Biełaruskija hieraini21

Ź ziamlanki na scenu: žyćcio i los Zinaidy Bandarenka

«Usie publičnyja ludzi chvoryja na svaju prafiesiju. Toje, što z taboj adbyvajecca, tak mocna ŭrazajecca ŭ mozh, što pazbavicca ad hetaha ŭžo niemahčyma. Mnie časta śnicca, što ja biahu da mikrafona na scenu, a na mnie adsutničaje nacyjanalny stroj, ja ŭ karotkaj spadnicy — i ad hetaha žachu prosta serca vyskokvaje», — viadomaja biełaruskaja dyktarka Zinaida Bandarenka aficyjna syšła z telebačańnia ŭ 1996 hodzie, ale jaje ŭpeŭnieny miłahučny hołas, charaktarnaje kare i sukienku-vyšyvanku mnohija hledačy pamiatajuć i siońnia.

Jana była z hienieracyi savieckich dyktaraŭ, ale ŭžo z tych, chto viedaŭ, jak «padmanuć» sistemu i niezaŭvažna impravizavać u miežach cenzuravanych scenaryjaŭ, być nie tolki «pravadnikom idej i pradpisańniaŭ kamunistyčnaj partyi».

Historyja stanaŭleńnia i los adnoj z samych zornych savieckich dyktarak — praciah našaha cykłu materyjałaŭ «Biełaruskija hieraini», jaki my robim razam z Samsung Galaxy S9|S9+. Raniej vy bližej znajomilisia z Emilijaj Plater, Vieraj Charužaj, Łarysaj Hienijuš, Ałaizaj Paškievič, Alenaj Kiš, Žannaj Kapuśnikavaj, Marynaj Łobač, Jadvihaj Papłaŭskaj, biełaruskimi dziekabrystkami. Kali prapuścili materyjał pra kahości z hetych vybitnych žančyn — samy čas pračytać.

Kali b nie dyktarstva, to spadarynia Zinaida abaviazkova stała b aktrysaj. U škole heta było jaje maraj: usie zvali Zinaidu Artystkaj i Bandaroŭnaj. Pieršuju mianušku padmacoŭvali vystupy ŭ dramatyčnym hurtku i emacyjnaje čytańnie vieršaŭ na ŭrokach litaratury.

Adnak jaje maru pastupić u teatralny pierakreśliła niečakanaja chvaroba.

«Ja vučyłasia ŭ 10 kłasie. Apošni zvanok, maj, śpioka stajała niejmaviernaja. My z adnakłaśnikami rušyli bližej da vady, na Sož. A ŭ Homielskim parku ž spuski vielmi krutyja, tamu nichto ź dziaŭčat kupacca nie pajšoŭ, adna ja z chłopcami vyrašyłasia. Dapłyła da siaredziny, adčuła — niešta nie toje, viarnułasia na bierah. U toj dzień mianie ŭsiaho tolki patresła, bolš nijakich simptomaŭ nie było. A litaralna praz paŭhoda ŭ mianie vynajšli pleŭryt. Lačyć chvarobu pryjšłosia doŭha», — pryhadvaje spadarynia Zinaida.

«Jakaja ź ciabie chvoraj aktrysa. Treba sačyć za zdaroŭjem», — skazali baćki i paraili joj iści ŭ miedvučelniu.

«Varažbitka skazała: tata nie zahinuŭ»

U tym, što chvaroba padkasiła dziaŭčynku ŭžo ŭ mirny čas, była niejkaja złaja ironija. Jaje siamja prajšła praz stresy, straty, hoład i choład biez dachu nad hałavoj padčas Druhoj suśvietnaj vajny.

Zinaida Alaksandraŭna naradziłasia ŭ 1939 hodzie ŭ Minsku ŭ siamji chirurha. Žyli ŭ internacie miedycynskaha instytuta, što mieściŭsia na vulicy Leninhradskaj pobač z čyhunačnym vakzałam. Kali ŭ Minsk pryjšli fašysty i pačali bambić horad, baćka Zinaidy byŭ na dziažurstvie ŭ vajskovym špitali, a maci razam ź joj i starejšym bratam śpiašałasia schavacca ŭ bambaschoviščy na Karła Marksa. Usio ŭ centry było razburanaje, u pyle i varonkach. U toj strašny čas hałava siamji vyrašyŭ, što zhubiŭ žonku i dziaciej, a jany — što bolš nikoli nie ŭbačać tatu.

Kožny ź ich pajšoŭ u svoj bok: špital byŭ evakujavany, mnohija miedyki dajšli da Bierlina. Maryja ž, maci Zinaidy, rušyła ź dziećmi na Homielščynu, dzie žyli svajaki. Pieššu išli tudy dva tydni.

Bolšuju častku vajny pražyli ŭ dziadźki Mikoły ŭ vioscy Uborak, što na Łojeŭščynie. Kali najazdžali karniki, źbiahali ŭ les i chavalisia ŭ «kuraniach». Zinaida na ŭsio žyćcio zapomniła smak pieršaha kavałka chleba, jaki jana pakaštavała, kali na Łojeŭščynu pryjšli savieckija sałdaty: paśla bulbianoha šałupińnia jaho smak zdavaŭsia niejmaviernym.

«Siońnia maci, jak i brata, užo niama. Na jaje pomniku na mohiłkach u Homieli ja paprasiła zrabić nadpis: «Dziakuj, matulečka, za źbieražonaje žyćcio». Jana niesła mianie na rukach ź Minska da Homiela, idučy pieššu. Jana advaročvała moj tvar ad trupaŭ, kali my viartalisia nazad va Uborak, ja heta dobra pamiataju», — zabiahaje napierad spadarynia Zinaida.

Adrazu paśla vajny siamja žyła va Uborku: spačatku — u ziamlankach, pakul tałakoj nie pabudavali ŭsim, chto zastaŭsia biez prystanku, jakija-nijakija chatki. Paśla ziamlanak tyja zdavalisia sapraŭdnymi zamkami.

Adnym razam u ich siało zavitała nieznajomaja žančyna. Jana paprasiła ŭ maci Zinaidy vady. Za razmovaj abmiarkoŭvali ludski los, Maryja raskazała, što jana zastałasia adna ź dziećmi, muž zahinuŭ. A žančyna ŭziała jaje ruku, pahladzieła i niečakana skazała: «Tvoj muž nie zahinuŭ. Tolki pobač ź im druhaja žančyna».

Paśla taho mistyčnaha vypadku maci Zinaidy adrazu ž pačała pisać listy da bratoŭ, siaścior muža, raspytvać pra jaho. Adkaz pryjšoŭ ad jaho samoha: jon byŭ u Hiermanii, žyvy. Praŭda, u jaho sapraŭdy była novaja siamja.

Maryja pieraviezła dziaciej u Homiel, pracavała zvyčajnaj dezynfiektarkaj. Žyli pa kvaterach, baćka spraŭna płaciŭ im alimienty — heta dapamahała.

Losavyznačalny kastynh

Zinaida skončyła miedvučelniu, navat paśpieła pasprabavać siabie ŭ roli akušerki, prymała rody. Paralelna z navučańniem paśpiavała naviedvać teatralnuju studyju, jakoj u toj čas kiravaŭ zasłužany rabotnik kultury Siarhiej Astravumaŭ.

Archiŭny zdymak: pieršy śpiektakl z udziełam Zinaidy Bandarenki.

«Pamiataju, pastavili my ŭ Pałacy čyhunačnikaŭ nievialiki kamiedyjny śpiektakl. Nazyvaŭsia jon «Luboŭ i bulba». Pastanoŭka karystałasia pośpiecham: trupu zaprašali z vystupami na roznyja viečaryny. Darečy, mienavita na adnym z takich vystupaŭ mianie i zaŭvažyŭ małady kanstruktar «Homsielmaša» Hienadź Kapjoŭ — moj budučy muž», — raskazvaje Zinaida.

Mienavita Siarhiej Paŭłavič Astravumaŭ, jaki paralelna pracavaŭ mastackim kiraŭnikom Homielskaj telestudyi, raskazaŭ svajoj padapiečnaj pra toje, što miascovaje telebačańnie ładzić konkurs dyktarak. Jon nastojliva raiŭ uziać u im udzieł. Pieramožcaj u tym masavym spabornictvie, jak vy možacie zdahadacca, stała Zinaida. Tak u 1959 hodzie ŭ jaje pačałasia zusim inšaja historyja. A ŭžo ŭ 1962-m, kali padčas dzion Homielščyny maładaja dyktarka pryjechała ŭ Minsk na Kamunistyčnuju, 6, kab razam z kalehami i tvorčymi kalektyvami raskazać, čym žyvie Homielskaja vobłaść, joj pastupiła pieršaja prapanova pierajechać u Minsk.

«Mianie vyklikaŭ Vasil Nieściarovič, tahačasny staršynia Kamiteta radyjo i telebačańnia, i skazaŭ: «Vy nastolki spadabalisia hledačam, što my prapanujem vam pierajechać na pracu ŭ Minsk». A ja tolki vyjšła zamuž, čakała pieršynca. Było niejak niajomka skazać, što ciažarnaja. Tamu ja prosta padziakavała za prapanovu i admoviła, rastłumačyŭšy taki žest luboŭju da rodnaha horada», — zhadvaje narodnaja artystka.

Z synam.

Praz hod pra minskuju prapanovu zhadaŭ jaje muž. Kali jon byŭ pa pracy ŭ Minsku, zavitaŭ da Nieściaroviča, raspavioŭ pra situacyju, jakaja skłałasia, i skazaŭ, što ciapier jany hatovyja pierajechać u Minsk. Na taki krok ich šmat u čym padšturchnuŭ adčaj: novaŭtvoranaja siamja žyła razam z maci ŭ adnym pakoi baraka, jaki byŭ padzieleny na dźvie častki kardonkami. Usie vyhody — na vulicy. U Homieli dali zrazumieć, što palapšeńnia žyllovych umoŭ daviadziecca čakać vielmi doŭha.

Kab pravieryć, ci nie zhubiła ŭpadabanaja dyktarka paśla rodaŭ formu, u stalicy była sklikanaja cełaja mastackaja rada! Zinaida prajšła čarhovuju pravierku. U 1963-m hodzie siamja pierabirajecca ŭ Minsk. Nabiracca tvorčaj nachabnaści, jakoj, na dumku majstroŭ, joj časam nie chapała.

Archiŭny zdymak: pieršy vystup na telebačańni.

Zinaida stała pracavać dyktarkaj, čytać naviny, vyjazdžać u kamandziroŭki pa ŭsim Sajuzie, vieści tvorčyja viečaryny i kancerty ŭ Biełarusi i inšych krainach. Paralelna jana ŭdaskanalvała viedy na kursach padvyšeńnia kvalifikacyi. Jaje tvar staŭ adnym z samych paznavalnych u krainie. Praŭda, taki hrafik nakładaŭ adbitak na siamju: «Pakul ja lotała, synoŭ, Alaksandra i Uładzimira, vychoŭvała śviakroŭka — dziakuj joj za heta. Duša ŭ dušu my ź joj pražyli amal 40 hadoŭ».

Ź siamjoj.

Jak tolki była mahčymaść (ci to byŭ dzień savieckaj kanstytucyi, ci tvorčy viečar Ihara Łučanka), dyktarka starałasia vychodzić na publiku ci ŭ efir u nacyjanalnych strojach: u rasšytych arnamientam kašulach i sukienkach.

«Svajo dziacinstva ja praviała ŭ vioscy, i ludzi, jakija tam žyli, zrabili na mianie hłybokaje ŭražańnie. Tady ja nie razumieła, praŭda, što takoje nacyjanalnaja ideja, historyja, ale ź ciaham času asensavańnie hetaha pryjšło. Kali my pryjazdžali ŭ Maskvu na tranślacyi ci dni kultury, usie razmaŭlali na ruskaj movie. Ale tady ja asensavała, što Rasija — heta adno, ale ŭ nas jość svaje mova, historyja, mastactva. I niapravilna, kab niechta zvonku ŭkazvaŭ, jak hetym karystacca».

Svaju pazicyju Zinaida śmieła adstojvała navat pierad samymi vysokimi načalnikami. Na adnym śviatkavańni Dnia savieckaj kanstytucyi ŭ Maskvie, jakoje sabrała ŭ stalicy dyktaraŭ z 15 respublik, naša ziamlačka vyprasiła redaktaraŭ pračytać vierš Aneli Tułupavaj pa-biełarusku zamiest vykanańnia ruskamoŭnaha pierakładu tvora Piatrusia Broŭki, abranaha aŭtaram prajekta. Praz hety ŭčynak redaktary paśla atrymali vymovu.

Padobnaja situacyja zdaryłasia na dniach kultury Biełarusi ŭ Kijevie. U kancercie ŭdzielničali nacyjanalnyja kalektyvy: narodny arkiestr imia Iosifa Žynoviča, narodny chor imia Hienadzia Citoviča i inšyja ansambli. Dla Zinaidy było nienaturalna abjaŭlać hetych artystaŭ nie na rodnaj movie, tamu jana adkryła imprezu pa-biełarusku. Litaralna praz chvilinu za kulisy ŭvarvaŭsia rasčyrvanieły načalnik upraŭleńnia kultury i pačaŭ rabić vymovu: «Chto vam daŭ prava vieści kancert na biełaruskaj movie? U pieršych šerahach siadziać adny rasijanie, jany ničoha nie razumiejuć».

«Raptam mianie abaraniła pamočnica režysiora: «Dyk kali vaša viadučaja vyjdzie abjaŭlać na rasiejskaj movie, jaje zakidajuć pamidorami». Anatol Kałandzionak nie znajšoŭsia, što adkazać, i vybieh z-za kulis. Vielmi dobra, kali na šlachu sustrakajucca takija ludzi, jakija svoječasova mohuć dapamahčy i padkazać. Z taho momantu, dzie b ja ni była, ja viała kancerty i dni kultury vyklučna pa-biełarusku. Adšukvała ruskim słovam zrazumiełyja lubomu vuchu adpaviedniki — i ŭsie ŭsio razumieli».

Papularnyja ŭ Savieckim Sajuzie dyktary.

Roskvit i sychod

1970-ja hady, kali staršynioj Dziaržaŭnaha kamiteta BSSR pa telebačańni i radyjoviaščańniu byŭ piśmieńnik Hienadź Buraŭkin, stali sapraŭdnym roskvitam dla nacyjanalnaha telebačańnia. Hienadź Mikałajevič patrabavaŭ, kab jano było biełaruskim, i z hetym prychodziłasia mirycca navat tym, chto pieršapačatkova supraciŭlaŭsia.

U 1977-m Zinaida Bandarenka stała zasłužanaj artystkaj, u 1985-m atrymała zvańnie narodnaj artystki Biełarusi. A ŭ 1996-m praviała svoj bieniefis u Domie aficeraŭ i syšła ź dziaržaŭnaha telebačańnia.

«Ja adčuła cisk, pryčym nie tolki ad kiraŭnictva telebačańnia. Jon išoŭ z samaha vierchu. Ja adčuvała, što mnie daviadziecca syści z pasady. Adčuvała, što vakoł mianie zvužajecca koła i mahčymaści. Ja nikoli nie zamoŭčvała svaje pohlady i dumki, a novamu kiraŭnictvu heta nie padabałasia», — raskazvaje spadarynia Bandarenka. Razam ź joj adnačasova miesca pracy tady źmianiła bolšaja častka dyktarskaj hrupy.

Paśla hetaha Zinaidu jašče zaprašali vieści niekatoryja kancerty zorak biełaruskaj estrady, ale zbolšaha jaje imia vykraślili z novaj historyi telebačańnia. Praŭda, jana mieła i maje ŭpłyŭ na spravu ŭsiaho žyćcia inšym čynam: viadzie kursy dyktarskaha majsterstva, sočyć za novym pakaleńniem, što źjaŭlajecca na ekranie televizara.

«Siońnia škoła dyktarskaha majsterstva stračanaja… A heta ž hołas, vymaŭleńnie, intanacyja, rysy akciorskaha majsterstva i, kaniečnie ž, pryrodnaja biełaruskaść», — uzdychaje Zinaida.

Hałoŭnaja mara

U svaje 79 hod Zinaida Bandarenka maje fienamienalnuju pamiać i biez vysiłkaŭ cytuje radki ź vieršaŭ ci scenaryjaŭ šmathadovaj daŭniny. Naviedvaje teatry i ahučvaje knižki: nie tak daŭno pracavała ź pierakładam «Aniehina», zroblenaha Alesiem Dudarom, a taksama nad aŭdyjaviersijaj «Čas second-hand. Kaniec čyrvonaha čałavieka» Śviatłany Aleksijevič.

A jašče jana ŭkładaje ŭsie siły i dušu ŭ bijahrafičnuju knihu z pracoŭnaj nazvaj «Moj šlach da Biełarusi». Źbirać hrošy na jaje vydańnie miarkujuć praz kraŭdfandynh. Spadarynia Zinaida kaža, što ŭ knizie budzie bolš ab prafiesii, čym pra asabistaje.

Siońnia jana žyvie razam z mužam, nie chavaje, što žyvie ścipła. Piensii z usimi nadbaŭkami ledź vychodzić 500 rubloŭ. Pachavała starejšaha syna, jaki chvareŭ na dyjabiet, maje čatyroch unukaŭ.

Puskać čužych ludziej dalej za hetyja miežy asabistaha Zinaida nie źbirajecca: «Ja nie razumieju, kali ŭ ŚMI abmusolvajecca byt viadomych ludziej. Praz heta ŭsio inšaje hublajecca: pierad nami paŭstaje nie zorka, a zvyčajny čałaviek ź jaho prymityŭnymi patrebami».

U kvatery Bandarenki-Kapjova šmat ikon i relihijnych knih. Tłumačycca heta tym, što małodšy syn Zinaidy vučycca na teołaha: budzie abaraniać kandydackuju. Molicca Zinaida i sama:

«Ja maru, kab Biełaruś nie zhubiła svoj suvierenitet, kab była volnaj i niezaležnaj dziaržavaj, kab z nami nie zdaryłasia taho, što adbyłosia z Ukrainaj. Voś za heta ja i malusia».

Kamientary21

«Pra sustreču Łuku zaŭsiody prasili pieradać Pucinu». Šuster raskazaŭ, jak Łukašenka prapanoŭvaŭ svaje pasłuhi amierykancam11

«Pra sustreču Łuku zaŭsiody prasili pieradać Pucinu». Šuster raskazaŭ, jak Łukašenka prapanoŭvaŭ svaje pasłuhi amierykancam

Hałoŭnaje
Usie naviny →

Zaŭvaha:

 

 

 

 

Zakryć Paviedamić