«Mamu trymali prosta ŭ jamie, maryli hoładam». Historyi ŭkrainak, vykradzienych rasiejcami sa svaich damoŭ
Žančyn trymali ŭ sakretnych turmach, adnu ź ich katavali tokam.
U ramkach mirnych pieramovaŭ u 2025 hodzie Rasija i Ukraina raspačali dva masavyja abmieny vajennapałonnymi, ale ŭ śpisy na abmien vielmi redka traplajuć mirnyja ŭkraincy, asudžanyja ŭ Rasii pavodle artykułaŭ «špijanaž» abo «dziaržzdrada», choć na akupavanych Rasijaj ukrainskich terytoryjach bieź viestak źnikajuć sotni čałaviek. Ludziej časta advodziać u kajdankach i ź miaškom na hałavie, a praź niekalki miesiacaŭ ci navat hadoŭ ich svajaki daviedajucca, što čałaviek uvieś hety čas utrymlivaŭsia ŭ sakretnaj turmie ci navat jamie, dzie jaho źbivali, katavali i maryli hoładam. Časam zatrymanych padazrajuć u dyviersijnaj dziejnaści, ale časta heta zaviedama mirnyja ludzi, u tym liku žančyny, usia vina jakich u tym, što vajskoŭcam byŭ chtości ź ich svajakoŭ. The Insider raskazvaje historyi troch ukrainskich žančyn, jakija byli vykradzienyja sa svaich damoŭ, prajšli praz katavańni i byli asudžanyja ŭ Rasii jak ukrainskija špijonki.
«Za kožnaje słova na rodnaj ukrainskaj movie ja atrymlivała pa hałavie»
Julija Kaviešnikava (u liście z kałonii)
Chaču raskazać pra siabie. Ja ź Mielitopala, horada čarešni, jakuju viedaje ŭvieś śviet. U mianie jość dačka i dva ŭnuki. Jość muž. Nie budu chavać, što ja žonka ŭkrainskaha vajskoŭca. Tamu ja i znachodžusia ŭ hetych zaścienkach. Voś užo 16 miesiacaŭ ci 486 dzion jak mianie vyvieli z domu. Pry vychadzie z padjezda ja pamiataju, jak abiarnułasia na vokny. Było jasna, što ŭ kvateru ja bolš nie viarnusia. Chočacca płakać, ale śloz niama.
Pieršyja dni ja razmaŭlała ź imi [rasijskimi vajskoŭcami] na svajoj rodnaj movie. Potym mianie pačali advučać. Ad ludziej u maskach za kožnaje svajo rodnaje słova ja atrymlivała pa hałavie.
Julija Kaviešnikava
U vieraśni 2023 hoda zajšli «vahniera» na achovu, nam dali piać himnaŭ: Rasii, «ŁNR», «DNR», Savieckaha Sajuza i, uvaha, — novy himn Ukrainy, napisany vašaj krainaj [Rasijaj]. Praź miesiac pryjšoŭ hałoŭny i skazaŭ: «Kali ja ŭvachodžu, vy stanoviciesia na kaleni i pačynajecie čytać himny».
U mianie ciapier pamier 42-44, načnuška S mnie ciapier vialikaja. U mianie pačaŭsia niervovy cik: kali raniej u mianie voka torhałasia, tolki kali ja mocna niervavałasia, to ciapier jano ŭ mianie torhajecca pastajanna.
Tut vielmi choładna. Vielmi mierznuć nohi. Nočču taksama choładna spać. Ja razumieju, što kamuści ciapier jašče horš. Ale ja nie mahu ŭziać siabie ŭ ruki. Hety miesiac zabraŭ usie maje siły. Škarpetki dali tolki adnu paru. Maje ciopłyja zabrali. Kab vy razumieli, z maich rečaŭ zastalisia tolki adny trusy.
Ja razraŭłasia, kali pastupiła na terytoryju kałonii. Ja bajusia, što nie daciahnu da abmienu. Ja sprabuju ŭziać siabie ŭ ruki. Ale pačućcio — lepš by mianie viarnuli ŭ jamu i tam rasstralali.
[Paśla vyzvaleńnia] my, viadoma, z taboj sustreniemsia, siadziem za adzin stoł dzie-niebudź na bierazie mora, z butelkaj jakoj-niebudź smačniaški, pad šašłyčok. My budziem volnyja i budziem havaryć na lubyja temy.
Anastasija, dačka Julii Kaviešnikavaj
Kali pačałasia vajna, ja žyła ŭ Mielitopali z mužam i maleńkim synam. My adrazu trapili pad akupacyju. Tam ža, u Mielitopali, žyła i maja mama, Julija Kaviešnikava. My ŭvieś čas ź joj stelefanoŭvalisia, dumali, što rabić. Jana nastajała, kab my ź dziciem źjechali. Ja tady jašče nie viedała, što ciažarnaja druhim dziciem. My dumali, što praz dva tydni vierniemsia. Nie ŭziali navat nijakich rečaŭ. A mama zastałasia. Jana nie chacieła źjazdžać, u jaje byli sabaki — maleńkija piekinesy — i papuhajčyk. Mama navučyła jaho łajać Pucina.
Anastasija Kaviešnikava
My stelefanoŭvalisia z mamaj, ale suviaź pastajanna źnikała. Jaje mahło nie być niekalki dzion ci navat tydzień. Mama ŭsio čakała deakupacyju. Jana kazała: «Voś-voś, jašče trochi — i ŭsio abaviazkova skončycca». Jana ŭžo daŭno nidzie nie pracavała z-za traŭmy ruki, amal nikudy nie chadziła. Dapamahała tolki pažyłym susiedziam u padjeździe. Ale navat sabak pryvučyła nie vychodzić z domu. Mama pavodziła siabie cicha, ni z kim nie spračałasia. Ale ŭ sacsietkach aktyŭna pisała. I, napeŭna, niechta danios na jaje, što jana — žonka ŭkrainskaha vajskoŭca. I ŭ krasaviku 2023 hoda jana źnikła. My ničoha nie viedali pra jaje bolš za hod. Nie viedali, ci žyvaja jana. Ale ja tak i dumała, što jana — u pałonie.
Jak my ciapier užo viedajem, jaje zabrali prosta z domu, usie rečy pieraviarnuli, šukali niejkija dokazy, telefony. Pieršy čas jaje i jašče niekalki čałaviek trymali ŭ jamie. U zvyčajnaj vykapanaj u ziamli jamie. Kali išoŭ doždž, hetuju jamu zataplivała vadoj. Tam ničoha nie było. Jana praviała tam niekalki miesiacaŭ. My viedajem niekalki čałaviek, jakija byli razam ź joj, ich potym viarnuli va Ukrainu. Kažuć, mama vielmi śmiełaja. Jana ŭsich tam padbadziorvała. Jany byli ź joj tam jak adna siamja.
Jak mama piša ŭ listach, jaje tam bili pa hałavie, kazali, što Ukraina ŭžo prajhrała, maryli hoładam abo davali praterminavanuju ježu. Mama mocna schudnieła. Potym jaje pieraviali ŭ padvał. Jana raskazvaje, što kahości ŭ hetych padvałach zakatavali da śmierci. Jana ŭvieś čas čuła kryki tych, kaho katavali. Pra toje, što mama ŭ SIZA, my daviedalisia tolki letam 2024 hoda. Mianie znajšoŭ advakat inšaj žančyny i paviedamiŭ, što mama znachodzicca razam ź jaho padabaronnaj u adnym miescy. Tady ja zmahła joj napisać i pieradać niejkija rečy, tamu što ŭ mamy ničoha nie było — ni adzieńnia, ni srodkaŭ hihijeny, ni narmalnaj ježy. Jana prasiła pieradać joj choć niešta — krasoŭki, kavu, kipiacilnik.
Ale potym žančynu, jakaja nam dapamahała ź pieradačami, spynili na paście, kali jana ŭ čarhovy raz jechała z Kryma ŭ Mielitopal i pačali dapytvać. Jaje pratrymali tam try hadziny, kazali: «Vy viedajecie, jaki ŭ jaje artykuł? Čamu vy adpraŭlajecie joj pasyłki? U vas dzieci ŭ mašynie. Vy pavinny hałavoj dumać ci budziecie siadzieć pobač ź joj».
Mamu abvinavacili ŭ špijanažy. Nibyta jana pieradavała niejkija źviestki pra rasijskich vajskoŭcaŭ ajčymu. Jon vajenny. Ale heta niapraŭda. Mama nikudy nie chadziła, usio, što joj pastavili ŭ vyniku, było va ŭsich miascovych hrupach u publičnym dostupie. Ale ŭ červieni 2024 hoda Zaparožski abłasny sud prysudziŭ mamu da 13 hadoŭ kałonii. Prasili naohuł 18 hadoŭ joj pryznačyć.
Za ŭvieś hety čas u mamy mocna pahoršyłasia zdaroŭje. U jaje vielmi mocna balić straŭnik, zrok pahoršyŭsia, jana kaža, što jak byccam zasłona pierad vačyma, jana tołkam ničoha nie bačyć. Vielmi mocna balać ruki, sustavy. Pačalisia prablemy z pamiaćciu. Potym jaje adpravili na etap. Ciapier jana znachodzicca ŭ PK-15 u Samarskaj vobłaści. Ja vielmi spadziajusia, što joj nie daviadziecca pravieści tam uvieś termin. Ja ŭžo ciapier dumaju, jak my budziem jaje lačyć, adnaŭlać. My ŭsie vielmi spadziajemsia na abmien. Pierad kožnym abmienam my čakajem, što voś zaraz patelefanuje nieviadomy numar, i mama skaža, što jana viarnułasia. Kožny raz čakaješ, dumaješ — voś ciapier. Ale niama. Mama piša, što vielmi choča viarnucca va Ukrainu. Vielmi sumuje pa nas. Maryć, jak pajedzie na naša Azoŭskaje mora.
«Ciabie navučyli abychodzić palihraf nataŭskija instruktary»
Viera Biruk, palitźniavolenaja, viarnułasia va Ukrainu ŭ vyniku abmienu
Mianie kličuć Viera Biruk. Ja žyła ŭ vioscy Bachmutaŭka ŭ Łuhanskaj vobłaści. Pad akupacyju my trapili adrazu ž. 26 lutaha 2022-ha Rasija abviaściła, što my ŭvajšli ŭ skład Rasijskaj Fiederacyi. I ŭ pačatku sakavika ŭ nas pačalisia vybaračnyja «filtracyjnyja mierapryjemstvy». Śpisy dla filtracyi padała kiraŭnik miascovaha sielsavieta Taćciana Jurava. Tam byli ŭ asnoŭnym siemji ŭkrainskich vajskoŭcaŭ.
Ja nie pracavała, była ŭ dekretnym adpačynku, dahladała lažačuju mamu. Da nas pryjšli, bo ŭ mianie brat słužyŭ va ŭkrainskim vojsku. Zajšli čatyry čałavieki z aŭtamatami, pytalisia, dzie brat. Pry hetym usie viedali, što jon užo bolš za vosiem hadoŭ nie žyvie doma. Ale praviali pieratrus, zapatrabavali ŭsie telefony na pravierku. Šukali jaho vajskovuju formu, ukrainskuju simvoliku. Ich cikaviła jaho aktualnaja fatahrafija. Potym jany syšli.
Mianie zatrymali ŭ noč na 4 vieraśnia 2023 hoda. Ja dahetul nie razumieju, jak jany trapili ŭ dom, nie złamaŭšy zamok na ŭvachodnych dźviarach.
Ja pračnułasia ad taho, što mianie padymali pad abiedźvie ruki ludzi ŭ bałakłavach. Apuskaju pohlad — na mnie čyrvonaja krapinka ad pryceła. I nijakich tłumačeńniaŭ nie było. Tam ža jany stali zadavać pytańni: «Dzie telefon, kolki ŭ ciabie telefonaŭ, dzie svajaki, dzie mama, dzie dzieci?» Kali im nie padabalisia maje adkazy, jany pačynali adrazu ž mianie bić.
Apošniaje, što ja ŭbačyła, jak da doma padjechali biełyja mikraaŭtobusy. Potym mnie zaviazali vočy, pasadzili na padłohu ŭ mašynie, i my pajechali. Mianie advieźli, jak ja ŭžo potym daviedałasia, u Łuhansk — u były budynak SBU, ciapier hety budynak FSB. Tam mianie paviali na novy dopyt, u padvał. Mnie nichto ničoha nie tłumačyŭ, prosta kazali, što ja — ukrainski špijon.
U padvale mianie pasadzili na kresła, prymatali da jaho skotčam i pačali zadavać pytańni. Kali adkazvaješ, atrymlivaješ razrad tokam. Niama adkazu — taksama atrymlivaješ razrad tokam. Adkazvaješ praŭdu, ale jany dumajuć, što heta niapraŭda, atrymlivaješ razrad tokam.
U padvale mianie pytalisia: dzie ja vyrasła, jakoje ŭ mianie hramadzianstva, kolki ŭ mianie telefonaŭ, z kim ja mieła znosiny z ukrainskaj armii? Usio heta praciahvałasia z nočy i da piaci hadzin viečara nastupnaha dnia. Potym mianie prymusili padpisać niejkija dakumienty. Maje vočy ŭsio jašče byli zaviazanyja i ja nie bačyła, što padpisvaju. Tolki pryadkryli adno voka, kab ja zmahła pastavić podpis.
Potym mianie pryvieźli ŭ Śledčy kamitet da śledčaha. Tam mnie skazali, što siadzieć ja budu doŭha, ale kali pryznaju vinu — to krychu mienš. Ja paprasiła ich paviedamić svajakam pra majo zatrymańnie. Na što mnie adkazali: «Nie treba ničoha paviedamlać, nichto telefanavać nikudy nie budzie, i svajho advakata najmać ty nie budzieš». U mianie byŭ advakat pa pryznačeńni.
Nastupny miesiac mianie trymali ŭ IČU biez sankcyi suda. Tudy mianie pryvieźli tym ža viečaram. Supracoŭniki, jakija prymali, pačali kazać, što ŭžo pozna i im niama čym mianie karmić. Tady im adkazali — što ničoha strašnaha, zaŭtra pakormicie, my taksama jaje nie karmili. Potym adviali ŭ naziralny pakoj i skazali raspranacca dahała i prysiadać. Usio heta pry supracoŭnikach-mužčynach.
Na nastupny dzień mianie paviali da načalnika IČU. Pierad hetym znoŭ prymusili raspranucca i prajści dahlad. Navat humku dla vałasoŭ zabrali. Načalnik IČU paviedamiŭ mnie, što ja jak dziaŭčynka abaviazanaja zajmacca ŭborkaj na terytoryi, i, adpaviedna, ja pavinna ranicaj myć padłohi ŭ kalidory, u abied — myć na druhim paviersie. Jašče treba prybirać na vulicy, u dvary.
Praz tydzień mianie pavieźli na palihraf, znoŭ u budynak FSB. Skazali, što palihraf patrebny im, kab jany «viedali, jak da mianie stavicca»: «Kali budzieš kazać praŭdu, to bić ciabie kožny dzień my nie budziem. A budzieš chłusić — praciahniem bić».
Asnoŭnymi pytańniami byli: ci źjaŭlajusia ja supracoŭnikam Słužby biaśpieki Ukrainy i ci źviartałasia ja ŭ SBU, kab pieradavać im źviestki. Moj adkaz byŭ nie. I heta była praŭda. Potym mianie adviali ŭ kabiniet da supracoŭnika, jaki mianie ŭsiudy supravadžaŭ. Jon tady skazaŭ, što palihraf ja prajšła, tamu što «mianie nataŭskija instruktary navučyli». U sud dla sankcyi na aryšt mianie advieźli tolki ŭ pačatku kastryčnika. Tady ž mnie pradjavili abvinavačvańnie ŭ zamachu na zabojstva.
Viery pradjavili abvinavačvańnie ŭ zamachu na zabojstva kiraŭnika mytnaha kamiteta «ŁNR» Juryja Afanaśjeŭskaha. Nibyta jana pryviezła smartfon z vybuchoŭkaj u Łuhanskuju vobłaść i pieradała jaho Afanaśjeŭskamu. Ad vybuchu tady paciarpieŭ jaho syn, jaki adkryŭ skrynku z telefonam, — The Insider.
Usio abvinavačvańnie było pryciahnuta za vušy. Usio budavałasia na tym, što ja znachodziłasia dzieści niedaloka ad taho miesca, [dzie Afanaśjeŭskamu pieradali telefon].
Nastupnyja 11 miesiacaŭ ja praviała ŭ SIZA. U pieršaj kamiery ja siadzieła ź dziaŭčynkaj z Ukrainy — Alonaj Sytnik. Jaje taksama abvinavacili ŭ špijanažy, a potym asudzili na 11 hadoŭ. Ciapier jana adbyvaje pakarańnie. Da hetaha jana hod prasiedzieła na sklepie, i svajaki nie viedali, dzie jana. Tamu što nichto tvaim svajakam nie paviedamić, dzie ty, pakul FSB nie dazvolić.
Viera Biruk, jak i mnohija inšyja zatrymanyja ŭkraincy, apynułasia biez suviazi sa svajakami, nie mieła navat zvyčajnych pradmietaŭ hihijeny i źmiennaha adzieńnia. Usio heta možna albo kupić u turemnaj kramie, albo atrymać u pasyłkach, — The Insider.
Ja była apranutaja ŭ toje, u čym mianie zatrymali. Zdajecca, što heta drobiazi, ale heta litaralna niama čym pamycca i niama čym vycierci. Tolki ŭ kancy kastryčnika [kali padaŭžali aryšt u sudzie] na pytańnie, ci daviaraju ja sudu, ja adkazała: «Jak ja mahu daviarać, kali vy chavajecie mianie ad maich svajakoŭ? Vy možacie pieraapranucca, a ja nie! Na vulicy choładna, listapad pačynajecca, a mianie siudy pryvieźli ŭ tonkich łasinach, futbołcy i biez škarpetak. Ja tak na vulicu vychodziła». I paśla hetaha jany realna dazvolili majmu advakatu [pa pryznačeńni] paviedamić maim svajakam, dzie ja.
Potym mianie pieraviali ŭ kamieru z žančynaj z šyzafrenijaj. Jana svaju dačku zabiła i ŭnučku vykinuła z bałkona. U jaje byli prystupy pa načach. Ja pračynajusia, a jana siadzić na vierchniaj palicy nasuprać mianie, hołaja, a ŭ rukach kipiacilnik. I pačynaje skakać jak amazonka. Ja kliču achovu, stukajusia ŭ dźviery: «Ratujcie, dapamažycie!» Ale achoŭniki kažuć: «Tryvajcie, što my zrobim». Jaje zabrali na prymusovaje lačeńnie tolki ŭ kancy śniežnia 2023 hoda.
Tady mianie pieraviali ŭ kamieru ź dziaŭčynaj, jaje zvali Naścia, jana była sieparatystka, vystupała za niezaležnaść niepryznanych respublik. Ź joj my siadzieli da kanca maja. I potym ja trapiła da žančyn, jakija abvinavačvalisia ŭ raspaŭsiudzie narkotykaŭ i byli fanatkami Pucina. U ich byli jaho partrety. Jany malilisia ranicaj i ŭviečary i całavali hetyja partrety.
Što mianie buduć adpraŭlać na abmien, mnie paviedamili zahadzia, navat da taho, jak vynieśli prysud. 27 žniŭnia 2024 hoda ŭ mianie ceły dzień išło słuchańnie, i 28 žniŭnia vynieśli prysud — 15 hadoŭ kałonii. Adrazu paśla hetaha mianie pačali rychtavać da abmienu. Spačatku vyklikali fatohrafa, zrabili fatahrafii. Potym adviali ŭ sančastku na ahlad. Addali maje rečy z pasyłak, jakija nie byli adobrany administracyjaj. Skazali, što ŭnačy mianie zabiaruć. Bližej da siami viečara da nas u kamieru zaviali jašče adnu žančynu, skazali, što pajedziem ź joj razam.
Ale ŭ kamiery była napružanaja abstanoŭka. Tyja žančyny, fanatki Pucina, stali pamiž saboj kazać: «Čamu my na Pucina molimsia, a dadomu jedzie jana? Jana vidavočna tam nie budzie siadzieć». I adna ź ich, Uljana, kaža mnie: «Voś ciabie na abmien zabirajuć, a ty pacałunak dziadźku Vovu za toje, što ciabie abmianiajuć». Ja rečy źbiraju, starajusia nie źviartać uvahi. A jana znoŭ pačała: «Para całavać dziadźku Vovu». Ja kažu: «Dadomu pryjedu i tam svajho dziadźku Vovu i pacałuju».
Ja čuła historyi, što kahości na abmien zabirali, vazili, a potym viartali nazad u kamiery. Ale ŭ mianie takaja ŭpeŭnienaść była, što heta dakładna abmien i nazad my nie pajedziem. Vieźli nas try dni: spačatku ŭ Rastoŭ-na-Donie, potym u Varoniež, potym u Bransk i tolki potym na miažu. Kali my ŭbačyli ŭ vokny ź SIZA hetyja aŭtobusy, to zrazumieli — heta dakładna abmien.
Mnie stała kryŭdna, kali my ŭbačyli pałonnych ź inšaha boku — jany stajali zadavolenyja, nakormlenyja. I našy chłopcy — usio chudyja, zakatavanyja, ledź pierasoŭvajucca. Ale, viadoma, była radaść apynucca doma, na voli.
«Nona važyć usiaho 30 kiłahram, leki, jakija my pieradajem, joj nie dajuć»
Nona Hałka (46 hadoŭ) była zatrymanaja ŭ lipieni 2023 hoda. U śniežni 2024 hoda Rastoŭski abłasny sud prysudziŭ jaje da 15 hadoŭ kałonii pa abvinavačvańni ŭ špijanažy. Taki ž termin byŭ pryznačany jaje plamieńniku Viktaru Miešniakovu. Abvinavačvańnie śćviardžała, što žančyna adpraŭlała źviestki pra rasijskich vajskoŭcaŭ svajmu synu.
Iryna, kuma Nony Hałki
Nona žyła ŭ horadzie Dnieprarudny ŭ Zaparožskaj vobłaści. Tam jana i trapiła pad akupacyju ŭ 2022 hodzie. My nie kreŭnyja svajaki, ja kuma — chryściła jaje małodšaje dzicia. Ale jana mnie vielmi darahaja. Ja amal adrazu ž vyjechała z akupacyi, ale Nona zastałasia. Suviaź ź joj była vielmi drennaj. Ale my časam pierapisvalisia. U jaje byŭ hramadzianski muž i dvoje niepaŭnaletnich dziaciej: ad pieršaha i druhoha šlubu. Muž zabaraniaŭ joj vyjazdžać. A potym u červieni 2023 hoda jana źnikła, a razam ź joj — jaje siastra Natalla i plamieńnik Vicia.
Nona Hałka
Ja stała jaje šukać: pisała listy va ŭsie arhanizacyi. Ja tak i dumała, što jaje zabrali. Ja pisała ŭ Dnieprarudny ŭ RAUS, tam mnie adkazali, što ŭ ich takoj niama. Ale takaja hramadzianka znachodzicca ŭ Krymie i pracuje na šviejnaj fabrycy. Ja adpraviła zapyt na hetuju fabryku: tam mnie skazali, što takoj [rabotnicy] u ich nikoli nie było i jany pra jaje nie čuli. Mianie vadzili za nos vosiem miesiacaŭ. Nichto pra jaje nibyta nidzie nie čuŭ.
Praz čatyry miesiacy my znajšli jaje siastru Natallu — u morhu. Jana była ŭsia źbitaja, zmučanaja, sivaja. Cieła było ŭ takim stanie, što jaje nielha było chavać u adkrytaj trunie. Jaje prosta zamučyli da śmierci ŭ padvale. U morhu skazali, što jany prosta znajšli cieła, a aficyjnuju pryčynu śmierci pakazali — sardečnaja niedastatkovaść.
A pra Nonnu naohuł tady ničoha viadoma nie było. I ŭ niejki momant ja ŭžo nie vieryła, što my znojdziem jaje žyvoj. Heta značyć sercam vieryła, a rozumam — nie. Ale praz vosiem miesiacaŭ my daviedalisia, što jana ŭ SIZA ŭ Rastovie i chutka budzie sud.
Ciapier my viedajem, što paśla zatrymańnia jaje paŭhoda trymali «na padvale». Napeŭna, jana prachodziła takija ž katavańni, jak jaje siastra. Ich prymušali pryznacca ŭ tym, što jany nibyta pieradavali infarmacyju ab [rasijskich sałdatach], ich pazicyjach, karektavali ahoń. Usio heta tamu, što syn Nony i syn Natašy słužyli raniej va USU. Ale na toj momant heta ŭžo była niapravilnaja infarmacyja. Nonu abvinavacili ŭ špijanažy, choć jana była ŭžo hramadzianka Rasii.
Nona piša listy. Ale šmat što pisać nielha, tam ža cenzura. Jana pra ŭsio daviedvajecca značna paźniej. Naprykład, u lutym pamierła jaje maci, a jana daviedałasia pra heta tolki ŭ traŭni. Šmat infarmacyi da jaje naohuł nie dachodzić.
Ciapier jaje adpravili na etap. Kudy viazuć, my nie viedajem. My spadziajemsia, što jak jana dajedzie da kałonii, zmoža z nami źviazacca. Nona — heta čałaviek paśla dźviuch apieracyj na straŭniku. U jaje zaŭsiody byli prablemy z vahoj, a ciapier jana važyć usiaho 30 kiłahram. Heta prosta žach. U SIZA joj nie dajuć leki, navat tyja, jakija ŭdajecca pieradać. Joj treba lačeńnie, ale heta nikoha nie chvaluje.
My vielmi spadziajemsia na abmien. Ja pračynajusia i zasynaju z hetaj dumkaj. Ale ciapier cyvilnych mała mianiajuć. Ale my ŭsio roŭna vielmi raźličvajem, što zabiarem jaje, vierniem dadomu. Potym damožamsia viartańnia dziaciej. Ciapier jaje chłopčyki znachodziacca ź jaje byłym hramadzianskim mužam. Jon nie vychodzić z nami na suviaź. Usich ihnaruje.
Heta vielmi strašna. Dzieci zastalisia biez maci. Babula pamierła, ciotka pamierła. Zabrać ich adtul prosta nierealna biez Nony. Ja va ŭsie arhanizacyi pišu — i ŭ AAN, i ŭ Čyrvony Kryž, dzie tolki možna, tolki kab jaje pamianiali, bo jana tam nie vyžyvie.
Kamientary advakataŭ
Mikałaj Połazaŭ, advakat i suzasnavalnik hramadskaj arhanizacyi «Pošuk. Pałon» u kamientary The Insider raskazaŭ, što, pavodle źviestak ambudsmiena Ukrainy, Rasija ŭtrymlivaje blizu 16 tysiač čałaviek — mirnych ukraincaŭ. «Rasijskija ŭłady śpiecyjalna prydumali novuju terminałohiju: ich zatrymlivajuć «za supraćdziejańnie SVA», — kaža Połazaŭ. — Heta aznačaje faktyčna stvareńnie sakretnych turmaŭ, dzie trymajuć tysiačy ludziej biez sudovych rašeńniaŭ i biez suviazi sa źniešnim śvietam. Hetyja ludzi de-fakta znachodziacca ŭ SIZA abo ŭ kałonijach, jakija pieraabstalavany dla ŭtrymańnia vajennapałonnych. Jany mohuć siadzieć miesiacy, mohuć siadzieć hady».
Faktyčna lubyja zvaroty ŭ Fiederalnuju słužbu vykanańnia pakarańniaŭ nie dajuć nijakich vynikaŭ. «U nas u arhanizacyi «Pošuk. Pałon» było šmat vypadkaŭ, kali z nahody źnikłaha bieź viestak čałavieka nakiroŭvali zapyty ŭ Ministerstva abarony — i tam adkazvali, što tak, jon žyvy, zatrymany «za supraćdziejańnie SVA», znachodzicca na terytoryi Rasii, ale dzie mienavita — nie paviedamlajuć», — kaža advakat.
«Rasijskija ŭłady imknucca maksimalna schavać hetuju infarmacyju, usich zabłytać. Tamu vielmi časta ukraincaŭ tasujuć — heta značyć pieravodziać z adnoj takoj ustanovy ŭ inšuju ź miaškom na hałavie. Nie havorać zahadzia, kudy jeduć, abo padmanvajuć: naprykład, sadžajuć u aŭtobusy, kažuć nu ŭsio, pajechali na abmien. I prosta pieravoziać u inšaje miesca. Tak ździekujucca».
Jaŭhien Śmirnoŭ, advakat «Pieršaha adździeła» salidarny z kaleham:
«Hetyja ludzi prachodziać u hetych padvałach vielmi žorstkija katavańni. Usich katujuć elektryčnaściu, kahości prosta źbivajuć, kahości padviešvajuć, kahości padviarhajuć seksualizavanamu hvałtu. Jość vypadki, kali prosta na vačach u členaŭ siamji, heta značyć prymušajuć, naprykład, žonku hladzieć, jak jaje muža hvałtujuć. U hetych katavańniaŭ niama niejkich metaŭ. Jany pakazalna vybivajuć pryznańnie viny, u tym, što nibyta pieradavali niejkija źviestki ŭkrainskim śpiecsłužbam».
«Zvyčajna ŭ abvinavačvańnie kładziecca banalnaja pierapiska sa svajakami abo publičnyja źviestki z sacsietak, — padkreślivaje advakat. — Naprykład, čałaviek moh u pierapiscy raskazvać: voś u nas učora byŭ prylot rakiety, my tut usie pierapałochalisia, takaja padzieja adbyłasia».
«Mabyć, adzinaje, samy chutki vynik, na jaki možna raźličvać, — heta abmien. Usie kažuć apošni miesiac, što rychtujecca abmien cyvilnych pałonnych. Pra heta kažuć u rasijskich kałonijach. Pra heta chodziać čutki siarod pravaabaroncaŭ, i my ŭsie hetaha čakajem», — reziumuje advakat.