«Скажы, што ты адмовілася ад мяне». Палітэмігранты расказалі, як іх сем'і жывуць у Беларусі пад ціскам сілавікоў
Бацькі Дзмітрыя кажуць міліцыі, што не падтрымліваюць сувязі з сынам. Жонка Ігара запэўнівае сілавікоў, што муж даўно жыве ў Польшчы з іншай жанчынай. Мама Марыі так моцна ганарыцца дачкой, што не можа «адмовіцца» ад яе. А Вольга мае зносіны з роднымі толькі пра надвор'е і здароўе. Беларусы, якія з'ехалі з краіны з-за палітычнага пераследу, расказалі MOST, на якія выдумкі ідуць, каб засцерагчы родных, і што адчуваюць, калі да тых усё ж такі прыходзяць. Імёны суразмоўцаў зменены.
Здымак носіць ілюстрацыйны характар. Крыніца: Следчы камітэт Беларусі
«Бацькі ціха ненавідзяць сістэму»
Дзмітрый жартуе, што ў яго стандартны для беларуса набор крымінальных спраў: удзел у несанкцыянаваных мітынгах, абраза Лукашэнкі і міліцыянераў.
Упершыню мужчыну затрымалі ў 2022 годзе. Ён адбыў адміністрацыйны арышт, а потым даведаўся, што супраць яго распачата і крымінальная справа.
— Праз пару гадзін пасля вызвалення я з'ехаў з Беларусі. Разумеў, што нічога добрага не чакае, — расказвае ён.
Пазней Дзмітрый даведаўся, што знаходзіцца ў вышуку. Пра гэта паведамілі сваякі, якія засталіся ў Беларусі. Паводле яго слоў, неўзабаве пасля ад'езду прадстаўнікі сілавых структур прыйшлі па адрасе яго рэгістрацыі — да бацькоў і жонкі. І з таго часу прыходзілі неаднаразова.
— Бацькі, канечне, перажывалі. Усё ж такі чалавек, які за 40 гадоў ні разу не меў нават адміністратыўкі, раптам аказваецца пад пагрозай сур'ёзнай крымінальнай справы — гэта, мякка кажучы, шок. Першы год-два яны вельмі нервова рэагавалі на кожны візіт. Бо маглі прыйсці ў любы час — рана раніцай, позна ўвечары, стукаць у дзверы доўга і працяжна, як яны [сілавікі] любяць, каб псіхалагічна ціснуць. Але ў асноўным гэта былі нейкія банальныя апытанні: «Дзе ён? Калі бачыліся?» — на ўсё адказвалі, што не ведаюць. Пасля турмы, маўляў, не бачыліся, сувязі не падтрымліваем.
Цяпер бацькі ўжо прывыклі да такіх візітаў. Яны адбываюцца раз на квартал — «спытаюць, адзначацца і сыходзяць».
— Яны проста кажуць: «Не ведаем нічога. Шукайце самі — гэта ж ваша праца».
Мама і тата ніколі не папракалі сына.
— Яны мяне не вінавацяць. Я таксама не адчуваю віны за тое, што застаўся нармальным чалавекам. Бацькі разумеюць, што вінавата сістэма, і ціха яе ненавідзяць, — кажа ён.
Пазней да Дзмітрыя пераехала жонка, і, паводле яго слоў, гэта стала вялікім палягчэннем.
— Калі яна была там, я пастаянна баяўся. А цяпер, калі побач, стала спакайней. Бо ў Беларусі можна зрабіць што заўгодна — закон дазваляе браць людзей у заложнікі, — кажа ён.
Але пры гэтым беларус прызнаецца, што баіцца за родных, таму стараецца не выступаць публічна, нягледзячы на жаданне расказаць пра тое, што адбываецца.
— Я ведаю, як працуе гэтая сістэма. Разумею, што любое слова можа абярнуцца супраць маіх блізкіх, якія засталіся там, — тлумачыць ён.
Бацькі Дзмітрыя час ад часу прыязджаюць да яго ў Польшчу.
— Пакуль праблем з перасячэннем мяжы не было. У нас шмат сваякоў у Польшчы, таму яны кажуць, што едуць да іх у госці, — і пытанняў не ўзнікае, — кажа мужчына.
«Да мяне не могуць дацягнуцца, таму ціснуць на маіх бацькоў»
У Беларусі ў Вольгі жывуць бацькі-пенсіянеры. Жанчына з'ехала з краіны яшчэ ў 2022 годзе, баючыся палітычнага пераследу.
— Гэта вельмі тыповая беларуская сітуацыя: калі ты дзейнічаеш шчыра і па сумленні, а ў выніку можаш апынуцца ў турме, — апісвае яна прычыны пераезду. — Мне пагражалі, што забяруць дзіця ў прытулак. І я падумала: я магу перажыць пазбаўленне волі, але калі пацерпіць маё дзіця ці родныя — гэта будзе занадта.
Пасля ад'езду Вольга даведалася, што абвешчана ў вышук. Да яе бацькоў пачалі прыходзіць прадстаўнікі сілавых структур. Першыя візіты былі асабліва цяжкімі для іх — настолькі, што бацькі нават не адразу расказалі пра гэта дачцэ, каб не траўмаваць яе.
— Яны разумелі, наколькі гэта страшна, і не ведалі, ці варта мне казаць. Пазней прызналіся — і я вельмі раззлавалася, што яны спрабавалі гэта ўтаіць. З аднаго боку, разумею іх: яны хацелі мяне абараніць. Але я хачу ведаць усё, што адбываецца з імі, пакуль я тут, — кажа жанчына.
Спачатку Вольга з бацькамі спрабавала выпрацаваць інструкцыю на выпадак паўторнага візіту сілавікоў — маўляў, сувязь разарвалі даўно і не ведаюць, дзе яна жыве.
— Але потым я зразумела: для іх такая хлусня — яшчэ большыя пакуты, чым маўчанне, — расказвае Вольга. — Але я па-ранейшаму не разумею сэнсу гэтых праверак. Я ж дома не знаходжуся, нічога новага яны не знойдуць. Магчыма, гэта проста спосаб аказваць псіхалагічны ціск на маю сям'ю. Яны разумеюць, што да мяне не могуць дацягнуцца, таму ціснуць на маіх сваякоў. І гэта, трэба прызнацца, працуе. Я пастаянна адчуваю фонавую віну перад бацькамі за гэта, — кажа суразмоўца.
Цяпер любыя кантакты і тэлефонныя размовы з бацькамі сталі асцярожнымі. Беларуска не расказвае родным пра сваю працу, праекты і планы.
— Мы гаворым толькі пра надвор'е, здароўе, пра тое, ці купілі новыя чаравікі, ці ездзілі па грыбы. Гэта ўсвядомлены выбар — каб, калі раптам штосьці здарыцца, нікому не прыйшлося ні хлусіць, ні ўтойваць, — кажа яна.
Вольга прызнаецца: асабліва балюча ўсведамляць, што ў краіне нічога не змянілася з савецкіх часоў.
— Калі мне было гадоў шэсць ці сем, я пачула, як мама па тэлефоне сказала камусьці: «Гэта не тэлефонная размова». Тады я не разумела, чаму яна так сур'ёзна гаворыць — бо мы былі звычайнай сям'ёй, што такога можна было абмяркоўваць па тэлефоне, каб баяцца гэтага? А цяпер разумею: прайшло трыццаць гадоў, і нічога не змянілася. Мы па-ранейшаму можам гаварыць адкрыта толькі пра грыбы і здароўе, баючыся праслухоўвання і іншага, — прызнаецца эмігрантка.
«Знайшлі вялікую скрынку прэзерватываў і паводзілі сябе як дзікуны»
Марыя пакінула Беларусь у чэрвені 2022 года. Да гэтага яна працавала на дзяржаўнай службе, але пасля таго, як адкрыта падтрымала пратэсты, апынулася ў «чорных спісах».
— Пасля гэтага ўладкавацца на працу стала немагчыма — мяне проста нідзе не бралі, — успамінае яна.
У студзені 2025 года супраць Марыі распачалі крымінальную справу — за ўдзел у маршы ў Варшаве, прысвечаным выбарам у Беларусі. У жанчыны арыштавалі маёмасць, а да яе родных прыйшлі з ператрусам.
— Мне пашанцавала са сваякамі — яны ва ўсім мяне падтрымліваюць. А пасля ператрусаў смяюцца з таго, якія ж яны [сілавікі] неразумныя. Аднойчы ў маёй кватэры знайшлі вялікую скрынку прэзерватываў — калісьці я ўдзельнічала ў мерапрыемстве па прафілактыцы ВІЧ. Дык яны паводзілі сябе як дзікуны: хіхікалі, перашэптваліся, быццам знайшлі штосьці ганебнае. Мама кажа, што адчувае не столькі ціск, колькі агіду — ад таго, што менавіта такія абмежаваныя ў развіцці людзі сёння адчуваюць сябе каралямі жыцця.
Марыя прапаноўвала маме прыкінуцца, быццам яны не маюць зносін, каб абараніць сям'ю ад магчымых наступстваў.
— Я аднойчы сказала маме: «Калі што, скажы, што адмовілася ад мяне, што сувязі са мной не маеш». А мама адказала: «Яшчэ чаго! Не дачакаюцца. Мы ўсе табой ганарымся», — расказвае жанчына.
«Мы адзін аднаго толькі віншуем са святамі»
У Ігара ў Беларусі засталіся жонка і дарослы сын, які зараз адпрацоўвае размеркаванне ў адной з рэгіянальных бальніц. Мужчына ў вышуку за абразу прадстаўніка ўлады. На працягу трох гадоў да яго перыядычна прыходзяць з ператрусамі і цікавяцца, ці не вярнуўся ён дадому.
— Жонка сказала ім, што я даўно жыву ў Польшчы з іншай жанчынай і камунікуем мы вельмі рэдка. У сына таксама спрабавалі спытаць, ці ведае, як са мной звязацца, ці ёсць у мяне сябры, дзе і кім я працую. Але сын адказаў тое ж самае: сувязі з бацькам няма ніякай. Маўляў, мы адзін аднаго віншуем толькі са святамі — і на гэтым усё, — расказвае Ігар.
Ён кажа, што, нягледзячы на імітацыю разрыву, у іх з сям'ёй захаваліся цёплыя, блізкія адносіны. Водпуск і святы стараюцца праводзіць разам — сям'я перыядычна прыязджае да мужчыны ў Польшчу. На выпадак праверак на мяжы ў іх запланавана гісторыя: ездзілі на шопінг, а дзе знаходзіцца бацька і муж, не ведаюць.
У сацыяльных сетках яны адзін на аднаго не падпісаныя, а ўсе перапіскі ў сямейных чатах перад мяжой выдаляюцца.
Праблем на працы ў сына-доктара ў цэлым няма. Верагодна, у бальніцы разумеюць, што зараз не час звальняць маладых спецыялістаў — кадраў і так не хапае, мяркуе Ігар.
— Часам могуць выклікаць на «прафілактычную гутарку», праверыць падпіскі і папрасіць нікуды не высоўвацца. А так — ён там на добрым рахунку, нягледзячы на тое, што тата — злачынец з пункту гледжання беларускай улады, — дадае мужчына.