Milicyja, BT i tysiačy botaŭ. Daśledčyki raskryli, chto i jak manipuluje biełaruskim tyktokam

Kamanda daśledčykaŭ FactCheck.LT praviała daśledavańnie biełaruskaha siehmienta TikTok i vyjaviła fabryku botaŭ, jakaja imituje narodnuju padtrymku ŭłady i ckuje apanientaŭ pa strohim raskładzie. Znajomim z asnoŭnym.

Fota: Chesnot / Getty Image

U kastryčniku 2025 hoda analityki FactCheck.LT praviali kompleksny analiz 21 biełaruskaha TikTok-kanała, jakija achoplivajuć roznyja siehmienty aŭdytoryi — ad kanałaŭ navin da lifestyle-błohieraŭ.

Pieršapačatkova jany chacieli pravieryć najaŭnaść kaardynacyi pamiž kanałami, jakija źviazany ź dziaržaŭnymi strukturami abo demanstrujuć praŭładnuju rytoryku. Ale vyniki pieraŭzyšli ich čakańni. 

Aŭtary vyvučyli dziejnaść 21 kanała, jakija sumarna majuć ad 5 da 7 miljonaŭ prahladaŭ štomiesiac. Tolki za adzin miesiac nazirańnia hetaja hrupa stvaryła 1 770 videa i zhienieravała 52 144 kamientary. Analizavalisia mietadanyja pra čas publikacyi, łajki, kamientary, užytyja cheštehi. Usiaho ŭ vybarku trapili 27 741 unikalny karystalnik.

Danyja źbiralisia praz prafiesijnuju analityčnuju płatformu Exolyt i praz publičnyja interfiejsy TikTok.

U vyniku analizu daśledčyki vyvieli intehralny «pakazčyk kaardynacyi», jaki dla vyvučanaj sietki skłaŭ krytyčnyja 91,7 sa 100 mahčymych bałaŭ.

Heta suma čatyroch niezaležnych mietryk, kožnaja ź jakich praviarała asobny aśpiekt pavodzin: anamalnaje supadzieńnie kamientataraŭ (30 z 30 bałaŭ), nienaturalnaje pierasiačeńnie aŭdytoryi (30 z 30), sinchronnaść publikacyj pa časie (20 z 20) i skaardynavanaje vykarystańnie cheštehaŭ (11,7 z 20).

Składanaja struktura: piać kłastaraŭ i «jadro»

Skład jadra hetych kanałaŭ vielmi pakazalny: siudy ŭvachodziać aficyjnyja akaŭnty dziaržaŭnaha telebačańnia @ctv_by (STB) i @ont.life (ANT), nibyta niezaležnyja navinavyja błohi kštałtu @belarushh7, a taksama piersanalnyja akaŭnty, naprykład, łajfstajł-błohierka @prosto_olechka ci relihijny kanał @priestblr.

Asablivuju ŭvahu analityki źviartajuć na ijerarchiju ŭnutry sietki. Hałoŭnym «dyryžoram» vystupaje kanał @belarusseychas, jaki zadaje temp usioj sietcy (udzieł u 41% sinchranizacyj). Adnak važnuju rolu adyhryvajuć i siłavyja struktury: u top-3 samych aktyŭnych kaardynataraŭ uvajšoŭ aficyjny akaŭnt Ministerstva ŭnutranych spraŭ @mvd_by, jaki byŭ zadziejničany ŭ 23% vypadkaŭ sinchronnaj aktyŭnaści.

Hrafik mocnych suviaziej pamiž kanałami. Taŭščynia linij adpaviadaje častacie sinchranizacyj, pamier vuzłoŭ — kolkaści ŭdziełaŭ u sinchranizacyjach. Źviarnicie ŭvahu na centralnuju pazicyju @belarusseychas

Heta źjaŭlajecca dokazam taho, što pierad nami nie prajava hramadzianskaj pazicyi asobnych ludziej, a spłanavanaja infarmacyjnaja apieracyja ź niepasrednym udziełam dziaržaŭnych orhanaŭ.

Matematyčny dokaz: anamalnaja sinchronnaść i ofisny hrafik

Štučnaść hetaj sietki asabliva mocna vydajuć anamalii času i pavodzin. Daśledčyki źviarnuli ŭvahu na hrafik aktyŭnaści błohieraŭ, jaki vyhladaje nadzvyčaj padazrona.

Piki sinchranizacyj prypadajuć na 9-10, 10-11, 13‑14 i 16‑17 hadzin — kłasičny hrafik ofisnaj pracy. Dramatyčnaje źnižeńnie aktyŭnaści paśla 19:00 i praktyčna poŭnaja adsutnaść načnych sinchranizacyj pakazvaje na prafiesijnuju kamandu, jakaja pracuje ŭ rehularnyja pracoŭnyja hadziny.

Jašče bolš uražvaje anamalnaja sinchronnaść: było zafiksavana 83 vypadki, kali roznyja kanały pościli videa amal adnačasova, u miežach adnoj chviliny. Pry hetym 13 publikacyj źjavilisia ź intervałam mienš za 10 siekund.

Daśledčyki padkreślivajuć, što z punktu hledžańnia matematyki vierahodnaść takoha vypadkovaha supadzieńnia nikčemna małaja (mienš za 1 na 10 u 80‑j stupieni), što faktyčna źjaŭlajecca strohim dokazam aŭtamatyzavanaha abo zahadzia spłanavanaha raźmiaščeńnia kantentu.

Inakš kažučy: kali b heta byli 21 niezaležny błohier, jany b mahli adzin raz vypadkova trapić u adnu chvilinu, ale 83 razy za miesiac — heta ŭžo nie supadzieńnie, a zakanamiernaść, jakaja pakazvaje na adzinaje kiravańnie ci płanavańnie.

Armija botaŭ i «emodzi-nakrutka»

Kab prasoŭvać svaje naratyvy, sietka vykarystoŭvaje maštabnuju padtrymku botaŭ. Aŭtary daśledavańnia praanalizavali pavodziny aŭdytoryi i vyjavili 4 641 karystalnika, jakija aktyŭnyja adrazu na niekalkich kanałach sietki. Heta składaje 16,7% ad usioj aŭdytoryi, što ŭ 5‑7 razoŭ pieravyšaje naturalnyja pakazčyki dla TikTok.

Dla paraŭnańnia, zvyčajna ŭ TikTok uzrovień takoha skryžavańnia aŭdytoryj składaje ŭsiaho 1—3%: sa sta kamientataraŭ adnaho kanała tolki adzin-dva zvyčajna chodziać jašče i na inšy padobny kanał. Tut ža amal kožny šosty karystalnik adnačasova padkormlivaje niekalki roznych akaŭntaŭ.

Adnak hałoŭnaja niebiaśpieka palahaje nie ŭ samich botach, a ŭ miechaniźmie ŭzmacnieńnia, jaki dazvalaje padmanvać ałharytmy płatformy.

Sietka botaŭ imhnienna reahuje na videa, pakidajučy tysiačy kamientaroŭ, jakija składajucca vyklučna z emodzi.

Taki typ spamu abrany nievypadkova: jaho ciažej adłavić aŭtamatyčnym filtram, čym adnolkavy tekst. Ałharytm TikTok, bačačy rezki ŭsplosk aktyŭnaści (engagement), pamyłkova ličyć videa cikavym i pačynaje prasoŭvać jaho ŭ rekamiendacyi realnym, ničoha nie padazrajučym karystalnikam.

Takim čynam štučna stvorany naratyŭ vychodzić za miežy sietki botaŭ i traplaje ŭ hałovy zvyčajnych biełarusaŭ užo pad vyhladam «papularnaha narodnaha mierkavańnia».

Cheštehi

Asobnaj uvahi zasłuhoŭvaje vykarystańnie cheštehaŭ. Tehi, pryśviečanyja Cichanoŭskamu i apazicyi, akazalisia na 80—100% manapalizavanyja dadzienaj sietkaj i zaŭsiody vykarystoŭvalisia ŭ niehatyŭnym kantekście. 

Daśledčyki taksama zaŭvažyli vykarystańnie chešteha «apazicyja» z naŭmysnaj arfahrafičnaj pamyłkaj — hety pryjom u 100% vypadkaŭ užyvaŭsia tolki kanałami sietki dla vyśmiejvańnia. Pakazalna, što nivodzin zvyčajny biełaruski karystalnik tyktoka takich tehaŭ nie vykarystoŭ — tolki prapahandysty.

Nasuprać, chešteh #prezidentbiełarusi (94,5% vykarystańnia jakoha prypadaje na sietku) pracuje vyklučna na stvareńnie pazityŭnaha vobraza. Zaŭvažcie, što i hetym teham zvyčajnyja ludzi nie karystajucca.

Pry hetym daśledčyki padkreślivajuć: cheštehi — važny, ale nie adziny dokaz.

Čamu heta važna viedać kožnamu biełarusu

Rasśledavańnie padkreślivaje, što TikTok staŭ idealnym polem dla padobnych manipulacyj mienavita z-za svajoj śpiecyfiki. Karotki farmat videa nie pakidaje hledaču času na krytyčnaje asensavańnie i pravierku faktaŭ, maładaja aŭdytoryja bolš usprymalnaja da jarkich vobrazaŭ i schilnaja daviarać tamu, što «papularna», a zakrytaść ałharytmaŭ dazvalaje botam simulavać usienarodnuju padtrymku.

Kamientary da artykuła