«Šedeŭry Maleviča» z-pad matraca piensijanierki. Kurjoz u śviecie mastactva
Try nieviadomyja karciny, znojdzienyja pad matracam izrailskaj piensijanierki, byli napisanyja Kazimiram Malevičam, śćviardžaje ich ułaśnik. Jany vystaŭleny ŭ dziaržaŭnym muziei ŭ Buchareście — ale muziej nie ručajecca za ich sapraŭdnaść, a viadučy ekśpiert sumniavajecca ŭ ich pachodžańni, piša VVS.
Śćviardžajecca, što heta nieviadomaja karcina Maleviča — ale ekśpierty sumniavajucca ŭ pachodžańni
«U 2023 hodzie my pieravozili babulu Jevu z adnoj kvatery ŭ inšuju. Kali my spakavali ŭsie rečy i źbiralisia iści, jana raptam skazała: «Pačakajcie, kali łaska, padymicie matrac», — raskazvaje izrailski biznesmien Janiŭ Koen, ułaśnik stamatałohii ŭ Buchareście.
Koen kaža, što pierakonvaŭ Jevu (babulu svajoj žonki) pakinuć stary matrac. Ale taja nastojvała, i pad matracam jany znajšli piać karcin. «Akazałasia, što try ź ich naležać pendźlu Kazimira Maleviča», — kaža Koen u intervju Bi-bi-si ŭ Buchareście.
Jany nazyvajucca «Suprematyčnaja kampazicyja ź zialonym i čornym pramavuholnikam» (1918 hod), «Kubafuturystyčnaja kampazicyja» (1912—13 hh.) i «Suprematyčnaja kampazicyja z čyrvonym kvadratam i zialonym trochvuholnikam» (1915—1916 hh.).
Jak pracy Kazimira Maleviča hetyja try karciny pradstaŭleny na vystavie ŭ Nacyjanalnym muziei sučasnaha mastactva Rumynii. Sponsar vystavy — naležnaja Koenu stamatałohija.
Ale kab dakazać aŭtarstva Maleviča, hetym karcinam nie chapaje pravienansu, heta značyć historyi ich zachoŭvańnia i bytavańnia ad momantu stvareńnia ich (nibyta) Malevičam da vystavy ŭ Buchareście, kaža Kanstancin Akinša, ukrainska-amierykanski mastactvaznaviec i kuratar.
«Try pracy, vystaŭlenyja ŭ Buchareście, nie byli dakumientavanyja, sfatahrafavanyja ci vystaŭleny pry žyćci mastaka», — kaža Akinša, suaŭtar kiraŭnictva pa daśledavańni pravienansu Amierykanskaj asacyjacyi muziejaŭ.
Vinavaty Stalin?
Karciny byli adrestaŭravanyja ŭ paryžskaj łabaratoryi
Jeva Levando, babula žonki Koena, naradziłasia ŭ Adesie ŭ 1930 hodzie ŭ siamji buchhałtara i pradavački. Niezadoŭha da jaje naradžeńnia baćka, 22-hadovy Biencyjan, kupiŭ pieršuju z troch karcin Maleviča; dźvie inšyja jamu byli pieradadzieny praz hod za apłatu jaho buchhałtarskich pasłuh — «jon byŭ papularny chłopiec», tłumačyć Koen. U 1990 hodzie Jeva emihravała ŭ Izrail i vyviezła karciny z saboj.
Adsutnaść dakumientaŭ, što paćviardžajuć hetuju historyju, Koen tłumačyć stalinskimi represijami — maŭlaŭ, u tyja hady «ŭsie chavali ruski avanhard, usie byli ŭ panicy, nichto nie moh arhanizavać [vystavu], kab usie bačyli». Heta nie tak — piersanalnyja vystavy Maleviča prachodzili ŭ 1929 hodzie ŭ Traćciakoŭskaj halerei i ŭ 1930-m u Kijeŭskaj karcinnaj halerei. U tym ža hodzie mastak byŭ aryštavany, ale vyzvaleny praź niekalki miesiacaŭ i praciahvaŭ udzielničać u hrupavych vystavach da svajoj śmierci.
«Niama nijakich dokazaŭ taho, što pracy Maleviča cyrkulavali na rasijskim abo ŭkrainskim mastackim rynku ŭ kancy 1920-ch i pačatku 1930-ch hadoŭ. Va ŭłasnych zapisach Maleviča ničoha nie havorycca pra prodaž prac pryvatnym asobam paśla 1917 hoda», — adznačaje Kanstancin Akinša.
Hałoŭny arhumient Koena ŭ abaronu sapraŭdnaści naležnych jamu karcin — mierkavańnie Dźmitryja Harbačova, viadomaha kijeŭskaha mastactvaznaŭcy, aŭtara knihi «Malevič i Ukraina». Pa zamovie Koena jon vyvučyŭ try pałotny i pa ich styli i technicy pryjšoŭ da vysnovy, što ŭsie try źjaŭlajucca «pieršakłasnymi ŭzorami» tvorčaści Kazimira Maleviča.
Ekśpiertyzy datujuć pihmienty pieryjadam žyćcia Maleviča — ale nie śćviardžajuć, što karciny naležać jaho pendźlu
Ale heta nie pieršy raz, kali Harbačoŭ pryznaje sprečnyja pracy sapraŭdnymi. Raniej jon paličyŭ pracaj Maleviča nieviadomuju raniej «Suprematyčnuju kampazicyju» z pryvatnaj rasijskaj kalekcyi, ale rynak i ekśpiertnaja supolnaść hetuju atrybucyju nie pryniali. Paźniej pałatno pad nazvaj «Siniaje, čornaje, čyrvonaje», jakoje Harbačoŭ nazyvaje pracaj Alaksandry Ekster, było źniata z ekspazicyi ŭ vienskim muziei Albiercina z-za surjoznych sumnievaŭ u jaho sapraŭdnaści, pisała hazieta Der Standard.
Harbačoŭ nazyvaje siabie kansultantam aŭkcyjonnych damoŭ Sotheby's i Christie's, ale ŭ pieršym na zapyt Bi-bi-si adkazali, što «spadar Harbačoŭ nie pracuje i nikoli nie pracavaŭ u Sotheby's jak kansultant», a ŭ druhim nie zmahli znajści infarmacyi pra supracoŭnictva z Harbačovym. Harbačoŭ nie adkazaŭ na zapyt Bi-bi-si ab intervju.
U padtrymku svajoj viersii Koen taksama pradstaŭlaje vyniki techničnaha analizu. Bi-bi-si vyvučyła spravazdačy pa ŭsich troch karcinach, padrychtavanyja paryžskim Institut d'Art Conservation et Couleur i niamieckaj łabaratoryjaj Elizabiet Johiers i Ercharda Johiersa. Choć jany datujuć pihmienty i inšyja elemienty časam žyćcia Maleviča, u ich nie śćviardžajecca, što pracy byli napisanyja samim mastakom.
Bolš za toje, spravazdačy hetych dźviuch łabaratoryj supravadžali karciny, jakija akazalisia padrobkami, pakazała rasśledavańnie Bi-bi-si pra kalekcyju Leanida Zaksa. Na pytańni VVS Erchard Johiers adkazaŭ, što techničny analiz nie moža dakazać sapraŭdnaść karcin. U francuzskaj łabaratoryi zajavili, što jaje spravazdačy «nie źjaŭlajucca dokazam sapraŭdnaści» i što jana nikoli nie vydavała siertyfikataŭ sapraŭdnaści na pracy Maleviča.
«Viaršynia ajśbierha»
Koen nastojvaje, što jon nie źbirajecca pradavać naležnyja jamu karciny — niahledziačy na toje, što Dźmitryj Harbačoŭ aceńvaje ich u 160—190 młn dołaraŭ. Ale Bi-bi-si aznajomiłasia ź pierapiskaj, u jakoj usie try karciny, vystaŭlenyja ciapier u Buchareście, prapanujucca jak zakład pa kredytu.
Koen admaŭlaje suviaź z hetaj prapanovaj i kaža, što nie źbirajecca manietyzavać karciny, tamu što «zarabiŭ vielmi šmat hrošaj na bitkojnie» i ŭ hrošach nie maje patreby.
Urešcie, našy pytańni razzłavali Koena, i jon skazaŭ, što «zrobić tak, što [žurnalisty Bi-bi-si] źniknuć». Jon taksama pahražaŭ, što ŭzłamaje ich pierapisku.
Koen maje namier dakazać, što vałodaje sapraŭdnymi karcinami Maleviča
Kali vakoł karcin razhareŭsia skandał, Nacyjanalny muziej sučasnaha mastactva Rumynii (MNAC) dystancyjavaŭsia ad ich. Kuratar vystavy Maryjana Drahu zajaviła, što nie źjaŭlajecca ekśpiertam pa Maleviču i tamu nie moža paćvierdzić aŭtarstva hetych karcin. Dyrektar MNAC admoviŭsia havaryć ź Bi-bi-si.
«Uklučeńnie sprečnych prac nie pavinna ŭsprymacca jak instytucyjanalnaje paćviardžeńnie ich aŭtarstva abo sapraŭdnaści», — havorycca ŭ zajavie, apublikavanaj na sajcie muzieja praz paŭtara miesiaca paśla adkryćcia vystavy. Sama vystava nazyvajecca ŭ im «kuratarskim ekśpierymientam».
Užo viadomyja sprečnyja karciny Maleviča i inšych mastakoŭ hetaha pieryjadu — «tolki viaršynia ajśbierha», i na mižnarodnym rynku cyrkulirujuć tysiačy sumnieŭnych prac, ličyć Kanstancin Akinša.
Rynak ruskaha i ŭkrainskaha avanhardu poŭny prac, jakija «vidavočna vyklikajuć pytańni», kaža Reta Barmietler, kansultant pa ruskim žyvapisie aŭkcyjonnaha doma Sotheby's.
«Dobryja pracy avanhardystaŭ nie mohuć źjavicca ź niadkul — jany pavinny być jakasnymi, supravadžacca dakumientalna paćvierdžanym pravienansam i, u ideale, vystavačnaj historyjaj», — skazaŭ Barmietler u razmovie ź Bi-bi-si. Jon kamientavaŭ situacyju na rynku ŭ cełym, a nie pracy, jakija naležać Koenu.