж старой цывілізацыяй, якая сягае сваімі каранямі ў 16-17 стагодзьдзі й якая на працягу стагодзьдзяў не зьмянялася, і цывілізацыяй новай. Нашы продкі жылі-жылі-жылі і дажыліся да, скажам, міжваеннага часу, так? Потым атрымалася вялікая ломка, якую я для сябе вызначаю паняткамі: прагрэс, гігіена, саветы. І пачалася новая цывілізацыя, у якой жывем цяпер мы. Я выразна бачыла мяжу паміж старой і новай цывілізацыямі. І вось гэтае сумежжа цывілізацыяў было для мяне больш заўважным і шматзначным, чым сумежжа народаў і дзяржаваў”.
Скобла: “Часам нашы крытыкі гавораць пра засільле ў беларускай літаратуры празаікаў-мужчынаў. Ці існуе, на ваш погляд, гэткая праблема, ці вы ня дзеліце літаратуру на жаночы і мужчынскі роды?”
Бабіна: “Не дзялю абсалютна і ня бачу ніякага засільля. Літаратура альбо ёсьць, альбо яе няма. І я ня бачу абсалютна ніякай розьніцы: хто піша – мужчына ці жанчына. І той, і тая “пішуць, як дышуць” – паводле Булата Акуджавы. Такой праблемы, на мой погляд, папросту не існуе”.
“Літаратурная праўда палягае не ў кааліцыі фактаў”
Скобла: “У некаторых вашых апавяданьнях дзеяньне адбываецца ў Чачэніі, Эквадоры, Босьніі, Курдыстане. Вы нават пішаце ад імя курда! Калісьці добры дзіцячы пісьменьнік Янка Маўр апісваў Новую Гвінэю, другія выспы Акіяніі і пры гэтым ніколі не выяжджаў за межы Беларусі. Але Маўр быў выдатным эспэрантыстам і спасьцігаў сьвет з дапамогай міжнароднай мовы эспэранта. А вы?”
Бабіна: “А нашто фантазія, нашто сіла ўяўленьня? Якраз для таго, каб спасьцігнуць тое, што ты ніколі ня бачыў. Вядома ж, калі цікаўлюся нейкай тэмай, працую над ёй, я зьбіраю факты, зьбіраю інфармацыю. Рознымі спосабамі. Але ўся штука вось у чым. Праўда – яна не ў кааліцыях фактаў, літаратурная праўда ляжыць па-за фактамі. І калі атрымаецца так, што з назьбіранай кааліцыі фактаў пра, скажам, Эквадор, дзе я сапраўды ніколі не была, раптам выбухае нешта, і ты зможаш гэта нешта злавіць і перанесьці на старонку, то вось яна і атрымліваецца – праўда літаратурнага твора”.
А калі браць курдаў, то паміж імі і беларусамі многа агульнага. І беларусы, і курды цяпер (хоць у розных ступенях) фармуюць сваю нацыю, змагаюцца са зьнешнімі абставінамі, каторыя не заўсёды спрыяльныя, а часта і трагічныя. Таму “пісаць ад імя курда” ня так ужо й складана”.
Скобла: “У вашым апавяданьні “Словы, якія я чакаю” сюжэт завязваецца ў 16 стагодзьдзі і працягвае разьвівацца ўжо ў наш час. А дзе вам больш утульна – у далёкім 16-м ці ў 21 стагодзьдзі?”
Бабіна: “Тут я вазьму на сябе сьмеласьць адрасаваць вас да майго рамана “Рыбін горад”, у якім дзеяньне адбываецца якраз-такі ў 16-м і ў 21 стагодзьдзях. Калі вы яго прачытаеце, то там і знойдзеце адказ на ваша пытаньне. Раман будзе выдадзены адначасова з украінскім перакладам, у сэрыі “Кнігарня Наша Ніва” ў выдавецтве “Логвінаў”. Спадзяюся, што гэта адбудзецца ў блізкім часе”.
Скобла: “Я шукаў у літаратуры твор, падобны да вашага апавяданьня “Калі прарэзваюцца рожкі”, і мне здалося, што гэта – пачатак “Майстра і Маргарыты” Міхаіла Булгакава. А вы не баіцеся кантактаў з патойбочным сьветам? А раптам істоты з таго сьвету пачнуць удзельнічаць у вашым жыцьці тут?”
Бабіна: “Не, не баюся. Істоты з таго сьвету ўдзельнічаюць у нашым жыцьці тут, хочам мы таго, ці ня хочам. Але я хачу заўважыць, што параўнаньне майго апавяданьня з пачаткам “Майстра і Маргарыты” няслушнае”.
Скобла: “І ў Булгакава, і ў вас падобная завязка. У яго напачатку ў парку “зьявіліся двое...”
Бабіна: “У мяне пяцёра!”
Скобла: “Але гэтыя лічэбнікі... І ў Булгакава ўзьнікае трамвай, і ў вас, хоць у вас ён і не выконвае ролі забойцы. Так што алюзіі самі па сабе напрошваюцца”.
Бабіна: “Значыцца, гэтыя алюзіі ўзьніклі паміма маёй волі”.
Скобла: “У прадмове да вашай кнігі Сяргей Сматрычэнка зазначае, што ў сваіх кароткіх апавяданьнях вы нагадваеце Наталі Сарот. Вы адмаўляеце ўплыў Булгакава, і цяпер вось на словы Сматрычэнкі адмоўна пахіталі галавой. А хто з пісьменьнікаў на вас усё ж паўплываў?”
Бабіна: “Мне складана адказаць на гэтае пытаньне. Пісьменьнікаў любімых у мяне многа. Прачытаеш добрую кнігу і думаеш: “Гэта самае таленавітае, што я чытала ў сваім жыцьці”. А пройдзе час, прачытаеш нешта іншае, і думаеш тое самае. Ну, у мяне ёсьць прыхільнасьці ў літаратуры, якія сфармаваліся ўжо даўно: Гогаль, Шаўчэнка, Астурыяс, Лакснэс і Маркес. Гэтую “пяцёрку” я буду любіць пры любых абставінах”.
Скобла: “Вы назвалі расейскага клясыка, украінскага, калюмбійскага... А беларускія не ўплывалі?”
Бабіна: “Не, чаму, уплывалі. Я ж вам кажу: я вельмі люблю літаратуру, у тым ліку беларускую літаратуру, як частку ўсясьветнай. Дарэчы, мне здаецца, што беларуская літаратура, хоць яна й выклікала злосьць у Караткевіча, насамрэч вельмі цікавая, нармальная. Таму, вядома ж, і яна ўплывала на мяне, але, можа быць, не імёны, а асобныя творы. Хоць і тут мне цяжка назваць нешта канкрэтнае. Хто ведае, можа, гэта і добра”.
“Для нас актуальна гучыць украінская прыказка: “До булавы трэба головы”
Скобла: “Ваша кніга называецца “Крыві не павідна быць відна”, а ў вас ледзь ня ў кожным другім апавяданьні і ў аповесьці “Пастка для крата” – забойствы. Вось, напрыклад, як жыцьцесьцьвярджальна заканчваецца апавяданьне “Сучасная назва Мідзілі”: “Заўтра ён прыедзе, і я яго заб’ю”. Ці не зашмат сьмерцяў для першай кнігі?”
Бабіна: “Барацьба паміж дабром і злом ёсьць заўжды. І ў гэтай барацьбе павінна быць больш рашучасьці. Гэтая рашучасьць павінна прысутнічаць у жыцьці. Таму я не пазьбягаю тэмы сьмерці ў сваіх творах. Што яшчэ можа быць больш цікавае за жыцьцё і сьмерць? Яны сплятаюцца”.
Скобла: “А паміж імі каханьне?”
Бабіна: “Паміж імі каханьне”.
Скобла: “І па традыцыі, зрабіце свой унёсак у скарбонку народнай мудрасьці. Паколькі вы пішаце і па-беларуску, і па-украінску, то чакаем ад вас два выслоўі – на дзьвюх мовах”.
Бабіна: “Прыгадаю дзьве прыказкі, якія я часта выкарыстоўваю ў жыцьці і якія я калісьці пачула ад сваёй бабулі. Дарэчы, ёй сёлета споўніўся 91 год. Спачатку беларуская прыказка: “Лепш кланяцца сваёй задніцы, чым чужой галаве”. А ўкраінская прыказка вельмі старадаўняя, думаю, яна для нас таксама прагучыць актуальна: “До булавы трэба головы”.
Каментары