Вольга Касцюк нарадзілася ў Радчыцку Столінскага раёна, а жыве ў Новай Зеландыі. Яе кніга напісаная на гаворцы, на якой яшчэ ніхто не пісаў

Жыццё занесла Вольгу Касцюк у Новую Зеландыю задоўга да 2020 года, аднак тыя падзеі падштурхнулі яе да вялікай змены, піша Зося Лугавая.

Вольга ў школе, дзе яна працуе. Фота: архіў Вольгі Касцюк

Вольга Касцюк жыве на поўначы Новай Зеландыі ў мястэчку з насельніцтвам 16 тысяч і працуе памочніцай настаўніцы ў школе. А нарадзілася ў Столінскім раёне: у яго левабярэжнай частцы. Радчыцк — гэта вёска недалёка ад Гарадной з яе старажытнымі гарадскімі традыцыямі.

Чытайце таксама: Беларуска расказала пра жыццё ў Новай Зеландыі, дзе вёска хобітаў, радыяцыя з азонавых дзірак, горныя лыжы і стаматалогія коштам сотні даляраў

Касцюк скончыла аддзяленне рускай мовы і літаратуры філфака БДУ і два курсы Маі Кучэрскай у Creative Writing School у Маскве. Аднойчы на форуме маладых пісьменнікаў ў Ліпках, куды аўтарку запрасілі ў 2005 годзе, на майстар-класе паэта Сяргея Гандлеўскага яна пачула вельмі жорсткую крытыку сваіх верлібраў. І перастала пісаць амаль на 15 гадоў.

Вярнулася да пісьменніцтва Вольга тады, калі крыху падгадаваліся дзеці (у яе двое сыноў і старэйшы мае дыягназ — сіндром Даўна). А пасля падзей 2020‑га года у Беларусі яна, па уласных словах, цалкам адышла ад расейскай мовы і спадзяецца, што больш не вернецца. 

Такім чынам ад пісання па-расейску аўтарка перайшла да пісання па-беларуску і па-англійску. Адна з тэм, з якімі цяпер працуе Вольга, — дэкаланізацыя. Яна актуальная як для краіны, у якой пісьменніца цяпер жыве, так і для краіны, з якой яна паходзіць. Апавяданні, вершы, эсэ Вольгі Касцюк друкаваліся ў часопісах, анталогіях і анлайн-выданнях, але асобнай кнігі ў Вольгі не было. Цяпер — ёсць.

Дэбютны зборнік апавяданняў Вольгі Касцюк амаль цалкам прысвечаны Беларусі пасля 2020 года.

Зборнік называецца «Дубовые яблочкі», менавіта ў такім напісанні. Першы раздзел кнігі — «Язык» — напісаны па-руску, другі — «Мова» — па-беларуску з фрагментамі палескай гаворкі, уласцівай вёсцы Радчыцк Столінскага раёна, адкуль Вольга родам. 

У прадмове да сваёй дэбютнай кнігі Вольга піша: 

«Дубовые яблочкі» пачыналіся з пратэстаў у 2020 годзе. На той час я ўжо восем год жыла ў Новай Зеландыі (Аатэароа) і не магла выходзіць на беларускія вуліцы, таму вырашыла пратэставаць сваімі апавяданнямі. Так нарадзіліся многія тэксты гэтага зборніка. Пасля ўварвання Расіі ва Украіну ў ім з’явіліся апавяданні пра вайну. Тады ж мяне пачало разрываць знутры, і мой лепшы сябар Б нагадаў мне, што мая бабуля, да якой я кожны дзень на ровары ездзіла па малако, была беларускамоўнай і што разам з гэтым малаком я ўсмактала беларускую мову, у той час як вельмі скептычна аднеслася да гэтага напаміну, але пасля амаль трыццаці год вырашыла пачаць пісаць па-беларуску. Так у «Дубовых яблочках» з’явіўся другі раздзел — «Мова». Назва першага раздзела, «Язык», заканчваецца кропкай, а ў другім, «Мова», яе няма. Гэта таму, што з языком я скончыла свае адносіны, а вось з мовай мае стасункі толькі пачынаюцца».

Гэтыя апавяданні маглі б стаць асновай для серыяла аб пратэставай і постпратэставай Беларусі, дзе ў кожнай серыі — новая гісторыя, новыя героі, яшчэ адна рыска да вялікай карціны. У гэтых тэкстах шмат дзеянняў.

У Вольгі ёсць эсэ «Тры нажы для нашых забабонаў» на сайце Літрадыё, дзе яна разважае, хто і пра што ў сучаснай беларускай літаратуры (не) піша: 

«Празаікам не пісаць пра 2020-ы…

Гэты тэзіс, мяркую, грунтуецца на трывалым перакананні, падмацаваным гісторыяй беларускай літаратуры ХХ стагоддзя. У якасці прыкладу прыводзіцца той факт, што ў перыяд Вялікай Айчыннай вайны не было напісана ніводнага «вартага» твора. Цікава, што дадзеная тэорыя на пачатку цяперашняй вайны ва Украіне падтрымлівалася расійскімі літаратуразнаўцамі і пісьменнікамі, якія таксама лічылі, што ў эпоху перамен пісаць прозу не варта, бо яна атрымліваецца з глыбокім маралізатарскім ухілам».

Але ўкраінцы пішуць мастацкія творы яшчэ з 2014 года. Цяпер, пакрысе, адмяняецца гэтая забарона і для беларускай літаратуры.

У «Дубовых яблочках» атрымліваецца смелае спалучэнне рэальнага з мастацкім, без магічнага рэалізму. Каб так пісаць, патрэбная дыстанцыя. І аўтарка яе мае: толькі не ў месяцах і гадах, а ў кіламетрах. 

Краявіды Новай Зеландыі. Фота: архіў суразмоўцы

Вольга Касцюк зрабіла са складанага і балючага матэрыялу зборнік празрыстых тэкстаў, дзе адразу зразумела, хто рамантык, а хто прыстасаванец, хто засранец, а хто ўсё ж спрабуе выплыць з таго лайна, у якое яго вынесла плынь. Глыток адназначнасці, якой часам дастаткова, каб стала лягчэй жыць і дыхаць.

Вольга Касцюк. Дубовые яблочкі.— Лондан: Skaryna Press, 2025

Каментары да артыкула