Nijakaha źmiakčeńnia sankcyj, pakul Biełaruś ruchajecca ŭ bok tatalitaryzmu

Artykuł z takim zaklikam apublikavany na sajcie European Democracy Hub. Jaho aŭtary pišuć, što ŭsialaki psieŭdadyjałoh z aficyjnym Minskam ciapier byŭ by stratehičnaj pamyłkaj. Zamiest hetaha pravilna było b uparta padtrymlivać usio, što robić biełarusaŭ biełarusami, pišuć aŭtary. Pierakazvajem asnoŭnaje.

Alaksandr Łukašenka. Fota: Evgenia Novozhenina / Pool Photo via AP

«ES nie pavinien kapijavać padychod Vašynhtona abo paŭtarać pamyłku adnaŭleńnia ŭzajemadziejańnia. Zamiest hetaha Jeŭrasajuz pavinien uzmacnić svaje sankcyi i padvoić padtrymku hramadzianskaj supolnaści Biełarusi i demakratyčnych sił u vyhnańni, a taksama pryniać stratehičny płan, jaki b adnačasova spryjaŭ pierachodu da demakratyi ŭ Biełarusi i abmiažoŭvaŭ vajennaje vykarystańnie Biełarusi Rasijaj», — tak ličać aŭtary artykuła — hrupa jeŭrapiejskich akademičnych ekśpiertaŭ: Žyzel Bose — prafiesarka va ŭniviersitecie Maastrychta (Niderłandy), ekśpiertka ŭ halinie jeŭrapiejskaj palityki pa padtrymcy demakratyi. Ryhor Nižnikaŭ — staršy navukovy supracoŭnik Finskaha instytuta mižnarodnych adnosin, ekśpiert pa palitycy ES i Rasii ŭ dačynieńni da Biełarusi. Vikie van den Bruk — aśpirant va ŭniviersitecie Maastrychta, jaki daśleduje prasoŭvańnie demakratyi ŭ Biełarusi z boku ES i Polščy.

Jak tłumačać ekśpierty, dla Jeŭrasajuza kapijavańnie padychodu Vašynhtona było b stratehičnaj pamyłkaj. U adroźnieńnie ad ZŠA, ES niepasredna miažuje ź Biełaruśsiu, sutykajecca z pramymi pahrozami biaśpiecy z-za rasijskaj vajskovaj prysutnaści na jaje terytoryi i ŭžo ŭkłaŭ značnyja srodki ŭ padtrymku biełaruskich demakratyčnych sił.

Tamu toje, što moža słužyć karotkaterminovym dypłamatyčnym metam ZŠA, u vyniku padarvała b doŭhaterminovuju stratehiju biaśpieki i kaštoŭnaściaŭ samoha ES. Jeŭrasajuz nie pavinien paŭtarać pamyłku minułaha, viartajučysia da «dyjałohu».

Čamu Zachadu nie varta ŭzajemadziejničać z režymam Łukašenki

1. U minułym uzajemadziejańnie pravalvałasia i tolki nadavała Łukašenku lehitymnaści.

Historyja pakazvaje, što sproby dyjałohu z režymam Łukašenki nikoli nie pryvodzili da demakratyčnych źmien. Zamiest hetaha jany stvarali dla režymu bačnaść lehitymnaści, što raźviazvała ruki Łukašenku dla dalejšaha ŭmacavańnia aŭtarytarnych miechanizmaŭ.

Luby vizit ci telefonnaja razmova z zachodnim palitykam imhnienna vykarystoŭvajecca dziaržaŭnaj prapahandaj jak dokaz mižnarodnaha pryznańnia. Heta nie tolki ŭmacoŭvaje pazicyi dyktatara ŭnutry krainy, ale i padryvaje davier da demakratyčnych sił, stvarajučy ŭražańnie, što śvietu plavać na represii.

2. Sankcyi pracujuć, a «dyjałoh» ich padryvaje.

Metanakiravanyja sankcyi źjaŭlajucca efiektyŭnym instrumientam, jaki stvaraje realny cisk na ekanomiku režymu i jaho elity. Pasłableńnie sankcyj u abmien na simvaličnyja žesty ryzykuje dać Łukašenku taktyčnuju pieramohu bieź istotnych reformaŭ. Uzajemadziejańnie, jakoje źmiakčaje cisk sankcyj, palahčaje ekanamičny i vajenny ciažar padtrymki Łukašenki z boku Rasii.

Zachoŭvajučy sankcyi, ES i inšyja krainy, jakija ŭvodziać sankcyi, faktyčna prymušajuć Maskvu pieraaryjentavać bolš resursaŭ na toje, kab Minsk zastavaŭsia pasłuchmianym i dziejazdolnym u vajennym płanie, što asłablaje patencyjał Rasii na fonie praciahłaj vajny va Ukrainie.

3. Biełaruś drejfuje ŭ bok tatalitaryzmu.

Situacyja ŭ krainie značna pahoršała: heta ŭžo nie prosta aŭtarytaryzm, a ruch da tatalitarnaj madeli. U Biełarusi źniščana praktyčna ŭsia hramadzianskaja supolnaść, usie da adnaho niezaležnyja ŚMI abvieščany «ekstremisckimi», a represii stali sistemnymi — z katavańniami, źniknieńniem ludziej i poŭnym padparadkavańniem sudovaj sistemy. Militaryzacyja hramadstva i raźmiaščeńnie rasijskaj jadziernaj zbroi tolki paćviardžajuć hety tryvožny trend.

4. Prapahanda režymu vykarystoŭvaje lubyja kantakty.

Režym Łukašenki vykarystoŭvaje luby źniešni kantakt dla ŭmacavańnia svajho vobrazu i prasoŭvańnia mifa pra Biełaruś jak «pasiarednika» pamiž Zachadam i Rasijaj, padryvajučy pasyły apazicyi i jašče bolš zakryvajučy hramadzianskuju prastoru. Adnak hety naratyŭ źjaŭlajecca pamyłkovym.

Nasamreč, Biełaruś — heta chutčej maryjanietka Kramla, čym niezaležny hulec. Łukašenka paśladoŭna prasoŭvaje rasijskija intaresy. Dla ES vieści ź im dyjałoh — značyć nie tolki pamylacca nakont jaho roli, ale i faktyčna pahadžacca z pastajannaj vajskovaj prysutnaściu Rasii na terytoryi Biełarusi, što stratehična niebiaśpiečna.

5. Dyjałoh uznaharodžvaje režym za złačynstvy va Ukrainie.

Režym Łukašenki — pramy saŭdzielnik rasijskaj ahresii: jon daŭ svaju terytoryju dla napadu, zabiaśpiečvaje łahistyku i navat udzielničaje ŭ vykradańni i «pieravychavańni» ŭkrainskich dziaciej. Raźmiaščeńnie jadziernaj zbroi pieratvaryła Biełaruś u praciah vajennaj mašyny Kramla.

Režym Łukašenki — heta nie pasiarednik, a stratehičnaja pahroza: u vypadku luboha kanfliktu pamiž NATA i Rasijaj biełaruskaja terytoryja stanie nieadkładnaj mišeńniu. Dyjałoh lehitymizuje režym, jaki dazvalaje Maskvie raźmiaščać jadziernuju zbroju, kamandnyja struktury i vykarystoŭvać svaju terytoryju dla maštabnych manieŭraŭ.

Čamu ES pavinien zachoŭvać pryncypovy padychod da Biełarusi

Jeŭrasajuz pavinien prytrymlivacca svajoj ciapierašniaj pryncypovaj pazicyi: izalavać Łukašenku, uzmacniajučy cisk na režym, i adnačasova stratehična dziejničać, kab abmiežavać vajennaje vykarystańnie biełaruskaj terytoryi Rasijaj. Na heta jość piać pryčyn.

1. ES pavinien zachoŭvać prychilnaść palitycy, zasnavanaj na kaštoŭnaściach.

Biełaruski narod pieravažnaj bolšaściu vykazaŭsia suprać režymu Łukašenki na sfalsifikavanych prezidenckich vybarach u žniŭni 2020 hoda. Padtrymka apazicyi, jakaja atrymała narodny mandat, umacoŭvaje demakratyčnyja normy: lehitymnaść pavinna zychodzić ad svabodnych vybaraŭ, a nie ad prymusovaj zhody z aŭtarytaryzmam.

Heta adpaviadaje ideałam, jakija prasoŭvaje Zachad: svabodzie, padspravazdačnaści i pravam čałavieka. Admova ad takoha padychodu padarvie hłabalny aŭtarytet ES, asłabić jaho ŭpłyŭ i pachiśnie ŭnutranuju salidarnaść, asabliva z Łatvijaj, Litvoj i Polščaj, jakija źjaŭlajucca hałoŭnymi mišeniami hibrydnaj vajny z boku režymu.

2. Pryncypovy padychod dapamahaje supraćstajać rasijskaj hiehiemonii i ŭmacoŭvać biaśpieku.

Režym Łukašenki źjaŭlajecca hałoŭnym bienieficyjaram i pravadnikom palityki Rasii ŭ Biełarusi. Poŭnaje padparadkavańnie zamiežnaj palityki i palityki biaśpieki Minska supravadžajecca pracesam desuvierenizacyi, praź jaki Maskva pastupova pazbaŭlaje Biełaruś aŭtanomii i dziaržaŭnaści.

Zachoŭvajučy pryncypovy padychod, ES pavialičvaje dla Maskvy košt padtrymki Łukašenki i daje vyrazny sihnał biełaruskamu hramadstvu, što tatalny kantrol z boku Rasii nie źjaŭlajecca niepaźbiežnym.

3. Nieŭzajemadziejańnie — stratehičnaja inviestycyja ŭ biełaruski narod.

Demakratyčnyja sietki ŭ vyhnańni i hramadzianskaja supolnaść stvarajuć krytyčna važnuju infrastrukturu dla budučaha demakratyčnaha pierachodu. ES pavinien padvoić namahańni pa inviestavańni ŭ biełaruski narod, jaki źjaŭlajecca jaho stratehičnym sajuźnikam u krainie. Mienavita dziakujučy antyvajennym nastrojam u hramadstvie Biełaruś nie była ŭciahnutaja ŭ vajnu jašče hłybiej.

Adnak padtrymka tolki emihracyi — heta častkovaje rašeńnie. ES prajhraje bitvu za sercy i rozumy biełarusaŭ rasijskaj prapahandzie, i razryŭ pamiž ludźmi ŭnutry krainy i za miažoj pavialičvajecca. Tamu ES pavinien značna aktyvizavać svaje namahańni, kab dastukacca da biełarusaŭ i pakazać svaju prychilnaść ich budučyni.

4. Ćviordaja pazicyja pavyšaje ŭstojlivaść hramadstva i ŭzmacniaje hramadzian.

Praktyčnaja i bačnaja padtrymka Zachadu — praz fondy dapamohi, padtrymku ŚMI, jurydyčnuju dapamohu — sihnalizuje pra salidarnaść ź biełaruskim hramadstvam. Heta raźvivaje hramadzianskuju aktyŭnaść, nadaje śmiełaści niazhodnym i dapamahaje aktyvistam vyžyć va ŭmovach represij.

Taki padychod taksama dazvalaje zachoŭvać biełaruskuju kulturu i movu pierad tvaram rusifikacyi. Niahledziačy na cenzuru, niezaležnyja ŚMI vyžyli dziakujučy zachodniaj padtrymcy i adyhryvajuć klučavuju rolu ŭ baraćbie z dezynfarmacyjaj.

5. Pryncypovaja padtrymka demanstruje doŭhaterminovuju efiektyŭnaść «miakkaj siły».

Pastajannaja padtrymka pasyłaje sihnał: ES staić pobač ź biełaruskim narodam nie tolki ŭ momanty kryzisaŭ, ale i na praciahu ŭsioj doŭhaj baraćby. Takaja inviestycyja ŭ «miakkuju siłu» stvaraje realny ŭpłyŭ i maralny aŭtarytet. Hetaja prychilnaść harantuje, što kali źjavicca mahčymaść dla pieramien, aŭtarytet Zachadu jak abaroncy demakratyčnaj Biełarusi zastaniecca niepachisnym.

Jak ES moža lepš padtrymlivać biełaruskuju apazicyju

Kab hety pryncypovy padychod zapracavaŭ, ES pavinien zadziejničać uvieś patencyjał biełaruskich demakratyčnych sił praz uzajemadziejańnie ź imi i ich padtrymku. Aŭtary prapanujuć piać sposabaŭ, jak heta zrabić.

1. Stvaryć fond padtrymki demakratyi ŭ Biełarusi.

ES pavinien stvaryć śpiecyjalny fond dla finansavańnia niezaležnych ŚMI, aktyvistaŭ i sietak pravavoj abarony, asabliva dla žurnalistaŭ, jakija sutykajucca z represijami. Hety fond pavinien pracavać jak dvuchuzroŭnievaja sistema: hranty chutkaha reahavańnia na terminovyja patreby i doŭhaterminovaje finansavańnie dla ŭstojlivych inicyjatyŭ.

Sproščanyja pracedury i hnutkija terminy dazvolać akazvać dapamohu chutka i bieź lišniaj biurakratyi. Taksama važna ŭmacoŭvać ličbavuju biaśpieku, kab abaranić kamunikacyi apazicyi.

2. Umacoŭvać infrastrukturu ŭ vyhnańni i alternatyŭnyja instytuty.

ES pavinien pašyryć padtrymku biaśpiečnaha žylla (šełtaraŭ), anłajn-płatformaŭ i adukacyjnych prahram dla hramadzianskaj supolnaści ŭ vyhnańni. Asablivuju ŭvahu treba nadać umacavańniu klučavych demakratyčnych struktur, takich jak Ofis Śviatłany Cichanoŭskaj, Abjadnany pierachodny kabiniet i Kaardynacyjnaja rada, kab jany mahli stać realnaj alternatyvaj režymu, hatovaj uziać na siabie kiraŭnictva ŭ pierachodny pieryjad.

3. Pavyšać rolu apazicyi i raspracavać stratehiju biaśpieki.

ES i mižnarodnaja supolnaść pavinny farmalizavać pradstaŭnictva biełaruskaj apazicyi na takich placoŭkach, jak AAN i instytuty ES.

Prapanujecca stvaryć stratehičnuju pracoŭnuju hrupu «ES-Biełaruś» dla raspracoŭki doŭhaterminovaha płana (na 5‑-10 hadoŭ), jaki b spałučaŭ padtrymku demakratyi z pytańniami biaśpieki, uklučajučy manitorynh rasijskich vajennych pieramiaščeńniaŭ praź Biełaruś.

4. Zachoŭvać žorstkija sankcyi z mahčymaściu chutkaha reahavańnia.

Sankcyi — heta samy efiektyŭny instrumient cisku. ES pavinien nie tolki zachoŭvać, ale i ŭzmacniać ich, asabliva ŭ dačynieńni da siektaraŭ, jakija padtrymlivajuć vajnu Rasii (zbroja, tavary padvojnaha pryznačeńnia, transpart). Pasłableńnie sankcyj mahčymaje tolki paśla realnych demakratyčnych reformaŭ i spynieńnia saŭdziełu ŭ vajnie.

Nieabchodna taksama ŭzmacnić kantrol za ich vykanańniem, kab praduchilić abychod, i stvaryć miechanizm chutkaha ŭviadzieńnia novych sankcyj u adkaz na parušeńni pravoŭ čałavieka.

5. Pašyrać dyjasparalnuju i kulturnuju dypłamatyju.

ES pavinien padtrymlivać biełaruskija dyjaspary, bo jany źjaŭlajucca važnymi centrami supracivu i abarony nacyjanalnych intaresaŭ.

Aŭtary artykuła prapanujuć padvoić finansavańnie prajektaŭ u śfiery adukacyi i kultury, jakija dapamahajuć zachoŭvać biełaruskuju movu i nacyjanalnuju identyčnaść, adnačasova supraćstojačy kramloŭskim naratyvam za miažoj.

Takaja kulturnaja dypłamatyja padtrymaje ŭstojlivaść demakratyčnaha ruchu i paspryjaje tamu, kab demakratyčny ruch hruntavaŭsia nie tolki na hramadzianskaj, ale i na kulturnaj identyčnaści.

Kamientary da artykuła