«Яны горшыя за французаў, мы трапілі з агню ды ў полымя». Як «Вагнер» праваліўся ў Малі

Два гады пасля гібелі Яўгена Прыгожына групоўка «Вагнер» перажывае глыбокі крызіс у Малі. Расіянам не ўдалося ўзбагаціцца за кошт здабычы карысных выкапняў. Больш за тое, іх жорсткія метады выклікалі напружанасць унутры малійскай арміі.

Малійцы з расійскімі сцягамі падчас акцыі пратэсту супраць Францыі на Плошчы Незалежнасці ў сталіцы краіны Бамака 22 верасня 2020 года. Фота: Anadolu Agency via Getty Image

Пасля перавароту ў 2021 годзе ўладу ў Малі захапіла вайсковая хунта на чале з «часовым» прэзідэнтам Асімі Гаіта, які сёлета падоўжыў свой тэрмін да 2030 года. Спачатку, як піша The Economist, ён падаваўся многім малійцам выратавальнікам: абяцаў больш рашучую барацьбу з джыхадыстамі і аднаўленне суверэнітэту краіны пасля дзесяцігоддзяў французскага ўплыву.

Хунта абвінаваціла Францыю і міратворчую місію ААН (Арганізацыі Аб'яднаных Нацый) у нерашучасці і пасіўнасці. Улады Малі спадзяваліся, што «Вагнер» будзе ваяваць больш ахвотна і падпарадкоўвацца мясцоваму камандаванню.

Новая хваля гвалту

Спачатку ў расіян былі поспехі. У 2023 годзе яны дапамаглі арміі вярнуць кантроль над горадам Кідаль на поўначы краіны. Аднак гэта быў пік іх дасягненняў.

Паводле даных праекта па зборы даных аб месцах і падзеях узброеных канфліктаў ACLED, з 2022 па 2024 год колькасць смерцяў, звязаных з джыхадыстамі, складала ў сярэднім 3135 у год, у той час як за папярэдняе дзесяцігоддзе гэты паказчык быў 736. Сёлета загінула ўжо амаль 2000 чалавек, што сведчыць пра далейшае пагаршэнне сітуацыі.

Сетка JNIM (Jama’a Nusrat ul-Islam wa al-Muslimin  — «Група падтрымкі ісламу і мусульман», галоўная джыхадысцкая арганізацыя ў Сахелі, звязаная з «Аль-Каідай») пашырае сваю дзейнасць і нападае нават на эканамічныя цэнтры, як горад Кае на трасе да Сенегала.

Вядома, гэта не толькі віна «Вагнера». Сітуацыя з бяспекай была дрэннай і да іх прыходу. На піку французскай аперацыі ў рэгіёне было 5 тысяч вайскоўцаў і 12 тысяч міратворцаў ААН, цяпер у Малі толькі каля 2 тысяч расійскіх наймітаў.

Але метады «Вагнера» абсалютна не пасуюць для барацьбы з тэрарызмам, як тлумачыцца ў справаздачы амерыканскай расследавальніцкай арганізацыі The Sentry.

Аказалася, што забойствы мірных жыхароў — дрэнны спосаб прыцягнуць на свой бок звычайных малійцаў. У выніку інфарматараў стала менш.

Канфлікты з войскам

Паводле ACLED, за апошні год 80% смерцяў сярод цывільнага насельніцтва адбыліся ад рук малійскіх салдат або «вагнераўцаў», а не джыхадыстаў.

«Яны проста забіваюць людзей [якіх падазраюць], нават не правяраючы», — расказаў адзін з салдат.

У справаздачы сцвярджаецца, што «Вагнер» стварае «турмы пад адкрытым небам», блакуючы гарады, дзе, на іх думку, хаваюцца баевікі. Расіяне таксама падтрымалі апалчэнне, якое абвінавачваюць у этнічных чыстках. У выніку сепаратысты і джыхадысты ўсё часцей аб'ядноўваюцца супраць «Вагнера» і ўрадавай арміі.

Скрыншот відэа / YouTube

Паводле амерыканскай даследчай арганізацыі The Sentry, «вагнераўцы» адкрыта пагарджаюць малійцамі, забіраюць вайсковую тэхніку без дазволу і ігнаруюць загады. Падчас эвакуацыі перавага аддаецца расіянам, што выклікае незадаволенасць сярод простых малійскіх салдат. Адзін афіцэр прызнаў:

«Яны горшыя за французаў, яны лічаць маіх людзей дурнейшымі за сябе. Мы трапілі з агню ды ў полымя».

Да таго ж, сама баяздольнасць расійскіх наймітаў пад сумневам. У 2024 годзе каля 84 расіян загінулі ў баі з паўстанцамі пасля таго, як пясчаная бура не дазволіла выкарыстоўваць авіяцыю.

11 жніўня напружанне ў арміі вылілася ў адкрыты канфлікт: дзясяткі салдат і генералаў, якія крытыкавалі расіян, былі звольненыя.

Эканамічны тупік

Не ўдалося «Вагнеру» і атрымаць кантроль над здабычай золата ў краіне, якая з'яўляецца другім па велічыні вытворцам золата ў Афрыцы. Хунта адмовілася перадаваць расіянам буйныя радовішчы, якімі кіруюць заходнія кампаніі. Замест гэтага ўрад выкарыстаў «расійскую пагрозу», каб выціснуць больш грошай з галіны, якая забяспечвае больш за палову падатковых паступленняў.

«Асімі і яго каманда — не дурні. Мы не для таго выгналі адных захопнікаў, каб адчыніць дзверы іншым, як гэта зрабілі ў Цэнтральна-Афрыканскай рэспубліцы», — кажа чыноўнік з Міністэрства горнай здабычы.

Спробы «Вагнера» захапіць дробны, саматужны сектар таксама праваліліся. Спачатку іх паслугі аплачваліся з бюджэту Малі, але сёння, магчыма, частку выдаткаў ужо пакрывае сама Масква.

Фота: Arkady Budnitsky / Anadolu Agency via Getty Image

Абурэнне грамадства

Хоць у грамадстве няма жадання вяртаць прафранцузскія эліты, незадаволенасць расіянамі расце.

«Я быў адным з тых, хто шчыра верыў, што расійская прысутнасць нешта зменіць. Сёння я вельмі расчараваны», — цытуе выданне ананімнага субяседніка-навукоўца.

Жыхар сталіцы Бамака адзначае: «Яны страцілі 80% сваёй папулярнасці, бо не здольныя кіраваць краінай. Сацыяльная структура разбураецца з кожным днём».

Новыя гульцы і падзенне ўплыву Масквы

Ці магчымы новы пераварот у Малі — пакуль няясна. Некаторыя аналітыкі мяркуюць, што прэзідэнт Гаіта хоча паменшыць залежнасць ад Расіі (у той час як міністр абароны мае больш цесныя сувязі з Масквой).

Магчыма, на гэта робяць стаўку ЗША, якія ўжо накіроўваюць сваіх чыноўнікаў у рэгіён для абмеркавання дапамогі ў сферы бяспекі і здзелак па карысных выкапнях. Таксама ўзмацняецца ўплыў Турцыі, якая пастаўляе беспілотнікі, і краін Персідскага заліва.

Для Масквы гэта сур’ёзная праблема. Асноўны козыр «Вагнера» быў у тым, што ён гатовы ваяваць там, дзе Захад ці ААН адмаўляліся ўмешвацца. Але праз два гады пасля смерці свайго лідара Яўгена Прыгожына Крэмль спрабуе ўзяць групоўку пад кантроль.

У чэрвені яе рэшткі ў Малі перайменавалі ў «Афрыканскі корпус» з прамым падпарадкаваннем Маскве. Гэта было ўскоснае прызнанне правалаў «Вагнера».

Цяпер хунта Малі можа задацца пытаннем: калі ёсць выбар паміж аслабленай Расіяй і новымі партнёрамі — ад ЗША да Турцыі і дзяржаў Персідскага заліва, — дык навошта працягваць арэнду расійскіх штыкоў?

Каментары да артыкула