Svoj DOMaš (Siamien Domaš adkazvaje na pytańni našaniŭcaŭ)
№ 49 (206), 4 — 11 śniežnia 2000 h.
Svoj DOMaš
Siamien Domaš adkazvaje na pytańni našaniŭcaŭ
— Biełarusy — ludzi pracavityja i haspadarlivyja. Što, na Vašuju dumku, zrabić, kab ad hetaha była realnaja karyść? Kab ludzi mahli dobra žyć i nie bajacca, što nia chopić hrošaj da nastupnaha zarobku?
— Kab pracavitaść i haspadarlivaść biełarusaŭ dała plon, treba, kab dziaržava stvaryła ŭsim hramadzianam umovy dla prajaŭleńnia inicyjatyvy. U pieršuju čarhu — kiraŭnikam pradpryjemstvaŭ i specyjalistam. Siońnia jany pracujuć pa zahadach źvierchu i słužać tolki vykanaŭcami hetych zahadaŭ, niaredka navat biazhłuzdych. A kali chto prajaŭlaje inicyjatyvu, dyk ryzykuje jašče i być pakaranym za jaje. A samaje hałoŭnaje, što ludzi nia viedajuć, za što jany pracujuć, jany nia znajuć navat koštu svajoj pracy. Treba zrabić tak, kab kožny čałaviek viedaŭ, što čym bolš i lepš jon zrobić, tym bolšy zarobak atrymaje.
— Vioska kormić krainu. Ale viaskoŭcy hibiejuć. Navat na Haradzienščynie, dzie dobryja ŭradžai, zarobki kałhaśnikaŭ — maleńkija. Što možna zrabić dla taho, kab viaskoŭcy za dobruju pracu dobra atrymlivali?
— Tak, ludzi hibiejuć, a sielskahaspadarčyja pradpryjemstvy nia majuć perspektyvy. Pa-pieršaje, kab palepšyć sytuacyju ŭ sielskaj haspadarcy, treba pačać z taho, kab dać kiraŭnikam kałhasaŭ svabodu dziejańniaŭ, dazvolić samim vyrašać, što, kali, jak siejać i kali źbirać uradžaj. Samaja vialikaja pamyłka ciapierašniaj ułady — u jaje dyktacie. Liču, što sielskahaspadarčyja pradpryjemstvy pavinny mieć abaviazak pierad dziaržavaj na padstavie kantraktu. U im treba vyznačyć abjomy pradukcyi, jakija jany pavinny pastavić dziaržavie. Dziaržzakaz isnuje i ciapier, ale ž i na ŭsiu astatniuju pradukcyju «nakładajecca łapa», usio trymajecca pad kantrolem — kamu, kudy i kolki pradać miasa ci druhoj pradukcyi. I pa jakim košcie. Aproč dziaržzakazu, usim astatnim haspadarki pavinny rasparadžacca sami. Treba, kab viaskoŭcy svabodna realizoŭvali toje, što vyraścili, inakš jany nikoli nia buduć mieć zacikaŭlenaści ŭ svajoj pracy.
Akramia taho, ceny dziaržava trymaje takija, što za kilahram miasa haspadarka atrymlivaje mienš, čym było vydatkavana, kab atrymać hetaje miasa. Sytuacyja davoli absurdnaja. Adsiul — rentabelnaść admoŭnaja, prybytki majuć tolki niekatoryja haspadarki. U hetym pryčyna nizkich zarobkaŭ na vioscy i ich niasvoječasovaj vypłaty. Kožny kałhaśnik pavinien dakładna viedać: kolki jamu naležycca hrošaj za vyraščany ŭradžaj ci vyrablenuju pradukcyju.
Pa-druhoje, treba nieadkładna prystupać da refarmavańnia sielskaj haspadarki. Stvarać novyja formy sielskahaspadarčych pradpryjemstvaŭ, dzie kožny pracaŭnik budzie asabista zacikaŭleny ŭ vynikach svajoj dziejnaści.
— Biełarusam pry ichniaj ciahavitaści nie chapaje śmiełaści. Prykład — apošniaja Alimpijada. Šmat zdolnych spartsmenaŭ, pryzavyja miescy, medali. Ale da zołata nie daciahvajuć. Čamu tak?
— Sapraŭdy, biełarusy na postsavieckaj prastory, mabyć, majuć najmienš śmiełaści ŭ budaŭnictvie svajoj budučyni. Našyja ludzi nia mohuć adčuvać siabie svabodnymi, bo dziaržava ciśnie na psychiku ludziej, starajecca padparadkavać ich, pastavić u zaležnaść ad siabie, kantralavać ich. Prajaŭleńnie inicyjatyvy pryhniatajecca. Ludzi robiacca pasyŭnymi vykanaŭcami patrabavańniaŭ ułady, i ich dziejnaść dalej hetaha nia jdzie. Vykanaŭ zahad — dobra, nia vykanaŭ — budu šukać apraŭdańnia.
Heta vielmi jaskrava prajaŭlajecca i ŭ sporcie. Našyja spartsmeny pakazvajuć dobryja vyniki, ale na kančatkovym etapie im čahości nie staje. A nie chapaje samaha hałoŭnaha — viery ŭ svaje dziejańni. Viery ŭ tych, chto ich nakiroŭvaje, stavić zadačy. Z boku ŭładaŭ usio robicca nie kab pa-sapraŭdnamu zacikavić ludziej, a znoŭ ža — kab damahčysia vynikaŭ ciskam, dyktatam. Adkul tut budzie śmiełaść, adkul — vysokija vyniki?
— A jak pieraadoleć strach? Na pačatku 90-ch kazali: ludzi jašče pa-raniejšamu bajacca. Ciapier kažuć: jany ŭžo znoŭ bajacca. Adkul biarecca strach?
— Ludzi siońnia nastolki zapałochany ŭładaj, što bajacca navat adzin adnaho. U ich psychalahičny stres. Usie čynoŭniki bajacca, što ich prasłuchoŭvajuć, što chtości daniasie ab tym, pra što jany havorać. Strach pryhniataje, strymlivaje čałavieka, heta adnaznačna.
Budučaja demakratyčnaja dziaržava pavinna stvaryć takija adnosiny pamiž ludźmi i ŭładaj, kab hety strach vykaranić, kab ludzi nie bajalisia adzin adnaho. A hałoŭnaje — kab nie bajalisia ŭłady, navat nie bajalisia jaje kantralavać. A kali jany buduć daviarać uładzie, a ŭłada — im, jany zmohuć lepiej pracavać, buduć rabicca zamožnymi sami, i kraina adnačasova budzie macnieć.
— Ułady śćviardžajuć, što ŭ hramadztvie paśla 1996 hodu dasiahnuta stabilnaść. Ale hramadztva raskołata. Adbyłosia raźmiežavańnie pa pryncypie: ty za Łukašenku ci suprać? Za — značycca, suprać usiaho biełaruskaha, suprać suverenitetu, za dałučeńnie da Rasiei. Jak pieraadoleć raskoł u hramadztvie?
— Zajavy ab siońniašniaj stabilnaści ŭ hramadztvie — heta prapahandyscki truk. Nasamreč stabilnaści ŭ nas niama. Hramadztva padzielena. U ludziej niama supolnaj mety, supolnaj viery ŭ štości — u svaju dziaržavu, uva ŭładu. Jość padzieł na našych i nianašych, na česnych i niačesnych. Łukašenka robić usio mahčymaje, kab pavialičyć hety padzieł. Kali niešta nie atrymlivajecca, šukajucca vorahi. To apazycyja vinavata, to NATO, to žurnalisty. To navat ministry. Łukašenka nikoli nie biare na siabie adkaznaści, pierakładaje jaje zaŭždy na čužyja plečy — na ŭradavych čynoŭnikaŭ, na miascovyja ŭłady. Albo vinavaty bankiry, pradprymalniki. Heta adpracavany pryjom: na fonie źbiadnieńnia nasielnictva pakazvać na tych, chto zarablaje bolš. Maŭlaŭ, bankiry, pradprymalniki — heta tyja, chto smokča z nasielnictva kroŭ, vyciahvaje hrošy. Heta taksama robicca, kab raskałoć narod. Ažyćciaŭlajecca pryncyp: lahčej kiravać ludźmi, kali jany padzieleny. Ludzi navat nia chočuć viedać, što bahaćcie krainy jakraz i stvarajuć pradprymalniki i bankiry. Karaciej, raskoł u hramadztvie inśpirujecca ŭładami metanakiravana, im heta patrebna.
Kab pieraadoleć hety raskoł, treba prosta źmianić staŭleńnie da apanentaŭ, da apazycyi. Nivodnaja ŭłada, nivodnaja dziaržava nia mohuć efektyŭna isnavać, kali ŭ ich niama tych, chto krytykuje, pakazvaje na niedachopy. Ludzi ź inšymi dumkami i padychodami zaŭždy patrebny, jany padšturchoŭvajuć da pošukaŭ u roznych krytyčnych sytuacyjach.
Jašče adzin prykład — supraćpastaŭleńnie ludziej, jakija zmahajucca za suverenitet i za niezaležnaść, tym, jakija chočuć dałučycca da Rasiei. Heta taksama robicca dla taho, kab stvaryć raskoł.
— Jakoj, na Vaš pohlad, pavinna być zamiežnaja aryjentacyja Biełarusi? Na jakija kaštoŭnaści varta zvažać?
— Treba ŭličvać jak hieahrafičnaje, tak i histaryčnaje stanovišča Biełarusi. My žyviem pamiž Rasiejaj i zachodnimi krainami, jakija pajšli pa šlachu sacyjalnaha i techničnaha prahresu. My — na linii padziełu, i nam treba jak supracoŭničać i siabravać z Rasiejaj, tak i staracca žyć razam z eŭrapiejskaj supolnaściu, być u jaje składzie.
Na Zachadzie siońnia značna vyšejšy techničny i sacyjalny ŭzrovień. Rasieja moža dapamahčy nam enerharesursami, ale dla raźvićcia vytvorčaści, dla stvareńnia novaj techniki i technalohii ŭ Rasiei, na žal, niama čamu pavučycca. Im samim nie chapaje hetaha, jany sami na takim pryblizna ŭzroŭni, jak my, kali tolki nie ličyć vajennaje pramysłovaści.
Usio nam patrebnaje jość, adnak, na Zachadzie, u Eŭropie, ź imi i treba ščylniej supracoŭničać. Dla hetaha, pierš za ŭsio, my pavinny stać adkrytymi, kab jany pažadali i zmahli pryjści da nas sa svaimi investycyjami. Kab možna było atrymać ad ich novyja technalohii. Inakš my nia zmožam raźvivacca.
A z Rasiejaj, jak ja ŭžo kazaŭ, treba siabravać. Našy narody daŭno i ciesna źviazany pamiž saboju. Tam, jak viadoma, žyvie paŭtara ci dva miljony biełarusaŭ. Nidzie bolš — u inšych krainach — takoha niama. Heta ŭsio našy ludzi, našy ziemlaki. I nie siabravać z krainaj, dzie stolki biełarusaŭ, — prosta nielahična. Tym bolš što i ŭ Biełarusi žyvie šmat rasiejcaŭ.
Hałoŭnaje, što my pavinny być neŭtralnaj krainaj. Nie ŭstupać, pieradusim, u nijakija vajskovyja bloki. Nia ŭdzielničać u vajennym supraćstajańni. Patrebny roŭnyja adnosiny da ŭsich — i da Rasiei, i da zachodnich krain, i da ŭsich inšych našych susiedziaŭ.
— Jak Vy dumajecie, što rabić ź dziaržaŭnaj symbolikaj, ź jakoj Biełaruś stała niezaležnaj?
— Naša dziaržava pavinna mieć sapraŭdnyja nacyjanalnyja symbali. Na žal, vialikaja častka hramadztva nie razumieje histaryčnaj symboliki, bo nia viedaje historyi. Kab adnavić histaryčnuju spraviadlivaść navat u dziaržaŭnych symbalach, my pavinny pravieści vialikuju tłumačalnuju pracu siarod nasielnictva. Adkryć spačatku ludziam vočy na historyju našaj dziaržavy i narodu. Prykłaści ŭsie namahańni, kab u karotki termin rastłumačyć histaryčnuju praŭdu.
Kali ludzi buduć u hetym sensie daśviedčanyja, ja pierakanany, što sam narod zapatrabuje viartańnia histaryčnaj biełaruskaj symboliki i ŭžo nikoli nie dazvolić jaje źmianiać. Samaje razumnaje — stvaryć takuju atmasferu ŭ hramadztvie, kab ludzi sami zachacieli źmianieńnia symboliki. Heta niaciažka zrabić, kali pa-sapraŭdnamu pastavić prapahandu histaryčnaj praŭdy, efektyŭna vykarystać uvieś naš navukovy patencyjał i srodki masavaj infarmacyi.
— Jak pierakanać rasiejskija ŭładnyja elity, što pieramoha praciŭnika Łukašenki na prezydenckich vybarach u Biełarusi nie paškodzić intaresam Rasiei?
— Heta mahčyma budzie tady, kali ŭtvorycca jak najšyrejšaja kaalicyja apazycyjnych siłaŭ. U prahramie adzinaha kandydata ad hetaj kaalicyi, jaki budzie vyłučany joju na prezydenckich vybarach, pavinna być pierakanaŭča padkreślena, što jaho prychod da ŭłady ni ŭ jakim razie nie pahoršyć adnosinaŭ z Rasiejaj. Kali heta budzie zroblena, ja dumaju, što na nas nia buduć tady hladzieć z padazreńniem. U prahramie pavinna być praduhledžana i ščylnaje ekanamičnaje supracoŭnictva z rasiejskim bokam. Naprykład, pavinny być prapanavany supolnyja prahramy raźvićcia enerhietyki dy inšyja.
Važnaje značeńnie maje stvareńnie supolnych svabodnych ekanamičnych zonaŭ. Ciapierašnija ŭłady ŭžo źviarnuli na heta ŭvahu, ale jany nia zdatnyja ažyćciavić padobnaje. Bo ŭ nas inšaja, čymści ŭ Rasiei, ekanomika — kamandna-administracyjnaja. Tamu efektyŭnaha supracoŭnictva ŭ hetych umovach dasiahnuć niemahčyma. Budučaja demakratyčnaja ŭłada zmoža realna navat pahłybić, palepšyć ekanamičnyja suviazi z Rasiejaj, padvioŭšy pad ich rynkavuju asnovu. U rasiejskich uładaŭ, takim čynam, nia budzie padstavaŭ, kab pracivicca demakratyčnamu vybaru biełarusaŭ.
Kab pierakanać uładnyja struktury Rasiei, treba paprostu addać bolš uvahi dobrazyčlivym adnosinam z rasiejskim bokam. Łukašenka nia maje manapolii na siabroŭstva z Rasiejaj. Demakraty staviacca adnolkava dobra da ŭsich, aproč dyktatarskich režymaŭ. U nas niama nijakich padstavaŭ psavać z kimści adnosiny, kali da nas buduć taksama stavicca adpaviedna: pavažać našu krainu, naš suverenitet, nas — jak narod.
Zapisaŭ S.A.