«Вельмі падобна на Беларусь». Як жывуць рэлаканты ў Балгарыі
Балгарыя — быццам не занадта далёкая і экзатычная, але ў той жа час мала вывучаная беларусамі краіна. Devby паслухаў расказы IT-спецыялістаў, якія жывуць і працуюць там.
Сафія. Фота: Wikimedia Commons
Гісторыя першая. Балканскі рэлакс, горы, адэкватная арэнда, дарагія яйкі
Сямён і Аксана — менеджары ў Capital.com. У 2018—2021 гадах яны жылі і працавалі ў Мінску, а потым вырашылі паўдзельнічаць у рэлакацыйнай праграме кампаніі і сярод некалькіх варыянтаў выбралі Балгарыю. Вось як яны з двума дзецьмі змаглі ўладкавацца ў Сафіі.
— У нас было тры опцыі: Кіпр, Балгарыя і Літва, — распавядае Аксана. — На Кіпры мы раней бывалі як турысты і сумняваліся, што нам падыдзе гэтае месца. У Літву таксама не хацелася. Тады мы з’ездзілі ў Сафію, агледзеліся і вырашылі, што гэта лепшая опцыя.
Як праходзіла легалізацыя
— Спачатку наймальнік заключае з будучым супрацоўнікам балгарскага офіса перадкантракт і падае пакет дакументаў для выдачы дазволу на працу (у нашым выпадку яго разглядалі тры месяцы). Пасля гэтага звяртаешся ў пасольства па візу D (у нашым выпадку — 7 працоўных дзён), а ўжо па прыездзе ў краіну ідзеш у міграцыйную службу і замаўляеш blue card. Пасля гэтага члены сям’і могуць падавацца на ўз’яднанне.
Тэрмін дзеяння blue card залежыць ад працягласці працоўнага кантракта, карту выдаюць максімум на пяць гадоў. Нам выдалі карты на 4 гады.
Праз 5 гадоў легальнага пражывання можна атрымаць ПМЖ, а яшчэ праз 5 гадоў пастаяннага пражывання — грамадзянства (праўда, трэба адмовіцца ад ужо існуючага; выключэнне — калі заключаеш шлюб з грамадзянінам Балгарыі).
Яшчэ для грамадзянства патрабуецца здаць экзамен на веданне мовы, але ўсяго толькі на ўзроўні A1 — кажуць, гэта зусім проста.
То-бок легалізавацца ў Балгарыі нам было не складана — магчыма, таму што насельніцтва змяншаецца, і краіна зацікаўленая ў прыцягненні кваліфікаванай працоўнай сілы.
Якое ўражанне ад краіны і сталіцы
— Тут цудоўна, асабліва ў Софіі. Так, націск правільна ставіць на першы склад. Упершыню мы пачулі гэта ў самалёце: «Праз 20 хвілін наш борт зробіць пасадку ў Софіі», — і таксама вельмі здзівіліся.
Гэта Балканы з усімі балканскімі прыгажосцямі — цудоўны клімат, смачная ежа, расслабленая атмасфера. Геданізм тут у пашане: ніхто нікуды не спяшаецца, людзі жывуць сваё жыццё і атрымліваюць асалоду ад яго.
Сафія вельмі зялёная, ужо ў межах горада пачынаюцца горы са сцежкамі для хайкінгу. Ёсць і гарналыжныя трасы. Узімку па дарозе ў офіс часта можна сустрэць людзей з бордамі і лыжамі, якія едуць катацца.
Да Чорнага мора (Варны) трэба ехаць 4—5 гадзін на машыне або цягніку, або ляцець 40 хвілін самалётам, затое зусім побач — Грэцыя з Міжземным морам. Сафіянцы (так сябе называюць жыхары сталіцы) любяць яго больш, чым Чорнае.
За 700 км — Стамбул, за 300 км — турэцкі горад Эдырнэ, куды мясцовыя любяць ездзіць на шопінг.
Зіма камфортная. Так, у гарах шмат снегу, але ўнізе мы бачылі яго ўсяго пару разоў за зіму. Начамі можа быць мароз да мінус 10, але ўдзень будзе цёпла. Дажджоў мала, улетку 35 градусаў, аднак дзякуючы сухому паветру спёка пераносіцца значна лягчэй, чым на Кіпры.
Надвор’е спрыяе прагулкам: на выходных мы не сядзім дома, а многа гуляем — у парках поўна фестываляў і святаў.
Увогуле, лічым, што ў балгарскай сталіцы — велізарны турыстычны патэнцыял.
Жыллё
Кватэру мы пачалі шукаць з дапамогай агенцтва: рускамоўная рыэлтарка прапаноўвала свае гатовыя варыянты. Але паралельна мы самі маніторылі рынак жылля і ў выніку даволі хутка знайшлі свой варыянт. Ад прылёту да падпісання дамовы прайшоў тыдзень.
Наша кватэра знаходзіцца ў самым цэнтры Сафіі, у капітальным пяціпавярховіку 1960-х гадоў: шмат чаго бачыла, але пасля рэнавацыі. Дзве спальні, прасторная гасцёўня, кухня, ванная — на самай справе, добрая кватэра.
Адзінае, да чаго прыйшлося прывыкнуць, — гэта тое, што ў кватэрах звычайна няма ваннаў — толькі душавая кабіна.
У 2022 годзе мы заключылі дамову арэнды за 600 еўра ў месяц, у гэтым годзе цану паднялі да 700 еўра.
Зараз глянуў цэны — за гэтыя грошы ўсё яшчэ рэальна знайсці жыллё.
Камуналка тут, прама скажам, танней, чым на Кіпры. Самы вялікі рахунак за ацяпленне, які мы тут атрымлівалі, быў парадку ста еўра. Дарэчы, першую зіму ацяпленне мы наогул не ўключалі — было камфортна. За ваду (нас чацвёра) плацім 20 еўра, за электрычнасць — зімой таксама 20, улетку можа выходзіць больш за кошт кандыцыянера.
Тут не было такога ажыятажу, як, дапусцім, у Варшаве, калі ўсе вырашылі зарабіць на мігрантах і арэнда вырасла ў разы. Яна вырасла, але не так моцна.
Як каштавала кватэра на ўскрайку 350 еўра, а ў цэнтры — 600—700 еўра, так і заставалася каштаваць у 2022-м.
Потым цэны ўсё ж выраслі, асабліва на куплю нерухомасці, аднак у разумных межах.
Цэны
Аксана. А ў астатнім цэны тут як паўсюль або ніжэй. Праезд — 80 еўрацэнтаў, але можна купіць праязны на год за 180 еўра і карыстацца ўсімі відамі грамадскага транспарту (развіты добра).
Фрукты і гародніна круглы год танныя, курыца, свініна — ад 5 еўра за кілаграм, шмат свежай рыбы.
Адзіны дарагі прадукт — яйкі: 3 еўра за дзясятак. Калі бачыш па акцыі па 2,50 еўра — значыць, трэба браць. І белыя яйкі з’яўляюцца толькі на Вялікдзень, у асноўным прадаюць карычневыя.
Адаптацыя дзяцей, школа
Дзве дачкі (ім 7 і 15 гадоў) свабодна размаўляюць па-балгарску. Хаця першы год для старэйшай быў хардкорным. Пасля пераезду яна пайшла ў 7-ы клас, а ў канцы гэтага класа здаюць важны экзамен, па выніках якога вырашаецца, у якую навучальную ўстанову дзіця пойдзе далей.
Спачатку нам прапаноўвалі падстрахавацца і паўтарыць 6-ы клас, каб быў +1 год на падрыхтоўку. Але мы на сямейнай нарадзе вырашылі, што зможам і з першага разу. І сапраўды, праз тры месяцы дачка выдатна размаўляла па-балгарску. Яна паспяхова здала экзамен і ўжо другі год вучыцца ў спецыялізаванай школе з паглыбленым вывучэннем іспанскай мовы.
Малодшая ходзіць у тую ж школу. Тут цэнтралізаванае размеркаванне: падаеш электронную заяўку, у красавіку дзяцей размяркоўваюць, калі вас усё задавальняе — акей, калі не — чакаеш наступнага размеркавання. Навучанне і падручнікі бясплатныя. А яшчэ старэйшая дачка атрымлівае 25 еўра стыпендыі за выдатную вучобу.
З сацыялізацыяй у дзяцей таксама ўсё добра. Столькі дзён нараджэння, колькі наведала ў першым класе наша малодшая, яна не наведала за сем папярэдніх гадоў жыцця.
Адзін-два разы на месяц нехта запрашае на свята. Нам падабаецца, што ўсё праходзіць вельмі проста: дзеці забаўляюцца на батутах з аніматарамі, а бацькі ў гэты час п’юць каву, размаўляюць, займаюцца сваімі справамі.
І няма ні пышнасці, ні напружання, што торт ці строй не той. Не важна — людзі прыйшлі адпачыць.
Акрамя таго, ёсць дадатковая падтрымка ад школы — ненавязлівая, але адчувальная. Напрыклад, дзецям давалі дадатковыя ўрокі балгарскай, раз у месяц з імі размаўляў псіхолаг. А раз у квартал на размову з настаўнікам і псіхолагам запрашалі таксама бацькоў і абмяркоўвалі, як у дзіцяці справы, як яшчэ яму можна дапамагчы. Гэта было прыемна.
Мова
Аксана. Мы па-балгарску, у адрозненне ад дзяцей, гаворым дрэнна. Спачатку было так: ну што такое, чаму калі ты бачыш гэтыя літары на паперы, табе ўсё зразумела, але калі слухаеш вусную мову, то нічога не ўлоўліваеш.
Педагогі ў школе гавораць выразна, а некаторых людзей на вуліцы зусім немагчыма зразумець.
Сямён. Я адразу пасля пераезду знайшоў сабе выкладчыка, займаўся з ім паўтара года, у выніку ўсё разумею, элементарныя рэчы кажу, але далей працэс не пайшоў, бо няма асяроддзя зносін. У офісе 90% калег — балгары. Яны ўсе англамоўныя.
Аксана. Гэта таму што ты з людзьмі мала размаўляеш. У офісе калі пачнеш размаўляць з калегамі па-балгарску, цябе абавязкова падтрымаюць.
Для зносін у крамах і кафэ балгарскай нам хапае. А вось калі дзеці размаўляюць з сябрамі, я іх не разумею.
Але бацькоўскія чаты — падтрымка.
Медыцына
Аксана. Сур’ёзных выпадкаў у нас, на шчасце, не было. Ёсць бясплатная медыцына па дзяржстрахоўцы, але мы ёю не карысталіся: проста наша кампанія аплачвае і прыватную страхоўку, і па ёй прасцей знайсці дактароў, якія гавораць не толькі па-балгарску. У першы год нам гэта было асабліва важна.
Пры выбары доктара аўтаматычна ўключаеш фільтр: ці гатовы ты размаўляць па-балгарску, ці можаш на англійскай, ці табе падыходзяць толькі рускамоўныя. Вядома, гэта звужае выбар. Але нам пашанцавала, ва ўсіх выпадках звяртання па меддапамогу ўсё было добра.
Адносіны да мігрантаў
Аксана. Да мігрантаў тут ставяцца вельмі спакойна. Балгары — вельмі самабытны народ. Яны любяць сваю краіну, пры гэтым адкрытыя для ўсіх і вельмі талерантныя.
Мігранты іх быццам не турбуюць, галоўнае — каб тыя не лезлі ў іх жыццё і не навязвалі сваю думку.
Гісторыя другая. Добрае стаўленне да рускамоўных, дэкрэтныя 420 дзён, вельмі падобна на Беларусь
Святлана рэлакавалася з Мінска ў толькі што адкрыты тады софійскі офіс Capital.com восенню 2022 года. Менавіта новы офіс даваў ёй перспектывы кар’ернага росту — да Head of clients services. Іншых чаканняў ад краіны ў яе не было. Вось як аказалася на справе.
Як выбірала краіну
Я магла перайсці ў іншыя аддзелы, але паколькі ўся мая кар’ера звязана з кліенцкімі сэрвісамі, я падумала, што Балгарыя — неблагі варыянт. Прааналізавала падаткі і кошт жыцця і зразумела, што пры аднолькавым узнагароджанні gross мой нета — даход у Балгарыі будзе цікавейшы, чым у Польшчы, Літве або тым больш на Кіпры.
Больш тут я атрымліваю за кошт падатковай стаўкі — 11,5% за ўсё ўключна з пенсійнымі адлічэннямі.
Прагрэсіўнай шкалы тут няма, так што ў росце заробку можна сябе не абмяжоўваць.
Выдаткі мяне таксама задавальняюць. Прадукты тут не танныя, але на арэндзе і камунальных плацяжах атрымліваецца добра эканоміць.
Мы з мужам (ён працуе ў той жа кампаніі) арандуем кватэру з добрым рамонтам у новым доме ў добрым раёне (побач — ІТ-офісы) за 790 еўра. Гэта 90 кв. м: дзве спальныя, два санвузлы і вялікая гасцёўня, сумешчаная з кухняй.
Абмяркоўвалі з польскімі калегамі — яны кажуць, што ў Варшаве такая каштавала б каля 2500 еўра.
Плацім мы, вядома, ў левах, але курс замацаваны дзяржавай: 1 еўра каштуе 1,94 лева.
У савецкіх дамах ёсць цэнтральнае ацяпленне, у новых — газавае або кандыцыянер. Мы ацяпляем газам. Зімой (прыкладна з снежня па сярэдзіну сакавіка) камуналка вырастае ў тры разы, да 120 еўра — за газ, ваду і электрычнасць. Але мы не эканомім на ацяпленні зусім. А летам плацім 30-40 еўра.
Не ведаю, наколькі высокімі цэны здаюцца мясцовым жыхарам, якія працуюць, дапусцім, у дзяржсектары. Але мы, працуючы ў ІТ, можам дазволіць сабе камфортны ўзровень жыцця.
Важны нюанс: з 1 студзеня Балгарыя пераходзіць на еўра, так што, на жаль, чакаем, што цэны вырастуць.
Легалізацыя
Праўду кажучы, я зусім не ўдаваўся ў падрабязнасці. Нам нічога не прыйшлося рабіць — кампанія паклапацілася пра ўсё сама. У Мінску мы аддалі калегам невялікі пакет дакументаў (галоўным, здаецца, быў дыплом) і далей проста паўгода чакалі дазволу на працу. Візы D рабіць не прыйшлося (у нас з мужам былі шэнгенскія, іх хапіла для ўезду).
А калі мы прыехалі ў Сафію, нас проста за руку адвялі куды трэба — і праз тыдзень мы забралі блю-карты.
У карце ўказана наша месца працы, мы да яго прымацаваныя.
Калі раптам працу губляем, то ў нас будзе каля двух месяцаў на пошук новай. Працадаўцу наняць замежнікаў каштуе дадатковых высілкаў (да таго ж ён павінен плаціць дадатковы падатак), але думаю, што працу ў Балгарыі я б знайшла. У краіне шмат кампаній, якія аўтсорсінгуюць паслугі ў сферы кліенцкіх сэрвісаў.
Як уражанні
Ехала сюды я без асаблівых чаканняў, і аказалася, што мне тут добра.
Што падабаецца? Прыгожая прырода, даступнасць гор (я не пакараць вяршыні, але цаню магчымасць лёгка паехаць у горы, каб падыхаць свежым паветрам), падаткі, цэны на камунальныя паслугі і арэнду жытла.
Што не падабаецца? Мабыць, адна рэч: тут гарачавата, у ліпені-жніўні я цярплю, але гэта мая асабістая асаблівасць. Зіма тут карацей, чым у Мінску, але ўсё ж ёсць.
Увогуле Балгарыя вельмі падобная на Беларусь. Нават з пункту гледжання архітэктуры: па цэнтры Сафіі бачна, што гэта краіна былога сацлагера. Некаторыя будынкі — проста copy-paste, іх цяжка адрозніць ад нашых.
Здаецца, сацыялістычнае мінулае Балгарыі наклала адбітак і на бюракратычныя працэсы: яны мала адрозніваюцца ад нашых. У Беларусі мне даводзілася шчыльна працаваць над працоўным графікам агентаў (аплата начных змен, колькасць змен у месяц) — ён павінен строга адпавядаць Працоўнаму кодэксу. Думала, што пасля пераезду мне прыйдзецца доўга разабрацца з гэтым у Балгарыі, але аказалася, што тут амаль тыя ж самыя правілы.
Балгары
Людзі таксама ментальна блізкія нам (у добрым сэнсе), таму мне з імі лёгка. Так, балгары па-ўсходнесуседску больш адкрытыя і эмацыйныя, пры гэтым яны такія ж простыя, як беларусы: адразу зразумела, што яны думаюць — у агульным, хлопцы без загадкаў. І яшчэ ў нас падобнае стаўленне да жыцця і працы.
Я працавала з людзьмі з розных краін Еўропы і ведаю на досведзе, што дамовіцца з жыхарамі Балкан куды прасцей. У балканцаў такі ж дзелавы падыход да працы: яны больш сканцэнтраваныя на практыцы і выніку, чым на тэорыі і бясконцых мітынгах. Могуць быць не толькі ініцыятарамі, але і выканаўцамі. То бок тыя, хто нешта прапануюць, звычайна могуць і зрабіць гэта самастойна, без іерархічных слаёў.
Пры гэтым тут вельмі добра ставяцца да рускaмоўных. Балгарыя знаходзіцца ў баку ад цэнтра геапалітычнай катастрофы, яе менш закранула, таму людзі тут занятыя ў асноўным толькі сваім жыццём.
Перадузятасцяў адносна рускaмоўных тут няма, з якой бы краіны яны ні паходзілі.
Старэйшае пакаленне памятае рускую мову, маладое гаворыць па-англійску. На працы ў нас таксама руская або англійская, таму балгарскую мову мы і не пачыналі вучыць.
Сацыялізацыя
Я — інтраверт, мне хапае сям’і. Плюс у нас жа цэлая пераехала беларуская супольнасць, а з балгарамі ёсць team-building на працы. Так што ў дадатковай сацыялізацыі я патрэбы не маю.
Медыцына
Я не аматар хадзіць да дактароў, але цяпер я чакаю дзіця, таму немагчыма не карыстацца медпаслугамі.
Не ведаю, як уладкаваная сістэма дзяржаўнай медыцыны — я да яе не звярталася. У нас ёсць прыватная клініка, куды можна прыйсці са страхавой картай і атрымаць усе паслугі бясплатна. Ці выбраць іншую клініку, не працуючую са страхоўкай наўпрост, заплаціць самому і потым запытаць кампенсацыю.
Я выбрала бальніцу побач з працай і там назіраюся: раз у месяц праходжу УГД і здаю аналізы. З доктарам размаўляем паўанглійскай-паўрускай. Задаволена. Да таго ж у нас у сям’і ёсць медыкі, я з імі дзялюся вынікамі аналізаў і прызначэннямі.
Вось яны мне кажуць, што сістэма вядзення цяжарнасці ў Балгарыі вельмі падобная на беларускую.
Нараджаць планую ў Сафіі па страхоўцы. Вядома, без страхоўкі прыватная медыцына ў Балгарыі будзе прыкладна ў тры разы даражэйшай, чым у Беларусі.
Сацыяльная абарона
За 45 дзён да родаў жанчыне даюць ліст непрацаздольнасці (могуць і раней, калі яна кепска сябе адчувае), ён кампенсуецца ў памеры, блізкім да яе сярэдняй зарплаты за апошні год-паўтара.
Пасля родаў жанчына 420 дзён атрымлівае штомесячную дапамогу ў памеры 90% ад той сумы, з якой уплачваліся страхавыя ўзносы.
Але гэта не азначае, што я буду атрымліваць дапамогу, блізкую да маёй зарплаты, — значна менш. Справа ў тым, што на страхавыя ўзносы ўсталяваны верхні ліміт — яны разлічваюцца ад сумы каля 2000 еўра (то бок максімум дапамогі — каля 1800 еўра). Мая зарплата вышэй, таму па грашах у дэкрэце я страчу, але нічога страшнага.
Пры нараджэнні, наколькі я ведаю, выплачваецца аднаразовая дапамога каля 600 еўра. Калі хочаш заставацца ў дэкрэце даўжэй за 420 дзён (можна да трох гадоў з захаваннем працоўнага месца), то плацяць нейкую невялікую дзяржаўную дапамогу. Я планую выйсці на працу праз год.
З пенсійнай сістэмай мы не разбіраліся. Ведаю, што плацім некаторыя абавязковыя ўзносы ў пенсійны фонд, але на гэтую пенсію не разлічваем — больш на сябе.
Планы на будучыню
Наш план — атрымаць тут ПМЖ (яно спрасціць перамяшчэнне паміж краінамі), а далей будзе бачна.
Мяняць Балгарыю на іншую краіну, акрамя Беларусі, мы дакладна не плануем. Пакуль нам тут камфортна. Калі б мне прапанавалі пераехаць кудысьці яшчэ (у Польшчу, на Кіпр — ды куды заўгодна), я б адмовілася.
Буду шчырая: аднойчы я хацела б вярнуцца дамоў, а ў гэты прамежак часу разглядаю Балгарыю як краіну пастаяннага пражывання.