Volnyja Kupałaŭcy, łabaratoryi i kanfierencyja: čaho čakać na biełaruskim teatralnym fiestyvali ŭ Lublinie
Z 8 pa 14 śniežnia ŭ Lublinie adbudziecca čaćviorty etap teatralnaha fiestyvalu «Blizki Uschod».
Zakryćcio 3 edycyi fiestyvalu «Blizki Uschod», 15 śniežnia 2024: fatohraf Źmicier Vajnoŭski, režysior Pasini, Cemianiuk, paetka Julija Cimafiejeva, kuratarka Iryna Łapo, scenahrafka Alaksandra Kanarskaja, akcior-kupałaviec Alaksandr Zielanko
Uvachod na ŭsie mierapryjemstvy volny, ale treba ŭziać biaspłatnyja kvitki, i lepiej z hetym nie ciahnuć, bo ŭ niekatoryja zały, jakija naličvajuć 50—70 hledačoŭ, niemahčyma źmiaścić usich achvotnych, kaža kuratarka fiestyvalu Iryna Łapo. «Budźma» parazmaŭlała sa spadaryniaj Irynaj pra składanaści ŭ padrychtoŭcy, fiestyvalnyja tradycyi i asablivaści sioletniaha fiestyvalu.
— Jak uźnikła ideja stvareńnia fiestyvalu? Z čaho ŭsio pačynałasia?
— Kali kazać pra pačatki fiestyvalu, treba viarnucca ŭ 2020 hod — kali vočy Jeŭropy, u tym liku i Polščy, źviarnulisia da Biełarusi. Vialikuju rolu ŭ stvareńni fiestyvalu adyhraŭ lublinski režysior Pavieł Paśsini i Biełaruski Teatralny Instytut (BTI), ź jakim my arhanizavali supracu.
BTI — heta supolnaść ludziej teatra, jakija paśla pratestaŭ i zvalnieńniaŭ zastalisia pracavać u Minsku. Spačatku my supracoŭničali anłajn, a paśla amal usim im pryjšłosia vyjechać i praciahnuć pracu ŭ emihracyi. I voś, u razmovie z kalehami pa teatralnaj dziejnaści i z Paŭłam Pasini źjaviłasia ideja zrabić biełaruskuju prahramu na fiestyvali «Boskaja Kamiedyja» u Krakavie («Boskaja Kamiedyja» — polski teatralny fiestyval, u jaki ŭ 2021 hodzie ŭ znak salidarnaści ŭklučyli biełaruskija śpiektakli). My sumiesna raspracavali prahramu, ale na «Boskaj Kamiedyi» jana prajšła ŭ vielmi abmiežavanym vyhladzie. Tady my vyrašyli zrabić usio, što my zapłanavali, u Lublinie. Tak paŭstała pieršaja edycyja fiestyvalu «Blizki Uschod».
— Nazva «Blizki Uschod» — heta pra što?
— Tavarystva z takoj nazvaj isnuje ŭ Lublinie ŭžo šmat hadoŭ. Jano było skiravana na hieahrafičny Blizki Uschod, ale paśla 2020‑ha pohlad paviarnuŭsia ŭ bok Biełarusi, na toj Uschod, jaki zusim blizka nam, i heta źjaviłasia pryjarytetam.
Pieršy fiestyval byŭ pryśviečany niekalkim kulturam — biełaruskaj, litoŭskaj, ukrainskaj i polskaj. Teatr čatyroch krain. Heta było na pačatku, zaraz ža «Blizki Uschod» — heta fiestyval biełaruskaha niezaležnaha teatra.
— A čamu «Blizki Uschod» adbyvajecca ŭ Lublinie? Jak abirali łakacyju?
— Tak skłałasia, što šmat chto z nas žyvie i pracuje ŭ Lublinie. My tut majem bazu. Treba razumieć, što kab arhanizavać teatralny fiestyval, nieabchodnyja nie tolki finansavyja srodki, jakija my atrymlivajem praz hranty, ale i placoŭka, techničnaje ŭstalavańnie, resursy. Usio heta jość u Lublinie, bo mienavita tut znachodzicca Centr Kultury, dziejnaść jakoha nakiravana na ŭschod i dapamahaje tvorcam z Ukrainy i Biełarusi. Tamu heta vielmi naturalnaje miesca dla praviadzieńnia fiestyvalu.
— Heta ŭžo budzie čaćviorty fiestyval. Ci adčuvajecie vy peŭnuju transfarmacyju? Što źmianiłasia za hetyja try hady?
— Źmianiłasia toje, što na pačatku była ideja fiestyvalu čatyroch kultur — polskaj, ukrainskaj, litoŭskaj i biełaruskaj. Ale chutka stała vidavočna, što pieradusim heta fiestyval niezaležnaj biełaruskaj kultury, jakaja isnuje tut u vyhnańni, pobač z polskaj. My zaŭsiody imkniemsia zaprasić ukrainskija trupy da ŭdziełu, ale nie ź vialikimi prahramami. Najvažniejšyja — biełarusy, u centry fiestyvalu pieradusim Biełaruś. Ad druhoj edycyi na fiestyvali pačała pracavać łabaratoryja maładoha teatra, jakaja maje vielmi cikavy farmat. Jana źviazanaja ź niezaležnaj kulturaj, u tym liku knižnaj, jakaja pieraniesłasia ŭ emihracyju.
Łabaratoryja tryvaje piać dzion, padčas jakich maładyja tvorcy pracujuć nad peŭnaj temaj, jakuju zadaje biełaruski intelektuał (Alhierd Bacharevič, Jeva Viežnaviec, Julija Cimafiejeva, Uładzimir Łobač). Jany čytajuć lekcyju, akreślivajuć temu, i paźniej teatralnyja hrupy — piać hrup, jany zaŭsiody roznyja, u roznych kanfihuracyjach — pracujuć nad hetaj temaj. Raźvivajuć jaje, impravizujuć, pierakładajuć ideju, mastacki tekst u svojeasablivaje teatralnaje vykazvańnie. I viečaram u prysutnaści hledača možna pahladzieć hety «pierakład», hetyja teatralnyja eskizy, jakija paŭstali ciaham dnia. A na nastupny dzień usio pačynajecca spačatku: novy lektar, novaja tema, novy finał.
— Ci ŭźnikła na praciahu isnavańnia fiestyvalu niejkaja asablivaja tradycyja? Štości takoje, što vy štohod starajeciesia rabić? Što ŭžo stała vašaj fiestyvalnaj «fiškaj»?
— My z hoda ŭ hod imkniemsia nie stracić kantakt ź biełaruskimi piśmieńnikami, z vydaŭcami, ź ludźmi knihi — heta važnaja častka našaha fiestyvalu, možna skazać — tradycyja. A jašče takaja tradycyja — što kožny hod my niešta dadajom novaje.
Naprykład, ad druhoj edycyi źjaviłasia łabaratoryja, ad treciaj — navukovaja kanfierencyja, jakaja ŭžo tradycyjna adkryvaje naš fiestyval. Tam navukoŭcy mohuć zafiksavać i asensavać toje, što adbyvajecca ŭ biełaruskim teatry ŭ emihracyi. A jašče našy vałanciory pačali vydavać fiestyvalnuju hazietu, jakaja nazyvajecca «Blizka». Jana vychodzić pa-biełarusku, pa-anhlijsku, pa-ŭkrainsku i pa-polsku — na ŭsich movach, jakija čutny na fiestyvali.
— Ź jakimi składanaściami ŭ padrychtoŭcy fiestyvalu vy sutykajeciesia? Moža, jość niešta takoje, što niaprosta dajecca?
— Nu, što niaprosta dajecca… Nas mała, arhanizataraŭ. Heta ŭ asnoŭnym tolki try čałavieki — Pavieł Paśsini, režysior i dyrektar fiestyvalu; ja — kuratarka; i Alaksandra Kanarskaja, scenohrafka i jana ž pradziusarka našaha fiestyvalu. Alaksandra dbaje, naprykład, pra finansy. Heta samaja važnaja i samaja ciažkaja častka, tamu što niama stałaha finansavańnia, nijakaha. My hod u hod pišam hranty i nikoli nie viedajem: budzie nastupnaja edycyja ci nie.
Voś takaja tradycyjnaja prablema teatralnaha finansavańnia. Bo teatr — heta takoje mastactva, jakoje patrabuje materyjalnaha składnika: treba pamiaškańnie, treba hrošy na dekaracyi, treba płacić ludziam, uvieś naš tvorčy prajekt patrabuje surjoznaha finansavańnia.
— Što sioleta čakaje hledačoŭ fiestyvalu? Raspaviadzicie troški pra prahramu.
— Prahrama fiestyvalu ŭ hetym hodzie budzie pryśviečana Volnym Kupałaŭcam. Sioletni fiestyval zavieršyć śpiektakl «Dziady», adzin ź pieršych tvorčych prajektaŭ Volnych Kupałaŭcaŭ u Polščy, a pačynajem — premjernym pakazam śpiektakla «Vaŭki». To-bok takaja troški pieraviernutaja prahrama: ad kanca da pačatku. Prahladajem asnoŭny repiertuar Kupałaŭcaŭ, stvorany za čatyry siezony ŭ Polščy, až da «Dziadoŭ», ź jakich usio pačałosia.
Pieršy dzień — «Vaŭki» ŭ režysury Paŭła Paśsini i piać akcioraŭ-kupałaŭcaŭ na scenie. A na nastupny dzień budzie śpiektakl «Pa što idzieš, voŭča?» polskaj režysiorki Moniki Dabraŭlanskaj. «Vaŭki» — bolš płastyčny śpiektakl ź jarkaj, cikavaj scenahrafijaj, kaściumami, niezvyčajnymi maskami, lalkami. A druhi śpiektakl — pavodle biestsielera Jevy Viežnaviec «Pa što idzieš, voŭča?» — jon bolš moŭny, tam ekśpierymienty z movami. Hrajecca na biełaruskaj, ukrainskaj, ruskaj i niamieckaj movach.
I jašče šmat cikavych, jarkich śpiektaklaŭ čakaje hledačoŭ na praciahu hetych siami teatralnych dzion u Lublinie.
— A jak možna trapić na śpiektakli? I ci ŭvachod volny?
— Tak, uvachod bieskaštoŭny, ale pierad śpiektaklem nieabchodna ŭziać uvachodny kvitok. Heta možna zrabić u kasie Centra Kultury (ul. Peowiaków 12, Lublin). Raju brać kvitki na śpiektakli zahadzia, tamu što, na vialiki žal, u niekatoryja zały, jakija naličvajuć 50—70 hledačoŭ, my nie ŭ stanie pasadzić usich achvotnych. Tut treba dziejničać chutka.
Prahramu možna pabačyć pa spasyłcy.