Piać cikavych mohiłak Biełarusi dla naviedvańnia na Dziady

Na Dziady vialikaja kolkaść biełarusaŭ naviedvaje mohiłki, dzie spačyvajuć prodki. Tradycyjna ich uzhadvajuć i šanujuć, prynosiačy kvietki ci zapalvajučy śviečki ŭ pamiać pra tych, kaho ŭžo niama. Z nahody Dziadoŭ Budzma.org raskazała, jakija mohiłki ŭ Biełarusi najbolš cikavyja ŭ płanie historyi i architektury.

Staradaŭnija pomniki na Kalvaryjskich mohiłkach. Fota: planetabelarus.by

Minskija Kalvaryjskija mohiłki (vuł. Kalvaryjskaja, 45)

Kalvaryja ci «Staryja» minskija mohiłki z 2001 hoda aficyjna pryznanyja kulturna-histaryčnym pomnikam mižnarodnaha značeńnia. Mohiłki dziejničajuć prykładna z kanca XVIII stahodździa, ale jość mierkavańni, što heta miesca było abranaje jašče ŭ 1745 hodzie dla katalickaj Kalvaryi (Kryžovaha šlachu) pry Karmielickim manastyry.

Na terytoryi mohiłak znachodzicca mnostva staradaŭnich nadmahillaŭ, skulptur i pomnikaŭ, vykananych u roznych stylach, uklučajučy kłasicyzm i madern. Asablivuju kaštoŭnaść ujaŭlajuć siamiejnyja sklepy, jakich naličvajecca kala 30.

U centry mohiłak znachodzicca katalicki kaścioł Uzvyšeńnia Śviatoha Kryža, pabudavany ŭ 1839 hodzie na miescy bolš staroha draŭlanaha chrama.

Kalvaryjskija mohiłki i kaścioł. Fota: planetabelarus.by

Mohiłki byli katalickimi tolki pieršapačatkova, ź ciaham času na ich pačali znachodzić apošni spačyn i pradstaŭniki inšych kanfiesij. Tut pachavanyja biełaruski paet Janka Łučyna, mastak Jan Damiel, palityčny dziejač Vacłaŭ Ivanoŭski, narodny paet Biełarusi Nił Hilevič i jašče šmat vybitnych biełarusaŭ.

Nie abyšli Kalvaryjskija mohiłki haradskija pužałki, byccam by nočču pa terytoryi niekropala błukaje zdań maładoj dziaŭčyny, daŭno spačyłaj u adnym sa sklapieńniaŭ. U adroźnieńni ad sučasnych mohiłak, Kalvaryja zachavała duch staroha niekropala ź jaho ŭnikalnaj płaniroŭkaj, viekavymi drevami, histaryčnymi pomnikami i historyjami.

Hrodzienski «horad miortvych» XVIII stahodździa ( 4‑ty Padolny zavułak)

«Hrodzienski niekropal» — samyja staryja haradskija kamunalnyja mohiłki ŭ Biełarusi. Pa histaryčnaj i architekturnaj kaštoŭnaści admysłoŭcy ich paraŭnoŭvajuć z Łyčakaŭskimi ŭ Lvovie i mohiłkami Rosy ŭ Vilni. Historyki nieadnarazova źviartalisia z prośbaj uklučyć niekropal u śpis historyka-kulturnych kaštoŭnaściaŭ Biełarusi.

Katalickija mohiłki byli zasnavanyja ŭ 1792 hodzie, paśla taho jak Sojm Rečy Paspalitaj zabaraniŭ pachavańni kala kaściołaŭ i ŭnutry haradskich ścien.

Hrodzienski niekropal

Pravasłaŭnaja častka niekropala paŭstała ŭžo paśla treciaha padzieła Rečy Paspalitaj, u 1800 hodzie, kali ŭ horadzie źjaviłasia vialikaja častka pravasłaŭnaha pryjezdžaha nasielnictva. Tut znajšła viečny spakoj maci paeta Maksima Bahdanoviča — Maryja.

Mahiła Maryi Bahdanovič, maci Maksima Bahdanoviča

Naviedvalnikaŭ i admysłoŭcaŭ nie pierastajuć ździŭlać raźbianyja kamiennyja manumienty nadmahillaŭ, mnohija ź jakich stvoranyja ŭ majsterniach XIX stahodździa ŭručnuju i ŭjaŭlajuć saboj tvory miemaryjalnaha mastactva i architektury.

Na katalickich mohiłkach spačyvaje i adzin z vydatnych raźbiaroŭ Hrodna taho času — Balasłaŭ Šyškievič. Zhodna z haradskoj lehiendaj, majstar sam zrabiŭ sabie manumient, kali daviedaŭsia pra svaju chvarobu.

Nadmahille raźbiara Balasłava Šyškieviča. Fota: poshyk.info

Na katalickaj častcy niekropala spačyvajuć mnohija viadomyja žychary Hrodna, uklučajučy pradstaŭnikoŭ šlachty, dziejačaŭ kultury, lekaraŭ i vajskoŭcaŭ: architektar Džuzepe Saka, litaratarka Eliza Ažeška i jaje muž Stanisłaŭ Nahorski, viadomy ŭ tahačasnym Hrodna doktar Telhiejm, zasnavalnik hrodzienskaha zaaparka Jan Kachanoŭski i šmat inšych viadomych žycharoŭ horada.

Na terytoryi mohiłak amal kožnyja vychadnyja prachodziać turystyčnyja ekskursii.

Pinsk, niekropal XIX stahodździa na vulicy Spakojnaj

Jaŭrejskaje nasielnictva Pinska mieła asobnyja mohiłki ažno z 1556 hoda, hetaj hramadzie vydzieliŭ nadzieł u pačatku XVI stahodździa pinski kniaź Fiodar Ivanavič Jarasłavič. Adnak u časy Druhoj suśvietnaj vajny, padčas niamieckaj akupacyi mohiłki brutalna źniščyli, pomniki (t. zv. macevy) vykarystoŭvali pry budaŭnictvie padmurkaŭ. Ciapier na miescy byłych mohiłak znachodzicca park, a adzinuju acalełuju macevu pieradali ŭ miascovy muziej.

Tak zvanym Starym pinskim mohiłkam paščaściła bolš, jany zachavalisia da siońniašniaha dnia. U pačatku XIX stahodździa pinčukoŭ-chryścijan pačali chavać na terytoryi, što znachodziłasia kala paŭnočnaj miažy horada. Katalickija i pravasłaŭnyja pachavańni padzialaŭ prajezd, jaki staŭ paźniej častkaj vulicy Spakojnaja.

Mohiłki na mižvajennym płanie horada. Fota ź Vikipiedyi

Pieršyja mahiły na katalickaj častcy mohiłak adnosiacca da pačatku XIX stahodździa. Častka nadmahillaŭ i aharodžaŭ XIX — pačatku XX stahodździa vykananaja na vysokim mastackim uzroŭni z kaštoŭnych materyjałaŭ. Tut pachavanyja vychadcy ź viadomych rodaŭ Skirmuntaŭ, Ahinskich, Ordaŭ, Butrymovičaŭ, vialikaja kolkaść miascovych hramadska-palityčnych dziejačaŭ i pradstaŭnikoŭ duchavienstva.

Pomnik pradstaŭniku rodu Butrymovičaŭ. Fota: radzima.org

Aktyŭnaje budaŭnictva i demahrafičny pryrost u paślavajennyja dziesiacihodździ stali pryčynaj składanaj situacyi, kali mohiłki apynulisia ŭ hłybini haradskoj zabudovy. Tamu z 1961 pa 1977 hod mohiłki vykarystoŭvalisia paŭtorna: na miescy bieznazoŭnych mahiłaŭ i sałdackich pachavańniaŭ časoŭ Pieršaj suśvietnaj vajny rabili novyja mahiły. U 1977 hodzie mohiłki zakryli dla pachavańniaŭ, a ŭ 1993‑m nadali im status histaryčnaj kaštoŭnaści.

Tajamničyja kamiennyja kryžy ŭ vioscy Babcy pad Dokšycami

U vioscy Babcy niepadalok ad Dokšycaŭ u žniŭni 2011 hoda kala viaskovych mohiłak vyjavili ŭnikalnuju znachodku: na miascovych mohiłkach znajšłosia kala 30 kamiennych kryžoŭ vyšynioj ad 30 santymietraŭ da amal 2 mietraŭ.

Kamiennyja kryžy ŭ Babcach. Fota: planetabelarus.by

Isnuje lehienda, što znajšoŭ ich nie aby-chto, a narodny paet Biełarusi Ryhor Baradulin, viartajučysia z rodnych Ušačaŭ u Minsk. Paet nibyta vyrašyŭ spynicca pa darozie ŭ Babcach, dzie jaho čakała nievierahodnaje adkryćcio. Jon byŭ tak začaravany ŭbačanym, što praz peŭny čas pryśviaciŭ hetamu miescu vierš:

U lesie, u zialonaj imžy
Zatojenyja viakami
Kamiennyja stynuć kryžy
Z adsiečanymi rukami.

Kali bahoŭ daŭniny
Raścili —
Adciali ruki,
I stali kryžami jany,
Sakralnyja pomniki-ruchi.

Tut času zacišna jašče.
Źbirajucca zdani z adchonaŭ.
I kamień ściudziona piače
Suzorje pahanskich piśmionaŭ.

Dakładnaje pryznačeńnie i čas ich uźviadzieńnia pakul admysłoŭcami nie vyznačanyja. Chutčej za ŭsio, jany byli ŭstalavanyja tut u jakaści nadmahilnych kamianioŭ prykładna ŭ časy Siaredniaviečča.

Jaŭrejskija mohiłki CHIII stahodździa ŭ vioscy Sapockin na Hrodzienščynie

Mohiłki majuć vyklučnuju histaryčnuju kaštoŭnaść, bo tut znachodzicca adno z samych rańnich pachavańniaŭ u Biełarusi, datavanaje 1278 hodam! Dakładnych źviestak pra toje, kolki pamierłych tut spačyvaje, niama. Pavodle źviestak daśledčykaŭ iŭdaizmu i krajaznaŭcaŭ, usiaho zachavałasia kala sotni pomnikaŭ. Na niekatorych plitach prahladajecca tekst, ale pračytać jaho ŭžo amal niemahčyma.

Staražytnaja jaŭrejskaja maceva ŭ Sapockinie. Fota: grodnonews.by

Da 2000 hoda mohiłki znachodzilisia ŭ zaniadbanym stanie i byli zakinutyja. Adnavili mohiłki pry padtrymcy Majkła Łozmana, stamatołaha z ZŠA, čyj baćka byŭ rodam z Sapockina, ale za časami Druhoj suśvietnaj vajny pakinuŭ rodnaje miastečka. U prajekcie pa ŭparadkavańni ŭdzielničali amierykanskija studenty i miascovyja vałanciory, jakija nie tolki adnavili nadmahilli, ale i ŭstalavali na niekatorych ź ich mietaličnyja zorki Davida ŭ znak pamiaci.

Uvachodnaja brama na najstarejšyja jaŭrejskija mohiłki. Fota: grodnonews.by

Kamientary da artykuła