Ihar Karniej: «Adšukali bolš za 50 niepadpisanych tekstaŭ, aŭtarstva jakich prypisali mnie»
Były žurnalist «Radyjo Svaboda» Ihar Karniej staŭ adnym z 14-ci palitviaźniaŭ, vyzvalenych i vydvaranych za miežy Biełarusi 21 červienia. Asudžany amal na 4 hady źniavoleńnia, jon adsiedzieŭ dva. Pra svaje «turemnyja ŭniviersitety» Ihar raskazaŭ u vialikim intervju BAŽ.
Ihar Karniej paśla vyzvaleńnia. Fota: Naša Niva
«Teksty nie byli padpisanyja, a značyć, mahli i dźvieście prypisać mnie»
— U siaredzinie 2023 hoda stała vidavočna, što śpiecsłužby pryjduć da kožnaha žurnalista, da jakoha daciahnucca ruki. Ty nie dumaŭ źjechać z krainy?
— U mianie nie było prablemy źjechać — ni da taho momantu, ni zadoŭha da taho. I navat prapanovy pastupali. Ale mianie strymlivali dva faktary.
Pa-pieršaje, ja nie ličyŭ siabie vinavatym ažno da źjaŭleńnia kryminalnaj spravy. A pa-druhoje, z 2020 hoda ŭžo prajšło dastatkova času. Zdavałasia, kaho vielmi chacieli, taho zabrali, asudzili, pasadzili.
Niekatoryja ludzi supakojvalisia ŭžo ŭ 2021 hodzie, niechta — u 2022-m, što havaryć pra dalejšy čas. Zdavałasia, možna trochi rassłabicca, ale, jak akazałasia, u siłavikoŭ i sudovaj sistemy byli svaje płany. Nastupnaje zatrymańnie i prysud akazalisia niepryjemnym «siurpryzam», chacia i čakanym. Žyćcio pakazała, što pryjšli za ŭsimi, niezaležna ad taho, chto bolš siabie afišavaŭ, chto mienš. Paciarpieli ŭsie.
Nazirałasia jašče adna tendencyja: najbolš lutavali rajonnyja sudy ŭ Minsku. Voźmiem artykuł 361 KK (udzieł u «ekstremistskim» farmavańni), pakarańnie pa jakim vahajecca ad dvuch da šaści hadoŭ: jany imknulisia nakinuć vyrak u čatyry, a to i piać. Kožny sud vydzialaŭsia svajoj «suvierennaściu».
— Kali vy zrazumieli, što pahražaje kryminalnaja sprava? I jakim čynam da jaje padšyli BAŽ?
— Kali za mnoj pryjšli supracoŭniki KDB, stała jasna, što nazad šlachu niama.
Praŭda, jany kazali: mocna nie raźvitvajsia ź siamjoj, adsiedziš 10 sutak, a tam śledstva raźbiarecca. Ale cudaŭ nie byvaje: navat kali pieršy raz i atrymaješ sutki, to nie fakt, što nastupny raz nie stanie kryminalnym.
BAŽ uvohule staŭ vialikaj niespadziavankaj. Padčas pieratrusu supracoŭniki KDB pakazali pastanovu pa ahulnaj spravie «masavyja biesparadki», zaviedzienaj u 2021 hodzie, pa jakoj prachodzili dziasiatki tysiač biełarusaŭ. Tam pieraličvałasia vialikaja kolkaść artykułaŭ, jakija paźniej vyvodzilisia ŭ asobnyja spravy.
Ja dumaŭ, jak i mnohim, mnie inkryminujuć artykuł 342 (udzieł u masavych biesparadkach). Ale na dziasiaty, apošni dzień administracyjnaha aryštu, mnie prynieśli pastanovu ab zaviadzieńni kryminalnaj spravy pa artykule 361 prym. 1 častka 1 — saŭdzieł u «ekstremisckaj» dziejnaści. Tady jašče nie było rasšyfravana, što aznačaje farmuloŭka, jakija miedyi fihurujuć u kryminalnaj spravie, možna było tolki hadać.
Paśla dziesiaci sutak mianie pieraviali z Akreścina ŭ SIZA №1 na Vaładarskaha. Praź niekalki dzion pryjšła śledčaja i paviedamiła, što kryminalnaja sprava raspačataja za supracoŭnictva z BAŽ. Užo stali viadomyja vyniki ŭzłomu kampjutaraŭ, telefonaŭ, abnarodavanyja pierapiski ź inšymi ludźmi — na hetaj padstavie mianie i abvinavacili. Asacyjacyja ŭ kancy lutaha była pryznanaja «ekstremisckim farmavańniem», a na sajcie KDB adpaviednaja infarmacyja źjaviłasia tolki 7 sakavika: ceły tydzień nichto nie viedaŭ, što BAŽ, jakaja da taho pracavała 25 hadoŭ biez usiakich pieraškodaŭ, z aficyjnaj rehistracyjaj, raptam stała «ekstremisckim» resursam.
I tolki naprykancy śledstva adno z abvinavačańniaŭ pierakvalifikavali z «saŭdzieła ŭ ekstremickaj dziejnaści» na «ŭdzieł u ekstremisckim farmiravańni». Dapuścili palohku, tak by mović, bo saŭdzieł moža mieć recydyŭ, a paŭtornaść złačynstva — heta faktar, jaki ŭ vačach zakona robić jaho bolš ciažkim.
— Abvinavačańnie hruntavałasia na kankretnych tekstach ci na pierapiscy?
— Supracoŭniki KDB adabrali bolš za paŭsotni materyjałaŭ, aŭtarstva jakich prypisvałasia mnie. Pry tym što hetyja teksty nie byli padpisanyja, a značyć, mahli adšukać nie 50, a ŭsie sto ci dźvieście tekstaŭ i prypisać ich mnie.
Usie jany byli nakiravanyja na ekśpiertyzu (biezadnosna da aŭtarstva) — nivodzin ź ich nie pryznali ni abražalnym, ni niedakładnym, ni sfalsifikavanym. Ale adna sprava — vysnovy ekśpiertaŭ, i zusim inšaja — vysnovy śledstva.
A śledstva vyrašyła, što «byŭ fakt supracy z ekstremisckim farmavańniem».
Ihar Karniej u sudzie. 19 sakavika 2024 hoda. Skrynšot videa STB
U vyniku Minski haradski sud pryznačyŭ vyrak: try hady źniavoleńnia ŭ kałonii va ŭmovach ahulnaha režymu.
Vydvareńnie ź Piščałaŭskaha zamka i paŭhoda ŠIZA ŭ Škłovie
— Vy prajšli praź niekalki kazionnych damoŭ: Akreścina, Vaładarka, Škłoŭskaja kałonija, Mazyrskaje i Mahiloŭskaje SIZA…
— Davajcie paličym razam. Spačatku 10 sutak pravioŭ na Akreścina, zatym mianie pieraviali ŭ SIZA №1 na Vaładarskaha. Jakraz u hety čas Vaładarka zahadała doŭha žyć.
Ja faktyčna staŭ adnym z apošnich siadzielcaŭ, kaho ŭžo vydvarali ź Piščałaŭskaha zamka: jon znachodziŭsia ŭ avaryjnym stanie, viežy trymalisia tolki na ściažkach.
Adtul mianie pieraviali ŭ turmu №4 Mahilova. Paśla dvuch z pałovaj miesiacaŭ čakańnia razhladu apielacyi (naturalna, jaje nie zadavolili) mianie pieravieźli ŭ Škłoŭskuju kałoniju №17.
U Škłovie ja amal nie byvaŭ u atradzie, bo svaje paŭhoda pravioŭ u ŠIZA i pamiaškańni kamiernaha typu (PKT). I tam ža, u Škłovie, mianie asudzili pa artykule 411 (złosnaje niepadparadkavańnie patrabavańniam administracyi ŭstanovy) i dadali da pieršaha vyraku 10 miesiacaŭ. Adtul mianie iznoŭ viarnuli ŭ Mahiloŭ, ale ŭ inšaje kryło — u kamieru dla recydyvistaŭ. Takim čynam, u adno imhnieńnie ja staŭ złośnikam, recydyvistam i strahačom.
Z Mahilova mianie pieranakiravali ŭ SIZA №3 Homiela, adkul pieraraźmierkavali ŭ Mazyr. Chacia jon u maich płanach zusim nie fihuravaŭ: supracoŭniki Škłoŭskaj kałonii kazali, što chutčej za ŭsio pajedu ŭ Horackuju kałoniju strohaha režymu. U Mazyry litaralna tydzień prabyŭ u karancinie, adkul na 30 sutak mianie kinuli ŭ ŠIZA. Mienavita tut niečakana, pieršy raz za dva hady, ja cełyja dva miesiacy prabyŭ pad niebam — pa-za miežami čatyroch ścienaŭ.
A paśla adbyłasia zusim niečakanaja akcyja, jakuju i kvalifikavać niemahčyma: pamiłavańnia ja nie pisaŭ, i nijakich aficyjnych papier ab vyzvaleńni na rukach nie maju. Adbyłosia elemientarnaje vydvareńnie za miežy krainy.
— Treba razumieć, najhoršyja ŭmovy ŭtrymańnia jakraz u Škłoŭskaj kałonii?
— Jany byli najhoršyja ź dźviuch pryčynaŭ. Pa-pieršaje, Škłoŭskaja kałonija całkam kantralujecca siłavikami, usia ŭłada tam naležyć unutranym vojskam. A pa-druhoje, tam vielmi mocny cisk na palitviaźniaŭ. Faktyčna ź pieršaha dnia karancinu pačynajecca presinh, štučnaje naviešvańnie parušeńniaŭ, pryčym pa drabiazie. Bačyš 10 razoŭ na dzień supracoŭnika administracyi — 10 razoŭ musiš pavitacca frazaj «Zdravstvujtie, hraždanin načalnik». Inakš — parušeńnie. Kožnaje ciahnie za saboj pakarańnie, jakoje, jak praviła, pryznačaje sam načalnik kałonii.
Pakarańnie aznačaje pazbaŭleńnie čałavieka ŭsiakich vyhodaŭ. Atrymlivajecca, dziasiaty prafiłaktyčny ŭlik, pad jaki padvodziać usich «ekstremistaŭ», ciahnie za saboj «obiezžirivanije» na movie zekaŭ. To-bok, ciabie pazbaŭlajuć usiaho: karotkaterminovaha spatkańnia, pasyłak i pieradač, doŭhaterminovaha spatkańnia. Adnačasova abmiažoŭvajuć tvajo prava karystacca kalektyŭnymi prastorami: zabarona na naviedvańnie spartyŭnaha haradka, carkvy, vielmi mocna abmiažoŭvajuć naviedvańnie biblijateki.
«Ažno 22 śviedki raskazvali pra maje «złačynstvy»
— Za što vam nakinuli dadatkovyja 10 miesiacaŭ turmy? Sudzilišča prachodziła ŭ toj ža Škłoŭskaj kałonii.
— Spačatku kinuli ŭ štrafny izalatar na 5 sutak. Paśla hetaha čatyry z pałovaj dni ja prabyŭ u atradzie, i pačałosia. Dadali jašče piać sutak, na šostyja nie vypuścili, a na siomyja praciahnuli aŭtamatyčna. I tady pieršy raz dali mnie pamiaškańnie kamiernaha typu.
Rašeńnie pryniaŭ adzin ź fihurantaŭ niadaŭniaha rasśledavańnia pa Vitoldu Ašurku — heta namieśnik načalnika kałonii pa režymnaj rabocie Maskaloŭ. Darečy, u Škłoŭskaj kałonii ja siadzieŭ u kamiery Vitolda Ašurka (prynamsi, mnie tak kazali).
Usie pakarańni davalisia za adno i toje ž — nibyta za admovu vykonvać peŭnuju pracu. Naprykład, kali ty siadziš užo ŭ ŠIZA, tabie dadatkova chočuć prypisać jašče niejkaje parušeńnie. Samaje papularnaje — kiepska prybraŭ kamieru. Ci niapravilna zrabiŭ dakład, nie nazvaŭ kolkaść siadzielcaŭ u kamiery. A jakaja kolkaść, kali ty siadziš adzin?
Niešta nie spadabałasia — tabie vypisvajuć parušeńnie, jakoje patrabuje pakarańnie. A samaje papularnaje pakarańnie ŭ takoj situacyi — pazačarhovaje dziažurstva. Jak praviła, heta padmiatańnie ŭ prahułačnym dvoryku (kali heta PKT), a kali ty admaŭlaješsia vynosić śmiećcie, to ty ledź nie prapahanduješ kryminalnyja tradycyi. Bo pavodle ich, pryborka prybiralniaŭ, śmiećciem zajmajecca asablivy kantynhient. I kali ty admaŭlaješsia — značyć, ty prapaviednik kryminalnych ustojaŭ.
Kali źbirajecca šmat pakarańniaŭ, to ciabie zapisvajuć u złosnyja parušalniki. U mianie spačatku było ŠIZA, zatym druhoje ŠIZA, treciaje — PKT, paśla miesiaca PKT mnie dajuć jašče adno ŠIZA (zabirajuć matrac, davodzicca spać na doškach). Za ŭvieś kompleks parušeńniaŭ (zdajecca, 12 štuk) dali ŭ plečy jašče piać miesiacaŭ PKT. Ja musiŭ vyjści z PKT 26 studzienia — na dzień prezidenckich vybaraŭ. Zrazumieła, što nichto mianie nie vypuściŭ (jak možna ŭ taki dzień vypuścić «ekstremista»!).
Pierad vialikimi vychodnymi ŭ listapadzie pryjechaŭ śledčy z «pałažniakovym» advakatam (pryznačanym, biaspłatnym) i zajaŭlaje, što na mianie pačataja kryminalnaja sprava pa 411 artykułu — złosnaje niepadparadkavańnie patrabavańniam administracyi. Jak akazałasia, sprava zaviedzienaja jašče 11 kastryčnika, a jany paviedamili pastavili mianie pierad faktam amal praź miesiac — kali spravu treba było abo zakryvać, abo pradjaŭlać abvinavačańnie.
Na 11 śniežnia pryznačajuć sud. U kałoniju sa Škłova pryjechaŭ sudździa Alaksandr Tarakanaŭ, prakuror prysutničaŭ, sakratarka — stvaryli iluziju sudovaha pracesu. Usio prachodziła ŭ štabie. Ja byŭ u robie: na hrudziach nadpis ŠIZA, na śpinie ŠIZA, štany nievierahodnych pamieraŭ, padviazanyja viaroŭkaj, kab nie zvalilisia.
Mianie sudzili ceły dzień, tamu što ažno 22 śviedki raskazvali pra maje «złačynstvy». Usie jany — supracoŭniki kałonii, ad užo zhadanaha Maskalova da šarahovaha kantralora. Raskazvali, što ja nie prajaviŭ žadańnia vypravicca, nie ŭdzielničaŭ u kult-masavym žyćci zony, što ihnaravaŭ ŭsie ich mierapryjemstvy. Ale pry hetym nie było skazana, što ja znachodziŭsia ŭ kamiennym miachu…
Adnak z‑za vialikaj kolkaści śviedak nie ŭkłalisia ŭ adzin dzień, tamu prysud pieranieśli na 13 śniežnia. Prakuror zapatrabavaŭ maksimalny termin pa artykułu 411 — adzin hod pazbaŭleńnia voli. Ja trymaŭ vialikuju pramovu na biełaruskaj movie. Jany trochi razhubilisia, bo, vidać, u Škłoŭskaj kałonii ŭpieršyniu prahučała biełaruskaja mova. A sudździa, pasłuchaŭšy mianie, daŭ słabinu i prysudziŭ mnie dziesiać miesiacaŭ. Chacia niepalityčnym siadzielcam (machlaram, naprykład) zvyčajna pryznačajuć 3—4 miesiacy, maksimum paŭhoda.
I ŭžo litaralna 15 śniežnia mnie zahadali rychtavacca na etap, jakim mianie i adpravili ŭ Mahiloŭ.
«Chaj sabie i zabojca, ale jon nie pretenduje na tvaju ŭładu»
— Što akazałasia samym ciažkim vyprabavańniem za dva hady, jakija vy praviali ŭ źniavoleńni?
— Ja zaŭsiody znachodziŭsia ŭ atačeńni vialikaj kolkaści ludziej: žurnalisckaja praca — heta sustrečy, novyja ŭražańni, kamandziroŭki. A jašče ŭ mianie vialikaja siamja, dzieci — uvieś čas tłum. A tut kidajuć u ŠIZA, u PKT, dzie ŭvieś čas znachodzišsia adzin. Kab raźniervavacca, chapaje 5—10 dzion. Ale kali prachodzić 50 dzion, 100 i 150, a ty ŭvieś čas adzin, to možna i zvarjacieć.
Tak, prychodziać načalniki i patrabujuć spravazdačy, ale jany zajmajuć 5 chvilin.
A ŭ PKT vyvodziać jašče na vielmi karotkija prahułki — chvilin na 20. Ale pierad joj jašče šmanajuć paŭhadziny. To-bok, štodnia ty raspranaješsia dahała: pakazvaješ rot, jazyk, mašonku padymaješ, try razy prysiadaješ: a raptam ty ŭ zadni prachod tarpiedu jakuju zasunuŭ? Prynižeńnie čałaviečaj hodnaści tam jak norma.
Pa izalatary pierasoŭvaješsia ŭ skurčanaj pozie: ruki maksimalna ŭvierch, hałavu maksimalna ŭniz. U turmach tak vodziać asudžanych da pažyćciovaha źniavoleńnia, a na vočy jašče adziavajuć masku. Pryčym nie tolki na prahułcy ŭ dvoryku, a navat u duš — abaviazkova ŭ mascy. Dziŭnyja pierastrachoŭki, pryčym u turmie ahulnaha režymu. Akazałasia, što na strohim režymie staŭleńnie da źniavolenych bolš pamiarkoŭnaje.
Abmiežavańni — taksama vielmi niepryjemnaja reč. Zabojcaŭ, hvałtaŭnikoŭ, machlaroŭ u bujnych pamierach, jak praviła, nie robiać złośnikami, jany nie abmiežavanyja ŭ spatkańniach, biez prablem pišuć listy dachaty i nichto ich nie cenzuruje. I mohuć atavarvacca na sumu da 10 bazavych vieličyniaŭ. A ty svaje niaščasnyja 80 rubloŭ sprabuješ raźmierkavać tak, kab chapała na miesiac. Absalutna pieraduziataje staŭleńnie da palityčnych.
— Heta inicyjatyva miascovych administracyj ci ahulnaje praviła?
— Heta ahulnaje praviła. Va ŭmovach SIZA heta mienš akreślena, bo ty jašče nie asudžany. A na zonach usio vielmi ahalajecca: «ekstremisty», žoŭtabiračniki — pa adzin bok, a ŭsie astatnija — łajalnyja, jakija nie ŭjalajuć niebiaśpieki dla administracyi, čytaj, dla dziaržavy. Łohika takaja: chaj sabie i zabojca, ale jon nie pretenduje na tvaju ŭładu. I jon zajechaŭ na zonu jak prosty bytavik, jaki raspraviŭsia abo z susiedkaj, ci z žonkaj.
— Ci časta vy sustrakali inšych «ekstremistaŭ» za hety čas?
— Uvohule, na ahulnym režymie vielmi šmat «ekstremistaŭ». Hetyja ludzi, jak praviła, pieršachody, a na strohim režymie sustrakajucca recydyvisty, jakija, da prykładu, pa maładości siadzieli za chulihanku, a na staraści hadoŭ zajechali za vykazvańnie ŭłasnaj pazicyi. Vielmi papularnyja 368‑y, 369‑y artykuły (krytyka słužbovych asobaŭ i prezidenta). Ludzi traplajuć u źniavoleńnie litaralna ni za što: za łajk ci inšuju emocyju. Samy raspaŭsiudžany termin źniavoleńnia — 3—4 hady.
Ale jość i vielizarnyja terminy, jakija dajuć hrupam ludziej. Vielmi nie lubiać anarchistaŭ, ich, jak praviła, navat u atrad nie adpraŭlajuć: jany ŭvieś čas u PKT, da ich biaskonca mohuć prymianiać 411‑y artykuł. I da žurnalistaŭ nie najlepšaje staŭleńnie: u krainie pavinny być tolki praŭładnyja, a ŭsie astatnija miedyjščyki dla ich — taja ž apazicyja, jakaja tolki i dumaje, jak razhajdać dziaržaŭny ład i destabilizavać hramadstva.
«U žonki šok, i u mianie taki ž samy»
— Kali i jak vy daviedalisia pra ciažkuju chvarobu žonki?
— Jana sama napisała ŭ liście pra chvarobu. Spačatku paviedamiła pra pierapady tempieratury ad vielmi vysokaj da nizkaj. Ale tady jašče nie było dyjahnazu, dumała, uzrostavyja pieramieny. Ale ŭ kancy kastryčnika jana zdavała kroŭ (štohadovaja pracedura), akazałasia, što analizy nie vielmi dobryja. Dadatkovyja abśledavańni pakazali na ankałahičnaje zachvorvańnie.
Ja jakraz siadzieŭ u izalatary. Tam charošyja dumki nie źjaŭlajucca ŭvohule, a hetaja navina mianie kankretna prybiła.
Heta byŭ samy ciažki pieryjad za dva hady: ja nie mahu ničym dapamahčy, navat patrymać jaje za ruki ci abniać i suciešyć. U žonki šok, u mianie taki ž samy. Mała taho, što ja ničym dapamahčy nie mahu, dyk jašče i siadžu darmajedam na šyi siamji. Jakraz tady, litaralna pa haračych śladach, nada mnoj zładzili sud, čym dabili jašče bolš. Z kanca kastryčnika da samaha prysudu ŭ siaredzinie śniežnia — voś samy ciažki pieryjad majho źniavoleńnia, dva miesiacy poŭnaj demaralizacyi.
Paźniej žonka pačała lačycca i stała zrazumieła, što ŭsio-taki jeŭrapiejskaja miedycyna zdolnaja trochi sucišyć žarści. Na žal, my ŭžo majem sumny dośvied: moj baćka pamior ad ankałohii, jaje baćka taksama — usio heta mocna cisnuła.
— Jak u vas sa zdaroŭjem ciapier? Kolki vy stracili za časy turemnaha źniavoleńnia?
— Pierad aryštam ja važyŭ 97 kiłahramaŭ. A zaraz ja prachodziŭ miedkamisiju — 79 kiłahramaŭ. Hetyja 17 kiłahramaŭ adčuvalnyja: i ŭ ciele, i ŭ tvary jość bačnyja źmieny. Ale zaraz pačynaju adjadacca.
Sa zdaroŭjem narmalna. Tady, kali atrymaŭ drennyja naviny ad žonki, upieršyni ŭ svaim žyćci adčuŭ, što ŭ mianie jość serca. I pracuje jano nie tak, jak by mnie chaciełasia: to šalona kałocicca, to prapadaje. Tady ja imknuŭsia niejak abstrahiravacca, bo tam usio roŭna nijakaj miedyčnaj dapamohi niama.
Adzinaje, što ty ŭvieś čas pravodziš pry štučnym śviatle, tamu zrok radykalna prasieŭ. Na PKT dajuć try knižki na tydzień (z mahčymaściu vybirać), i ja z ranicy da viečara staraŭsia ŭzmocniena čytać. Hety zaniatak pahružaŭ mianie ŭ paralelny śviet, časova sychodziŭ ad zmročnaj realnaści.
— Ci ŭjaŭlali vy choć by prykładna, što adbyvajecca za ścienami turmy?
— Ź ciažkaściu. Bolš-mienš stabilny televizar my mieli ŭ SIZA na Vaładarskaha. U Mahilovie ŭžo nie było nijakich pryjomnikaŭ. U Škłovie jon mieŭsia, ale ja adsutničaŭ: na PKT i ŠIZA nijakich televizaraŭ niama. A ŭ Mazyry toj prosta nie pracavaŭ.
Infarmacyjnaja błakada amal tatalnaja.
«Moža, mnie dziakuj jašče skazać, što nie rasstralali, a prosta vykinuli z krainy?»
— Jak vas rychtavali da vyzvaleńnia i ci rychtavali ŭvohule?
— Ničoha takoha nie było. Naadvarot, ja dumaŭ, što mianie znoŭ pasadziać u ŠIZA. Mnie skazali sabrać rečy i iści ŭ zonu dahladu na KPP. Z ulikam taho, što ja dva miesiacy ŭžo znachodziŭsia ŭ atradzie, to zrabiŭ vysnovu, što nastupiŭ termin znoŭ «zajazdžać».
Dahladali paŭtary hadziny: kožny šoŭ, kožny list, usie zapisy (tady zabrali moj apošni natatnik, astatnija byli źniščanyja jašče ŭ Škłovie). Potym zakinuli ŭ adstojnik. Vielmi maleńki pakoj, nijakaj vientylacyi, — čakaŭ doŭha, pakul kruhi ŭ vačach nie pajšli. Jašče pakarmili apošni raz (piarłoŭka z harocham — nievierahodnaje bluda miascovych kucharaŭ). Praź piać hadzin mianie znoŭ vyvieli i pa-novamu praviali šmon. Supracoŭnik kałonii skazaŭ, što ja dzieści «kulhanuŭ», bo dymu biez ahniu nie byvaje. Praz hadzinu mianie viarnuli ŭ adstojnik znoŭ.
Ale hetym razam ja navat nie paśpieŭ narmalna ačuchacca, jak mianie vyvodziać z rečami z adstojnika. Tam užo staić namieśnik načalnika kałonii pa režymna-apieratyŭnaj rabocie, pobač — supracoŭnica sančastki, jakaja trymaje maju spravu. I tut ža davoli małady čałaviek u cyvilnym, da jakoha liśliva źviartajucca supracoŭniki kałonii.
«Ty žie žurnalist? Prosto nie mohu poniať, kak eto hazieta nazyvajetsia «Radio Svaboda», — kaža namieśnik načalnika kałonii. Tłumaču: heta radyjostancyja, a nie hazieta.
Potym mnie skazali, što ja «ŭbyvaju», i addali čałavieku ŭ cyvilnym tečku z maimi dakumientami. Padyšoŭ inšy ŭ bałakłavie, nadzieŭ kajdanki mnie na ruki, naciahnuŭ miašok na hałavu. Pasadzili mianie na zadniaje siadzieńnie mašyny pamiž dvuma čałaviekami. Ja jašče zapytaŭ, ci daloki šlach. Jany sprabavali pažartavać: u les. Ja taksama pažartavaŭ: nie było patreby afarmlać kamandziroŭku i brać mašynu — tut usiudy les. Sama zona znachodzicca za 20 kiłamietraŭ ad Mazyra, pasiarod lesu ŭ paleskich bałotach.
Pozna ŭviečary pryjechali ŭ Minsk. Mianie adrazu paviali ŭ duš. Akazałasia, što kamieru ŭžo nabili ludźmi, ja byŭ apošni. U asnoŭnym heta byli zamiežniki z pašpartami Polščy, Łatvii, Estonii, Japonii, i tolki paru čałaviek ź biełaruskami dakumientami.
A nazaŭtra nam skazali prybracca raniej, acanili źniešni vyhlad (kab byŭ bolš-mienš tavarny). My viedali, što pryjechaŭ śpiecpradstaŭnik ZŠA ŭ Minsk, i było zrazumieła, što pytańnie pra palitviaźniaŭ tak ci inakš uźniknie na pieramovach. Ranicaj pa adnym usich vyvieli, razabrali svaje sumki. Paźniej akazałasia, što ni ŭ koha niama dakumientaŭ, navat praduktovyja nabory byli kanfiskavanyja z sumak.
Pad Ašmianami, u lesie, pierasadzili ŭ aŭtobus z dypłamatyčnymi numarami. Padčas pieraklički ja zrazumieŭ, što pobač sa mnoj znachodzicca Siarhiej Cichanoŭski.
Užo na miažy nam ukleili ŭ pašparty vizy, i my biez pryhod dajechali da Vilni. Uładalnikaŭ zamiežnaha hramadzianstva razabrali konsuły, a biełarusy vymušanyja zajmacca lehalizacyjaj i pačynać žyćcio z nula.
Ale jak možna apuścicca da taho stanu, što spačatku ludziej ni za što sadžajuć u turmy, a potym prosta vyšturchoŭvajuć za miežy baćkaŭščyny? Biez usiakaha statusa ty akazvaješsia ŭ inšaj dziaržavie. Moža, mnie dziakuj jašče skazać, što nie rasstralali, jak u 1930‑ia hady padčas baraćby z «vorahami narodu», a prosta vykinuli z krainy?
Historyja viartajecca. Ale XXI stahodździ ŭ Jeŭropie, da jakoj Biełaruś siabie sprabuje adnieści, heta prosta niejkaje ciemrašalstva. Na žal, Biełaruś u hetym absurdzie žyvie.