Мужчына нечакана вылекаваўся ад ВІЧ пасля перасадкі звычайных ствалавых клетак

Мужчына, які праходзіў лекаванне ад раку крыві, стаў сёмым чалавекам у свеце, які канчаткова адолеў вірус пасля трансплантацыі ствалавых клетак. Унікальнасць выпадку ў тым, што хворы атрымаў ствалавыя клеткі, якія не мелі поўнай генетычнай устойлівасці да ВІЧ.

Так выглядае пад мікраскопам імунная клетка чалавека (яна сіне-зялёная), якую атакуюць часцінкі ВІЧ (жоўтыя). Фота: NIH-NIAID / Image Point FR / BSIP / Universal Images Group via Getty Images

Як тлумачыць New Scientiest, раней пяць чалавек здолелі пазбавіцца ВІЧ дзякуючы перасадцы ствалавых клетак ад донараў з рэдкай генетычнай асаблівасцю. У іх была мутацыя ў абедзвюх копіях гена, што адказвае за вытворчасць бялку пад назвай CCR5, які вірус ВІЧ выкарыстоўвае як «уваходныя вароты», каб пранікнуць унутр імунных клетак і заразіць іх.

Навукоўцы зрабілі выснову: паколькі мутацыя цалкам прыбірае гэты бялок з клетак, вірусу проста няма як трапіць унутр. Таму лічылася, што для перамогі над хваробай крытычна важна мець дзве копіі гэтай мутацыі, якія робяць клеткі неўспрымальнымі да віруса.

Але летась гэтая тэорыя пахіснулася. Шосты чалавек, якога назвалі «жэнеўскім пацыентам», пражыў без віруса больш за два гады, хоць яму перасадзілі ствалавыя клеткі без гэтай мутацыі (а значыць, з наяўнасцю бялку CCR5). Гэта падказвае, што блакіроўка бялку — не адзіны шлях да выздараўлення. Праўда, многія навукоўцы пакуль асцярожныя: яны лічаць, што два гады без віруса — гэта яшчэ замала, каб з упэўненасцю сцвярджаць, што пацыент сапраўды здаровы.

Гісторыя пацыента

Аднак апошні выпадак істотна мяняе сітуацыю і дае важкія падставы лічыць, што «жэнеўскі пацыент» усё ж такі вылечыўся. Гэтая новая гісторыя пачалася ў кастрычніку 2015 года, калі 51‑гадоваму мужчыну з лейкеміяй і ВІЧ была праведзеная хіміятэрапія для знішчэння пераважнай большасці ўласных імунных клетак.

Гэта было зроблена для таго, каб вызваліць месца для перасадкі донарскіх ствалавых клетак, якія павінны былі сфармаваць у яго арганізме новую, здаровую імунную сістэму. Паколькі ідэальнага донара з поўнай мутацыяй CCR5 знайсці не ўдалося, лекары выкарысталі даступны варыянт з частковай мутацыяй.

На момант аперацыі мужчына прымаў стандартную антырэтравірусную тэрапію (АРТ) — камбінацыю лекаў, якія зніжаюць колькасць віруса да нябачнага ўзроўню, не даючы яму перадавацца іншым людзям, а таксама змяншаюць рызыку таго, што новыя донарскія клеткі будуць адразу ж інфікаваныя.

Але прыкладна праз тры гады пасля трансплантацыі пацыент вырашыў адмовіцца ад АРТ. Як ён патлумачыў дактарам, пасля перасадкі прайшло ўжо дастаткова часу, рак быў у рэмісіі, і ён заўсёды меў унутранае адчуванне, што лячэнне спрацуе.

Неўзабаве пасля адмены прэпаратаў аналізы крыві паказалі поўную адсутнасць прыкмет віруса. З таго моманту мінула ўжо сем гадоў і тры месяцы — тэрмін, цалкам дастатковы для таго, каб афіцыйна лічыць пацыента здаровым. Гэта другі паводле працягласці вынік сярод усіх сямі чалавек, якім удалося пазбавіцца ВІЧ (рэкардсменам застаецца пацыент з 12‑гадовай рэмісіяй).

Паводле дактароў, гэты выпадак сапраўды ўражвае: яшчэ дзесяцігоддзе таму мужчына меў мізэрныя шанцы на выжыванне праз анкалогію. Аднак сёння ён вярнуўся да паўнацэннага здаровага жыцця без неабходнасці штодзённага прыёму медыкаментаў.

Механізм выздараўлення

Як адзначае выданне, новыя даныя прымушаюць навукоўцаў перагледзець механізм лячэння. Раней лічылася: каб перамагчы хваробу, донарскія клеткі мусяць быць цалкам неўспрымальнымі да віруса. Логіка была ў тым, што вірусу, які затаіўся ў арганізме пасля хіміятэрапіі, проста не будзе каго заражаць, і інфекцыя згасне сама сабой праз адсутнасць мішэняў.

Аднак новы выпадак падказвае іншы сцэнар. Вырашальную ролю адыгрывае рэакцыя донарскіх клетак на рэшткі ўласнага імунітэту пацыента. Праз розны набор бялкоў на паверхні клетак донарскі імунітэт распазнае старыя клеткі гаспадара як пагрозу. У выніку ён знішчае іх (разам з вірусам, што сядзіць унутры) настолькі хутка, што інфекцыя проста не паспявае перакінуцца на новую імунную сістэму.

Што гэта значыць для будучыні?

Гэта адкрыццё пашырае кола патэнцыйных донараў для людзей, якім патрабуецца перасадка ствалавых клетак. Аднак навукоўцы папярэджваюць: гэта не гарантыя поспеху. Каб усё спрацавала, мусяць ідэальна супасці многія генетычныя фактары донара і пацыента.

Акрамя таго, сам герой гэтай гісторыі ўсё ж меў адну копію карыснай мутацыі, што магло спрасціць працэс выздараўлення. Таму, калі ёсць выбар, лекары па-ранейшаму раяць шукаць цалкам устойлівых да ВІЧ донараў.

Эксперты таксама нагадваюць: трансплантацыя ствалавых клетак застаецца вельмі рызыкоўнай працэдурай, якая пагражае смяротнымі інфекцыямі. Яна пасуе толькі тым, хто мае цяжкія формы раку і каму гэта аперацыя жыццёва неабходная.

Для большасці людзей з ВІЧ, якія не хварэюць на рак, антырэтравірусная тэрапія застаецца самым бяспечным і эфектыўным метадам кантролю віруса. Тым не менш, навука працягвае рухацца наперад, даследуючы метады геннай інжынерыі і вакцынацыі для канчатковай перамогі над хваробай.

Каментары да артыкула