Biełaruskaja salidarnaść — jakoj jana była ŭ papiarednich pakaleńniach

Historyju, jakuju raskazaŭ u siabie ŭ fejsbuku historyk Anatol Sidarevič, — najlepšy adkaz tym, chto skuholić «Dzie hrošy? Dzie hrošy?»

Kłaŭdzij Duš-Dušeŭski. 1925 hod

Vystupajučy na adnoj viečarynie, doktar Arsień Lis skazaŭ pryblizna hetak: ja dumaŭ, što Leaniła Čarniaŭskaja, žonka Maksima Hareckaha i aŭtarka školnych čytanak, dałučyłasia da biełaruskaha ruchu pad upłyvam svajho budučaha muža; ažno nie, jaje naviarnuŭ na «biełaruskuju vieru» usiudyisny Ivan Łuckievič, jaki, pavodle Alaksandra Ułasava, viedaŭ u tvar 10 adsotkaŭ žycharoŭ Biełarusi.

Pra Kłaŭdzija Duž-Dušeŭskaha ksiondz Adam Stankievič pisaŭ, što jon byŭ adnym z duchoŭnych synoŭ Branisłava Epimacha-Šypiły. Heta praŭda, što student Hornaha instytuta ŭ Pieciarburhu Dušeŭski ŭvachodziŭ u koła biełaruskaj vučnioŭskaj moładzi, jakaja hurtavałasia vakoł Epimacha-Šypiły, ale praŭda i toje, što jon (jak, darečy, i sam Adam Stankievič) pryjechaŭ u stalicu Rasijskaj impieryi ŭžo «hatovym biełarusam».

Kali «Naša Niva» i biełaruski duch pranikli ŭ cytadel polskaści, Vilenskuju katalickuju duchoŭnuju sieminaryju, jakuju skončyŭ Stankievič, pahatoŭ jany nie mahli nie praniknuć u Vilenskaje realnaje vučylišča, dzie vučyŭsia padletak Duž-Dušeŭski. A viadoma, jakuju pracu siarod vučnioŭskaj moładzi ŭ Vilni viali i Ciotka, i Ivan Łuckievič, i inšyja dziejačy Biełaruskaj sacyjalistyčnaj hramady. Navat u Vilenskuju pravasłaŭnuju duchoŭnuju sieminaryju prabiralisia.

I zusim naturalna, što Kłaŭdzij Duž-Dušeŭski staŭ siabram BSH i navat jaje Centralnaha kamiteta. U 1918 hodzie šlachi Duž-Dušeŭskaha i Łuckievičaŭ razyšlisia.

Paśla raspadu BSH Duž-Dušeŭski, jakomu nie vielmi impanavaŭ marksizm, pajšoŭ za inicyjatarami raskołu, Tamašom Antonam Hrybam i Pałutaj Badunovaj, u Biełaruskuju partyju sacyjalistaŭ-revalucyjanieraŭ. Navat bolš. U kancy 1919 hoda sacyjalisty-revalucyjaniery abvinavacili premjer-ministra Biełaruskaj Narodnaj Respubliki Antona Łuckieviča ŭ pałanafilstvie i žadańni «zdać» Biełaruś Polščy. Jany inśpiravali raskoł Rady BNR i stvaryli alternatyŭny «buržuaznamu» kabinietu Łuckieviča «revalucyjny» kabiniet na čale z Vacłavam Łastoŭskim.

Paŭnamocny pradstaŭnik BNR pry ŭradach bałtyjskich dziaržaŭ (pryznačany na hetuju pasadu Łuckievičam) Duž-Dušeŭski nieŭzabavie staŭ pisaram (sakratarom) va ŭradzie Łastoŭskaha i razam ź im apynuŭsia ŭ Koŭnie.

Kłaŭdzij Duž-Dušeŭski i Anton Łuckievič śmiarotnyja vorahi? Nieprymirymyja antahanisty? Nie zusim tak i navat zusim nie tak.

Kali ŭ 1920 hodzie Łuckievič zadumaŭ vydać zbornik «Pamiaci Ivana Łuckieviča. U pieršyja ŭhodki śmierci Jaho…», jon źviarnuŭsia da šmat kaho z tych, chto viedaŭ Ivana. I Kłaŭdyj Duš-Dušeŭski, supracoŭnik Vacłava Łastoŭskaha, napisaŭ dla zbornika tekst, u jakim daŭ, badaj, samuju cikavuju i hłybokuju charaktarystyku Ivana Łuckieviča-palityka.

Anton Łuckievič z žonkaj i dziećmi. Pačatak 1920-ch hadoŭ

Ciapier navat nie ŭsie kupałaznaŭcy viedajuć, što rukapisy Kupałavych šedeŭraŭ «Son na kurhanie» i «Paŭlinka», a taksama zbornika «Šlacham žyćcia» trapili ŭ minski Litaraturny muziej paeta ź Biełaruskaha muzieja ŭ Vilni. Jašče mienš ludziej viedajuć, što hetyja rukapisy doŭha zachoŭvaŭ Kłaŭdzij Duž-Dušeŭski, a 6 studzienia 1930 hoda pieradaŭ ich u Biełaruski muziej imia Ivana Łuckieviča ŭ Vilni. Pryniaŭ ža ich dyrektar muzieja Anton Łuckievič.

Jak praviła, usie ŭrady i režymy nie vielmi pieściać muziei ŭvahaju. Na vojska, palicyju i śpiecsłužby hrošaj chapaje, a na kulturu ich zaŭsiody vobmal. Nie byli vyklučeńniem i muziei ŭ mižvajennaj Polskaj Respublicy. Pahatoŭ nie raskašavali Biełaruski muzej imia Ivana Łuckieviča ŭ Vilni, jaho dyrektar i supracoŭniki.

Pazbaŭleny ŭ 1931 hodzie prava vykładać u Vilenskaj biełaruskaj himnazii, baćka dvuch synoŭ Anton Łuckievič, jak śviedčyŭ doktar Jan Stankievič, «prosta haładaŭ». Ciapier možna kanstatavać, što ŭ kancy 1930-ch hadoŭ na dapamohu Biełaruskamu muzieju ŭ Vilni i Antonu Łuckieviču pryjšli litoŭskija biełarusy, jakija žyli pieravažna ŭ Koŭnie i lidaram jakich staŭ Kłaŭdzij Duž-Dušeŭski. Pra heta havoryć nam list Kłaŭdzija Duž-Dušeŭskaha da Antona Łuckieviča, jaki napisany 2 lutaha 1939 hoda i zachoŭvajecca ciapier u Biełaruskim dziaržaŭnym muziei-archivie litaratury i mastactva.

Hety list jašče raz śviedčyć, što «pałanafił» Anton Łuckievič i jaho syny viali ŭ 1930-ch hadach paŭhałodnaje žyćcio i što sacyjalist-revalucyjanier Kłaŭdzij Duž-Dušeŭski imknuŭsia ablehčyć žyćcio sacyjał-demakrata Antona Łuckieviča. Hety ŭčynak Duž-Dušeŭskaha ja b nazvaŭ aktam sacyjalistyčnaj salidarnaści, ale nazavu jaho aktam salidarnaści biełaruskaj.

Bo pamiataju jašče adno śviedčańnie, zafiksavanaje ŭ brašury Haliny Vojcik «Lavon Łuckievič» (Vilnia, 2000). Jak viadoma, 30 vieraśnia 1939 hoda balšaviki aryštavali Antona Łuckieviča, a nieŭzabavie Vilniu i častku Vilenskaha kraju jany addali Litvie. Jak pisała Halina Vojcik, žonka Lavona Łuckieviča, paśla dałučeńnia Vilni da Litvy syny Antona Łuckieviča — Jurka i Lavon — pierajechali ŭ Koŭnu, «dzie im materyjalna dapamahaŭ Kłaŭdzij Duž-Dušeŭski».

Pračytaŭšy heta, ja ŭspomniŭ, što ŭ 1989 hodzie na ŭstanoŭčym źjeździe Biełaruskaha Narodnaha Frontu ŭ Vilni Lavon Łuckievič siadzieŭ pobač sa Ściapanam Duž-Dušeŭskim, synam Kłaŭdzija, što Lavon Antonavič pradstaviŭ mnie Ściapana Kłaŭdzijeviča jak svajho siabra.

A voś sam list:

«Pavažanamu Panu Antonu Łuckieviču.

Daražeńki Antonie. Mnie, jak biełarusu, duža ciažka adčuvać, što ja tutaka ŭ Litvie karystajusia narmalnymi ŭmovami žyćcia i zarabotku, a Ty, jaki addaješ usie svaje siły i čas našaj ahulnaj kulturnaj rabocie, h. zn. muzeju, prymušany ciahnuć svajo žyćcio na pałovu hałodnaje.

Pasyłajučy muzeju štomiesiac 400 litaŭ, dumaju, što my, h. zn. siabry muzeju, pavinny Tabie płacić minimum choć 250 litaŭ u miesiac.

Sa svajho boku ja mahu harantavać muzeju maju składčynu na 1 hod, h. zn. na 12 miesiacaŭ. Spadziajusia, što z hetych hrošaŭ praŭleńnie (Biełaruskaha muzieja. — A. S.) zhodzicca Tabie vypłačyvać choć by 250,00 litaŭ (nia viedaju, jak budzie pa kursu, dumaju, što 1 lit = 1 złotamu).

Ja i maje siabry biez kanca ceniać Tvaju i ŭsich inšych pracaŭnikoŭ pracu i šanujuć usich vas. Daj vam Boh usiaho najlepšaha i siłaŭ dalej viaści vašu karysnuju rabotu.

Zrabi łasku, napišy mnie, što atrymaŭ heta piśmo i daj ab maim pačynańni ŭ chroniku jakoj-kolečy biełaruskaj časopisi zaciemku.

Mnie duža pryjemna choć hetym maleńkim uznosam palehčyć stanovišča našaha muzeju. Chaču dumać, što na hetym maja dapamoha nia skončycca i naš biełaruski asiarodak — muzej Ivana Łuckieviča jašče bolš razraściecca.

Cisnu Tvaju pavažanuju ruku i kłaniajusia ŭsim vam.

Vaš K. Dušeŭski.

2.II.1939.

Kaunas

Vytauto pr. 8 but. 5»

Pra toje, što Muziej padtrymlivaŭ Dušeŭski, pisali i Zośka Vieras, i Maksim Tank.

Kamientary da artykuła